Mẹo Hướng dẫn Dựa vào map Tự nhiên thế giới kể tên một số trong những cao nguyên đồng bằng lớn số 1 thế giới 2022
Hoàng Thị Hương đang tìm kiếm từ khóa Dựa vào map Tự nhiên thế giới kể tên một số trong những cao nguyên đồng bằng lớn số 1 thế giới được Cập Nhật vào lúc : 2022-05-05 18:22:54 . Với phương châm chia sẻ Bí quyết về trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi Read tài liệu vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comment ở cuối bài để Admin lý giải và hướng dẫn lại nha.Soạn Địa 6 trang 135 sách Kết nối tri thức với môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường
Nội dung chính- Soạn Địa 6 Bài 13: Các dạng địa hình chính trên trái đất. Khoáng sản2. Khoáng sảnPhần rèn luyện và vận dụngLuyện tậpVận dụngVideo liên quan
Giải bài tập SGK Địa lí 6 trang 135, 136, 137, 138 sách Kết nối tri thức với môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường giúp những em học viên lớp 6 xem gợi ý giải những thắc mắc Bài 13: Các dạng địa hình chính trên trái đất. Khoáng sản của Chương 3: Cấu tạo của trái đất. Vỏ trái đất.
Thông qua đó, những em sẽ biết phương pháp trả lời toàn bộ những thắc mắc của bài 13 chương 3 trong sách giáo khoa Địa lí 6 Kết nối tri thức với môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường. Mời những em cùng theo dõi nội dung rõ ràng trong nội dung bài viết dưới đây của Download:
Soạn Địa 6 Bài 13: Các dạng địa hình chính trên trái đất. Khoáng sản
Câu 1: Dựa vào hình 1.2 và thông tin trong mục 1, em hãy cho biết thêm thêm sự rất khác nhau giữa núi và đồi.
Trả lời:
Sự rất khác nhau giữa núi và đồi:
NúiĐồiQuá trình hình thànhNúi được tạo thành từ quá trình kiến thiết địa chất cách đó hàng triệu năm về trướcĐược hình thành qua quá trình phong hóa, bóc mòn từ núiDạng địa hìnhNhô cao rõ rệt so với mặt phẳng xung quanhLà dạng địa hình nhô cao nhưng không thật 200m so với vùng đất xung quanhSo với mực nước biểnTừ 500 mét trở lênKhông quá 200mHình dạng núiCó đỉnh nhọn, sườn dốcĐỉnh tròn, sườn thoảiCâu 2: Dựa vào map Tự nhiên thế giới (trang 96 -97), kể tên một số trong những dãy núi lớn trên thế giới.
Trả lời:
Một số dãy núi lớn trên thế giới: dãy Hi-ma-lay-a (8848), dãy Trường Sơn Ô-xtray-li-a), dãy An-đét (8959 m), dãy Bruc-xơ (6194 m), dãy Drê-xen-bec, dãy An-pơ, dãy Thiên Sơn, dãy An-lát...
Câu 3: Quan sát hình 3, 4 và thông tin trong mục 1, em hãy nêu sự rất khác nhau giữa cao nguyên và đồng bằng.
Trả lời:
* Giống: Bề mặt tương đối phẳng phiu hoặc gợn sóng.
* Khác:
- Đồng bằng: là dạng địa hình thấp. Độ cao tuyệt đối thường dưới 200m, nhưng cũng luôn có thể có những bình nguyên cao gần 500m. Có hai loại bình nguyên là: bình nguyên do băng hà bào mòn và bình nguyên bồi tụ(do phù sa những dòng sông bồi tụ). Giá trị kinh tế tài chính : thuận lợi tưới tiêu, gieo trồng nhiều chủng loại cây lương thực.Cao nguyên: Có sườn dốc. Độ cao tuyệt đối từ 500m trở lên. Giá trị kinh tế tài chính : thuận lợi trồng cây công nghiệp và chăn nuôi gia súc. Kinh tế chậm phát triển hơn bình nguyên.
Câu 4: Dựa vào map Tự nhiên thế giới (trang 96 - 97) , kể tên một số trong những cao nguyên, đồng bằng lớn trên thế giới.
Trả lời:
* Một số cao nguyên: CN. Mông Cổ (trang 97), CN. Kim-boc-li (trang 97), CN. Cô-lô-ra-đô (trang 96), CN. Pa-ta-co-nj (trang 96).
* Một số đồng bằng: ĐB.Bắc Âu, ĐB. Đông Âu, ĐB. Tây Xi-bia, ĐB. Xcan-đi-na-vi, ĐB. Hoa Bắc, ĐB. Ấn Hằng, ĐB. La-not (trang 96).
2. Khoáng sản
Câu 1: Em hãy cho biết thêm thêm trong những đối tượng sau, đâu là tài nguyên: nhựa, than đá, gỗ, cát, xi măng, thép, đá vôi. Giải thích vì sao?
Trả lời:
Khoáng sản: than đá, đá vôi, cát,...
Câu 2: Hãy kể tên ít nhất một vật dụng hằng ngày em thường sử dụng được làm từ tài nguyên.
Trả lời:
Một số vật dụng: xoong, nồi, cầu chì, dây điện, xe máy, tủ, thìa, muôi sắt/nhôm,...
Câu 3: Sắp xếp nhiều chủng loại tài nguyên sau vào ba nhóm sao cho đúng: vàng, nước khoáng, kim cương, than bùn, khí thiên nhiên, cao lanh, ni-ken, phốt phát, bô-xit.
Trả lời:
Nhóm tài nguyênKhoáng sảnNăng lượngNước khoáng, than bùn, khí thiên nhiênKim loạiVàng, kim cương, ni-ken, bô-xít (đen)Phi sắt kẽm kim loạiPhốt phát, cao lanhPhần rèn luyện và vận dụng
Luyện tập
1. Nêu đặc điểm của những dạng địa hình chính trên Trái Đất: núi, đồi, cao nguyên, đồng bằng.
2. Khi xây dựng nhà, tất cả chúng ta sử dụng những vật liệu gì có nguồn gốc từ tài nguyên?
Trả lời:
1. Đặc điểm của những dạng địa hình chính trên Trái Đất:
- Núi: là dạng địa hình nhô cao rõ rệt so với mặt nước biển là từ 500m trở lên. Núi có đỉnh nhọn, sườn dốcĐồi: là dạng địa hình nhô cao. Độ cao của đồi so với vùng đất xung quanh thường không thật 200m. Đồi có đỉnh tròn, sườn thoải.Cao nguyên: là vùng đất khá phẳng phiu hoặc gợn sóng, thường cao trên 500m so với mực nước biển, có sườn dốc, nhiều khi dựng đứng thành vách so với vùng đất xung quanhĐồng bằng: là dạng dạng hình thấp xuất hiện phẳng tương đối phẳng phiu hoặc hơi gợn sóng, hoàn toàn có thể rộng tới hàng triệu km vuông. Độ cao của hầu hết đồng bằng là dưới 200m so với mực nước biển
2. Khi xây dựng nhà, tất cả chúng ta sử dụng một số trong những vật liệu có nguồn gốc từ tài nguyên như: cát, đá vôi, tài nguyên làm xi măng, tài nguyên làm đá lát, sắt, chì, tài nguyên làm nguyên vật liệu gốm sứ - thủy tinh,...
Vận dụng
Chọn một trong hai trách nhiệm sau:
3. Sưu tầm hình ảnh về những dạng địa hình đồi, núi, cao nguyên, đồng bằng ở nước ta.
4. Tìm kiếm thông tin và viết báo cáo ngắn về thực trạng khai thác một loại tài nguyên ở nước ta.
Trả lời:
3. HS tự sưu tầm ảnh trên Internet: Sưu tầm hình ảnh về những dạng địa hình đồi, núi, cao nguyên, đồng bằng ở nước ta.
4. Báo cáo ngắn về thực trạng khai thác một loại tài nguyên ở nước ta:
Chỉ cần 0,38 giây cùng từ khóa "khai thác vàng trái phép" đã ra khoảng chừng 8.160.000 kết quả. Có thể nói tình trạng này đã ra mắt nhiều năm qua, dù đã được phản ánh nhiều trên báo, đài, những phương tiện truyền thông đại chúng nhưng dường như tình trạng này vẫn chưa thể trấn áp triệt để. Một số vụ việc nổi bật hoàn toàn có thể kể tới như: xóa sổ 27 hầm khai thác vàng trái phép (kênh truyền hình nhân dân đăng tải ngày 21/3/2022), Quảng Bình: xóa điểm khai thác vàng trái phép (Truyền hình Đồng Tháp ngày 15/4/2022), bài “Đột nhập”… lãnh địa khai thác vàng trái phép ở Đắk Nông (đăng ngày 21/11/2022 trên báo Công an Nhân dân), bài báo "Phạt nhóm khai thác vàng trái phép 360 triệu đồng" đăng trên báo Lao Động ngày 6/1/2022... Mặc dù đã có nhiều hình phạt và luật nhằm mục đích xử lý hành vi này nhưng thực tế vẫn còn rất nhiều "khoáng tặc" lộng hành, coi thường pháp luật.
Số: 283/BC-GDĐT Thời gian ký: 02/11/2022 16:58:41 +07:00 UỶ BAN NHÂN DÂN TỈNH ĐẮK LẮK SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TÀI LIỆU TỈNH ĐẮK LẮK 6LớpLời nói đầu Các em học viên thân mến! Tài liệu giáo dục địa phương tỉnh Đắk Lắk được biên soạn theo Chương trình Giáo dục đào tạo phổ thông 2022 nhằm mục đích ra mắt cho học viên những hiểu biết về địa phương, nơi những em đang sinh sống. Từ đó, tu dưỡng cho học viên tình yêu quê hương đất nước; tự hào và có ý thức tìm hiểu, giữ gìn, phát huy những giá trị văn hoá của quê hương Đắk Lắk. Thông qua những bài học kinh nghiệm tay nghề sinh động, thân mật với môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường ra mắt xung quanh, những em hoàn toàn có thể link và vận dụng những kiến thức và kỹ năng đã học để xử lý và xử lý những vấn đề thực tiễn. Tài liệu giáo dục địa phương tỉnh Đắk Lắk - lớp 6 gồm 14 chủ đề được biên soạn theo hướng tích hợp những nghành: Văn hoá, lịch sử truyền thống; địa lí, kinh tế tài chính, hướng nghiệp; chính trị - xã hội và môi trường tự nhiên thiên nhiên. Mỗi bài học kinh nghiệm tay nghề được thiết kế theo tiến trình: Mở đầu, kiến thức và kỹ năng mới, rèn luyện và vận dụng. Dưới sự hướng dẫn của những thầy, cô giáo, những em hãy tích cực học tập và trải nghiệm để hiểu biết thêm về nơi mình sinh sống, đồng thời thêm yêu mến và gắn bó với quê hương mình. Chúc những em có những giờ học, hoạt động và sinh hoạt giải trí trải nghiệm thật thú vị và có ích với Tài liệu giáo dục địa phương tỉnh Đắk Lắk - Lớp 6. CÁC TÁC GIẢ 2Mục lục PHẦN I. VĂN HOÁ, LỊCH SỬ TRUYỀN THỐNG 1. Truyện dân gian của một số trong những dân tộc bản địa ở Đắk Lắk.......................................6 2. Nhà sàn dài của người Êđê và nhà trệt dài của người Mnông ở Đắk Lắk............................................................................................................. 11 3. Hoạ tiết hoa văn trên nền thổ cẩm của một số trong những dân tộc bản địa ở Đắk Lắk...15 4. Đắk Lắk thời nguyên thuỷ............................................................................. 20 5. Đắk Lắk từ đầu Công nguyên đến thế kỉ X.............................................. 25 PHẦN II. ĐỊA LÍ, KINH TẾ, HƯỚNG NGHIỆP 6. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ tỉnh Đắk Lắk.......................................... 29 7. Địa hình, khí hậu và thuỷ văn tỉnh Đắk Lắk............................................ 33 8. Đất, sinh vật và tài nguyên tỉnh Đắk Lắk................................................ 39 9. Nghề truyền thống ở Đắk Lắk..................................................................... 43 10. Nghề dệt thổ cẩm ở Đắk Lắk....................................................................... 47 11. Nghề làm gốm ở Đắk Lắk.............................................................................. 52 . PHẦN III. CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI, MÔI TRƯỜNG 12. Giới thiệu những đơn vị nhà nước cấp cơ sở ở tỉnh Đắk Lắk............... 57 13. Các khu bảo tồn thiên nhiên và vườn quốc gia tỉnh Đắk Lắk.......... 61 14. Bảo vệ động vật hoang dã ở Đắk Lắk....................................................... 67 3Hướng dẫn sử dụng sách Mở đầu: Xác định nhiệm Mục tiêu: Nhấn mạnh về yêu vụ, vấn đề học tập học viên cầu cần đạt, năng lực và phẩm cần xử lý và xử lý; link với chất, thái độ học viên cần đạt những điều học viên đã được sau khi tham gia học. biết, nêu vấn đề nhằm mục đích kích Kiến thức mới: Với những nội thích tư duy, tạo hứng thú dung (kênh hình, kênh chữ) đối với bài mới. thông qua những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt học tập giúp học viên khai thác, tiếp nhận kiến thức và kỹ năng mới. Luyện tập: Là những thắc mắc, bài tập, thực hành để củng cố kiến thức và kỹ năng, rèn luyện những kĩ năng gắn với kiến thức và kỹ năng vừa học. 1. Dựa vào hình 8.1, xác định tên và nơi phân bố tập trung của nhiều chủng loại đất chính ở tỉnh Đắk Lắk. Vận dụng: Sử dụng kiến thức và kỹ năng, kĩ năng đã học để xử lý và xử lý những tình huống, vấn đề trong thực tiễn. Hình 8.1. Lược đồ phân bố đất tỉnh Đắk Lắk Sinh vật Em có biết Tuyến phụ: tin tức Năm 2022, tỉnh Đắk Lắk có 515 nghìn ha rừng tương hỗ, tương hỗ update hoặc có (đứng thứ 10 toàn nước, thứ 4 vùng Tây Nguyên), với độ Rừng khộp ở Đắk Lắk là loại rừng tính liên môn nhằm mục đích làm che phủ rừng đạt 38,6%, thấp hơn tỉ lệ chung của vùng rụng lá theo mùa do khí hậu phân rõ hơn nội dung chính. Tây Nguyên (45,9%). Rừng có nhiều kiểu, phân bố ở mùa mưa - khô rõ rệt. Loại rừng này khắp những huyện trong tỉnh, nhất là những huyện giáp với được bảo tồn ở vườn quốc gia Yok biên giới Cam-pu-chia. Đôn. Vào mùa khô, cây rụng lá tạo Rừng tự nhiên chiếm phần lớn diện tích s quy hoạnh rừng của nên cảnh sắc độc đáo riêng biệt tỉnh, có vai trò quan trọng trong việc phòng hộ và bảo của vùng đất Tây Nguyên, thu hút vệ môi trường tự nhiên thiên nhiên sinh thái, chống xói mòn đất, điều tiết khách tham quan. nước, đảm bảo nguồn nước ngầm trong mùa khô,… Các vườn quốc gia (Yok Đôn, Chư Yang Sin), khu bảo Hình 8.2. Rừng khộp ở Đắk Lắk tồn thiên nhiên (Nam Kar),… là những nơi có đa dạng mùa thay lá sinh học cao, có nhiều loài gỗ quý (cẩm lai, trắc, lim, sến, táu,…), động vật quý mang tên trong Sách đỏ Việt Nam và thế giới như voi, bò tót, hổ, báo,... 41 Hãy dữ gìn và bảo vệ, giữ gìn sách để dành tặng những em học viên lớp sau nhé! 4Phần I VĂN HOÁ, LỊCH SỬ TRUYỀN THỐNG 51 TRUYỆN DÂN GIAN CỦA MỘT SỐ DÂN TỘC Ở ĐẮK LẮK Học xong chủ đề này, em sẽ: • Trình bày được đặc điểm cơ bản truyện dân gian của một số trong những dân tộc bản địa tiêu biểu ở Đắk Lắk. • Nêu được ý nghĩa, giá trị của truyện dân gian trong đời sống hiệp hội. • Kể tên được một số trong những truyện dân gian Đắk Lắk. MỞ ĐẦU Em đã được đọc hoặc nghe kể về những câu truyện dân gian nào ở Đắk Lắk? Chia sẻ về một nhân vật hoặc một câu truyện mà em ấn tượng nhất. KIẾN THỨC MỚI 1. Khái quát về truyện dân gian của một số trong những dân tộc bản địa ở Đắk Lắk Đắk Lắk có kho tàng truyện dân gian phong phú của một số trong những dân tộc bản địa cư trú lâu lăm như Êđê, Mnông, Jrai,... với những thể loại như thần thoại, truyền thuyết, cổ tích, ngụ ngôn,... Nội dung truyện dân gian rất đa dạng, phản ánh đầy đủ mọi mặt trong đời sống xã hội từ nguồn gốc của loài người, chuyện về những vị thần, những xích míc trong xã hội, những phong tục tập quán đến những câu truyện về loài vật,... Truyện dân gian ở Đắk Lắk thể hiện nhân sinh quan và trí tưởng tượng kì diệu của con người Tây Nguyên. Truyện dân gian là nét trẻ đẹp tinh thần của những dân tộc bản địa cư trú lâu lăm ở Đắk Lắk, tiềm ẩn những giá trị văn hoá đặc sắc của hiệp hội. Đó là những giá trị đã được đúc kết, xuyên suốt quá trình hình thành và phát triển của những dân tộc bản địa. Truyện dân gian cũng phản ánh cái nhìn toàn cảnh về đời sống vật chất và tinh thần, những ước mơ, khát vọng của đồng bào những dân tộc bản địa ở Đắk Lắk. - Truyện dân gian ở Đắk Lắk gồm những thể loại nào? 6- Dòng nào sau đây đúng với nội dung truyện dân gian Đắk Lắk? Phản ánh cái nhìn toàn cảnh Là sản phẩm tinh thần không về đời sống vật chất và tinh thể thiếu trong đời sống thần, những ước mơ, khát hiệp hội của đồng bào những vọng của đồng bào những dân dân tộc bản địa tại Đắk Lắk. tộc ở Đắk Lắk. NỘI DUNG TRUYỆN DÂN GIAN ĐẮK LẮK Thể hiện giá trị văn hoá qua Thể hiện trí tưởng tượng những thời kì lịch sử từ khi hình phong phú và sự sáng tạo thành đến nay. trong nghệ thuật và thẩm mỹ của con người. 2. Tìm hiểu truyện dân gian ở Đắk Lắk QUẢ BẦU VÀNG (Truyện dân gian Tây Nguyên) Thuở ấy, những dân tộc bản địa Tây Nguyên sống chung cùng một buôn làng. Nhà nào thì cũng luôn có thể có cối giã gạo, đàn t’rưng, cồng chiêng, trâu bò, heo gà đầy đàn, đầy sân. Cuộc sống của buôn làng đang vui tươi êm ấm thì tự nhiên trời làm cho mưa to gió lớn, sấm chớp ầm ầm, nước từ bốn phía đổ về trắng xoá mặt đất. Buôn làng của người Tây Nguyên chìm trong 7mặt nước. Người và những loài động vật bị nước lũ cuốn đi gần hết, chỉ từ lại hai anh em Khốt và Kho (Khốt là anh trai, Kho là em gái). Hai người ngồi trong một trái bầu khô để lánh nạn. Dòng nước đưa trái bầu cùng với hai anh em Khốt và Kho đi khắp nơi. Ngày này qua ngày khác, tháng này qua tháng nọ, họ cứ lênh đênh trên biển nước mênh mông. Một buổi sáng ngủ dậy, hai anh em Khốt và Kho thấy trái bầu không động đậy nữa, họ liền mở nắp trái bầu đứng dậy nhìn xem thì thấy trái bầu nằm trên một khoảng chừng đất khá rộng. Hai anh em vô cùng vui sướng, họ bước ra khỏi trái bầu và tìm một chiếc hang gần đó làm nơi trú ngụ. Trong khoảng chừng trống gian bát ngát mù mịt ấy, không còn một tiếng chim kêu, vượn hót, không còn một bóng cây xanh. Tuy vậy, anh em Khốt và Kho vẫn vui sướng vì gió mưa đã hết và ánh sáng mặt trời đang sưởi ấm khắp nơi. Họ lục tìm những thứ mang theo coi có gì ăn được không, nhưng tìm mãi chỉ thấy một hạt bầu, một hạt bắp và một hạt thóc mà thôi. Hai anh em đem gieo những hạt giống ấy xuống một đám đất ngay trước cửa hang. Sáng hôm sau ngủ dậy, hai anh em vô cùng ngạc nhiên chính bới trước mắt họ là một rẫy lúa chín vàng, một rẫy bắp trĩu quả và một rẫy bầu lá xanh phủ kín mặt đất. Thế là hai anh em Khốt và Kho có lúa và bắp để sống. Còn cây bầu thì rất lạ, xanh tốt nhường ấy nhưng chỉ có một trái. Trái bầu lúc đầu to bằng nắm tay, nhưng chỉ với sau bảy lần ông mặt trời thức dậy và đi ngủ, nó đã to bằng quả đồi khổng lồ, rồi tự nhiên lá và dây héo dần. Thấy vậy, hai anh em Khốt và Kho rủ nhau ra khiêng trái bầu về, nhưng không tài nào nhấc nổi. Họ bèn dùng đá để đập vỡ trái bầu ra từng miếng nhỏ cho dễ mang, nhưng bao nhiêu hòn đá đập vào trái bầu vẫn trơ như đá. Cuối cùng họ dùng lửa để đốt. Ngọn lửa bốc cao cháy liền bảy ngày đêm, rồi thình lình một tiếng nổ như sấm vang, bụi đất tung lên mù trời. Khi ngọn lửa đã tắt hẳn, trời đất trở lại sáng sủa, hai anh em Khốt và Kho chạy ra xem, họ thấy trái bầu thủng một lỗ khá rộng và nghe có người nói tiếng rì rầm trong đó. Bất thần có hai người trong ruột trái bầu chui ra, rồi tiếp đến hai người nữa, cứ thế từng đôi một cứ ra mãi, ra mãi. Tất cả có năm mươi tư đôi, đôi nào thì cũng gồm một trai, một gái. Khốt và Kho thời điểm hiện nay đã trở thành cha mẹ, họ ôn tồn nói với đàn con: “Ơ, những con! Vừa qua, vì một cơn lũ lớn mà tổ tiên tất cả chúng ta không hề ai nữa. Nay những con được sinh ra, những con hãy chia nhau đi khắp mọi nơi để sinh cơ lập nghiệp, xây dựng quê hương như tổ tiên tất cả chúng ta đã từng làm”. Nghe cha mẹ nói như vậy, mọi người đồng thanh trả lời: “Dạ, cha mẹ nói phải lắm, chúng con xin tuân theo lời dạy của cha mẹ”. Trước ngày lên đường, ông Khốt bà Kho phân phát cho những con từng loại hạt giống để mang theo. Hai người ra đầu tiên đi về phía mặt trời mọc, nơi ấy có đồng bằng và Biển Đông bát ngát lộng gió. Họ là tổ tiên của người Kinh giờ đây. Những người sinh ra tiếp sau đó đi về vùng rừng núi phía Bắc trùng điệp. Họ là tổ tiên của những dân tộc bản địa Mông, Dao, Tày, Nùng, Thái,... ngày này. Những người sinh ra sau nữa đi về vùng núi phía Bắc gần hơn, họ là tổ tiên của những dân tộc bản địa ít người miền Trung: Kơ Tu, Vân Kiều, Tà Ôi,... Những người sinh ra sau cùng đi về vùng núi phía Nam hùng vĩ, họ là tổ tiên những dân tộc bản địa Tây Nguyên: Jrai, Êđê, Ba na, Xơ đăng, Kơ Ho, Mạ,... Người kể: Y Sóc, Người dịch: Kna Y Wơn (Quả bầu vàng - Trương Bi, Y Wơn - Sở Văn hoá - tin tức Đắk Lắk, 2002) 8- Tìm những cụ ông cụ bà thể tưởng tượng, kì ảo trong truyện Quả bầu vàng. Trái bầu to bằng quả đồi ? ? - Nội dung câu truyện Quả bầu vàng lí giải điều gì? Cách lí giải đó thể hiện sự nhìn nhận về sự vật và con người của tác giả dân gian ra làm sao? - Truyện Quả bầu vàng thuộc thể loại nào? Tìm những tín hiệu trong truyện chứng tỏ cho câu vấn đáp của em. - Nêu ý nghĩa của câu truyện Quả bầu vàng. LUYỆN TẬP 1. Em thích rõ ràng nào nhất trong truyện Quả bầu vàng? Vì sao? 2. So sánh cách lí giải về nguồn gốc những dân tộc bản địa của truyện Quả bầu vàng (truyện dân gian Tây Nguyên) và truyện Con Rồng cháu Tiên (truyền thuyết của người Kinh). Quả bầu vàng Con Rồng cháu Tiên Giống nhau Khác nhau VẬN DỤNG Em hãy lựa chọn và thực hiện một trong hai trách nhiệm sau. - Sưu tầm một số trong những truyện dân gian của những dân tộc bản địa ở Đắk Lắk theo gợi ý sau: STT Tên truyện Dân tộc Ý nghĩa của truyện - Kể lại một câu truyện dân gian Đắk Lắk mà em yêu thích và nêu ý nghĩa của câu truyện đó. 9TÌM HIỂU THÊM TRUYỀN THUYẾT VỀ HỒ LẮK Truyền thuyết về sự hình thành hồ Lắk phổ biến trong nhóm Mnông Rlăm cư trú xung quanh hồ này. Theo họ, từ thời xa xưa, nơi đây là cánh đồng rộng bát ngát. Người Mnông làm ruộng để sinh sống. Một người thợ săn làm cháy rừng, lửa cháy hết toàn nước. Không có nước trồng lúa, dân làng nhịn đói, nhịn khát. Lăk Liêng lên núi chặt cây lồ ô. Thấy con lươn trong ống, chàng mang về bỏ trong cái nồi. Nồi bốc hơi tạo thành nước. Lăk Liêng mang con lươn thả xuống vũng chân trâu. Vũng chân trâu có nước, rồi cứ to dần thành ra hồ Lắk như ngày này. Một dị bản khác nói về sự hình thành hồ Lắk như sau: Cậu bé tên là Lăk theo dân làng vào rừng lấy nước, cậu ta bắt được một con lươn nhỏ mang về nhà bỏ vào nồi đất nuôi. Con lươn lớn nhanh như thổi. Nồi đất nhỏ không đủ chỗ cho nó nằm. Cậu bé bỏ lươn vào ché lớn. Nhưng rồi ché lớn cũng không chứa nổi, lươn quẫy ra làm vỡ tung ché, bò ra đất, khoét một chỗ nằm. Hằng ngày, cậu bé vẫn đi gùi nước đổ đầy vũng nước nuôi lươn. Có nước, lươn quẫy càng mạnh, vũng nước rộng sâu dần. Chẳng bao lâu vũng nước đó thành một hồ nước rộng mênh mông. Người Mnông gọi hồ nước này là Dak Lăk (tức là nước của chàng Lăk). (Theo Địa chí Đắk Lắk, NXB Khoa học xã hội, 2015) 102 NHÀ SÀN DÀI CỦA NGƯỜI ÊĐÊ VÀ NHÀ TRỆT DÀI CỦA NGƯỜI MNÔNG Ở ĐẮK LẮK Học xong chủ đề này, em sẽ: • Trình bày được đặc điểm nhà sàn dài của người Êđê và nhà trệt dài của người Mnông. • Trình bày được ý nghĩa của nhà sàn dài, nhà trệt dài trong đời sống tinh thần của người Êđê và người Mnông. • Có thái độ tôn trọng, giữ gìn giá trị văn hoá, kiến trúc nhà tại của người Êđê và người Mnông. MỞ ĐẦU - Xem video ra mắt về nhà tại truyền thống của người Êđê và người Mnông ở Đắk Lắk. - Nêu tên loại nhà trong video và cảm nhận của em về loại nhà đó. KIẾN THỨC MỚI Nhà sàn dài truyền thống của người Êđê dài ít nhất là 30m, tuỳ thuộc vào số lượng những cặp vợ chồng cùng cư trú dưới mái nhà và điều kiện kinh tế tài chính từng mái ấm gia đình. Nhà được làm đa phần được làm bằng gỗ, tre nứa và cỏ tranh. Những cây gỗ lớn, rắn chắc dùng để làm cột nhà, dầm và cầu thang lên xuống. Cây gỗ nhỏ dùng để lát hiên nhà. Sàn nhà được lót bằng thân cây lồ ô già. Nhà thường dựng theo hướng Bắc - Nam, hai mái nghiêng về hai phía Đông - Hình 2.1. Nhà sàn dài của người Êđê Tây, mái thường được lợp bằng cỏ tranh. Cửa ra vào mở ra ở hai đầu hồi. Ở sân trước nhà sàn dài Êđê thường có từ một đến hai cầu thang. Sân sàn sau chỉ có một cầu thang dành riêng cho những người dân nhà lên xuống. Cầu thang có hai loại: Cầu thang ván và cầu thang nguyên cây chỉ chặt khấc làm bậc. Cầu thang thường có từ 5 đến 7 bậc. Cầu thang ván thường chạm khắc đôi bầu vú mẹ, vầng trăng khuyết hoặc hình con rùa cách điệu. Nhà sàn dài Êđê rất vững chãi, đủ sức chống chọi với mọi thời tiết thường gặp trên cao nguyên miền Trung. 11Nhà trệt dài của người Mnông dài khoảng chừng 20m - 40m. Đó là nơi cư trú của nhiều cặp vợ chồng và con cháu. Vật liệu đa phần là gỗ cây dùng để làm khung nhà; tre nứa, bương, mai dùng để làm xương mái và thưng vách. Sợi mây và dây rừng dùng để link Một trong những bộ phận của ngôi nhà. Mái lợp tranh thả dài xuống cách mặt đất gần đầy một mét, nhìn từ xa trông như chiếc thuyền nan úp xuống mặt đất. Để Hình 2.2. Hình ảnh nhà trệt dài của người Mnông tạo thêm độ cao cho những cửa ra vào, người ta dùng những cành tre uốn khum khum để đội trồi lên mái lá, ở phía trên mỗi ô cửa, tạo thành một chiếc vòm rất khéo. Bên trong được phân thành hai không khí: một bên là kho thóc và nhà bếp nấu ăn, một bên là sạp nứa dài suốt chiều dọc ngôi nhà, là nơi ngủ của mái ấm gia đình và nơi tiếp khách. Đối với người Êđê, nhà sàn dài được xem là một khu công trình xây dựng kiến trúc truyền thống độc đáo, nhằm mục đích thích ứng với môi trường tự nhiên thiên nhiên tự nhiên, tránh thiên tai và thú dữ. Đồng thời, những ngôi nhà sàn dài tạo điều kiện thuận lợi cho sinh hoạt văn hoá truyền thống trong mái ấm gia đình, nơi gắn bó nhiều thế hệ dòng tộc người Êđê. Đối với người Mnông, nhà trệt dài là nơi sinh hoạt hằng ngày, cả mái ấm gia đình được sống chung trong một mái nhà, quây quần bên nhau. 1. Trình bày đặc điểm cấu trúc nhà sàn dài của người Êđê và nhà trệt dài của người Mnông theo gợi ý sau: - Kích cỡ của nhà - Mái nhà - Cửa nhà - Vật liệu làm nhà - Cách trang trí - ... 2. Trình bày ý nghĩa của nhà sàn dài, nhà trệt dài trong đời sống của người Êđê và người Mnông. LUYỆN TẬP 1. Giới thiệu một loại nhà truyền thống của dân tộc bản địa em hoặc của dân tộc bản địa khác ở Đắk Lắk. 2. Chia sẻ những việc nên làm và tránh việc làm để bảo tồn, giữ gìn vẻ đẹp kiến trúc nhà truyền thống của những dân tộc bản địa ở Đắk Lắk. STT Việc nên làm Việc tránh việc làm ?? ? 12VẬN DỤNG 1. Làm quy mô nhà sàn dài của người Êđê hoặc nhà trệt dài của người Mnông bằng tăm tre/ vật liệu tái chế (ống hút, bìa,...). Hình 2.3. Học sinh trường THCS Trung Hoà Hình 2.4. Mô hình những nhà dài của học viên (huyện Cư Kuin - Đắk Lắk) tham gia làm quy mô trường THCS Trung Hoà (huyện Cư Kuin - Đắk Lắk) nhà sàn dài của người Êđê trong tiết học Hình 2.5. Nhà sàn dài ở buôn Ako Dhong (Buôn Ma Thuột) 2. Quan sát hình 2.5 và hình 2.6, trình bày suy nghĩ của em về vấn đề sau: Hiện nay kiến trúc nhà tại truyền thống của đồng bào dân tộc bản địa đang thay đổi theo sự phát triển của xã hội tân tiến. Theo em, có nên thay thế ngôi nhà truyền thống của đồng bào những dân tộc bản địa được làm từ những vật liệu tự nhiên như: gỗ, tre,… bằng ngôi nhà bê tông không? Vì sao? Hình 2.6. Nhà sàn dài được xây dựng bằng bê tông 13TÌM HIỂU THÊM CÂU CHUYỆN VỀ NGƯỜI ÊĐÊ CHỌN ĐẤT LÀM NHÀ Việc tiến hành dựng nhà dài được thực hiện như sau: Trước hết, việc chọn đất lập buôn là vì người chủ bến nước tiến hành. Địa điểm của buôn thường là những khoảng chừng đất thoáng đãng, cao ráo, có độ dốc nhỏ. Các buôn Êđê thường nằm gần nguồn nước tiện lợi cho sinh hoạt. Xưa kia, nếu như không còn những lí do đặc biệt như hoả hoạn, dịch bệnh, trận chiến tranh,... người Êđê ít khi làm nhà mới. Nếu nhà eo hẹp, thiếu chỗ ở do sự phát triển của những mái ấm gia đình, họ thường nối phần sau nhà cho dài thêm. Nếu nhà hư hỏng hoặc quá dột nát, họ thay đổi từng bộ phận nhưng mỗi việc làm đụng chạm đến ngôi nhà dù là thay thế, sửa chữa cũng phải cúng. Đất chọn làm nhà mới, theo quan niệm của đồng bào là nơi gần bến nước, nhưng không thật gần mạch nước đầu nguồn phun từ đất lên. Đồng bào thường tránh làm nhà tại những khu đất nền như: - Chỗ có mả chôn người chết, nơi mà thần nuôi người chết hay thần nghĩa trang quản lý. - Nơi có hang chuột bạch. Đồng bào nhận định rằng chuột bạch do thần nghĩa trang nuôi. Nếu làm nhà trên đó, người sống sẽ bị trướng bụng, sưng chân. - Cạnh một nhà giàu sang hơn mình. Khi đã tìm được khu đất nền dựng nhà, khâu quyết định ở đầu cuối là tuỳ thuộc vào Thần Đất (Yang Lăn) đã có được cho phép hay là không. Thủ tục xin đất được làm như sau: Buổi chiều ngày hôm trước, gia chủ mời thầy cúng ra khu đất nền định chọn làm nhà. Thầy cúng khấn xin Thần Đất rồi đặt trên khu đất nền ấy một chén đồng (mtil) đầy nước, cạnh bên cắm một dùi sắt (h’jei). Sáng hôm sau, nếu chén đồng vẫn y nguyên không sánh nước, dùi sắt không xiêu vẹo hoặc đổ, như vậy là thần được cho phép dựng nhà trên khu đất nền đó. Nếu một trong hai thứ đó suy chuyển, khu đất nền dù đẹp đến mấy cũng phải bỏ, mà tiếp tục tìm khu đất nền khác… (Theo Văn hoá dân gian Êđê, NXB Văn hoá Dân tộc, Tp Hà Nội Thủ Đô, 1992) 143 HOẠ TIẾT HOA VĂN TRÊN NỀN THỔ CẨM CỦA MỘT SỐ DÂN TỘC Ở ĐẮK LẮK Học xong chủ đề này, em sẽ: • Mô tả được nhiều chủng loại hoạ tiết hoa văn trên dệt thổ cẩm của một số trong những dân tộc bản địa ở Đắk Lắk. • Trình bày được ý nghĩa của hoạ tiết hoa văn thổ cẩm của một số trong những dân tộc bản địa ở Đắk Lắk. • Thực hành vẽ được hoạ tiết hoa văn. • Có thái độ tôn trọng, giữ gìn và phát huy những giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ hoạ tiết hoa văn. MỞ ĐẦU Quan sát hình ảnh sau và cho biết thêm thêm: Đây là sản phẩm gì? Nêu nhận xét của em về những hoạ tiết hoa văn trên sản phẩm đó. Hình 3.1 15KIẾN THỨC MỚI HOẠ TIẾT HOA VĂN TRÊN NỀN THỔ CẨM CỦA DÂN TỘC ÊĐÊ, MNÔNG, JRAI Hoa văn là hình trang trí được vẽ, chạm, khắc, thêu,… trên những đồ vật và trang phục. Hoa văn của mỗi dân tộc bản địa đều có những nét riêng, đặc sắc và có tính hình tượng rất cao. Hoa văn của những dân tộc bản địa còn thể hiện rõ nét tính địa phương và tính thời đại. Hoa văn và những trang trí trên nền vải nói chung, trên nền trang phục nói riêng của những tộc người ở Đắk Lắk hầu như đều được bố cục thành dải chạy dài theo chiều dọc của tấm vải dệt; hoặc là dải nằm ngang từ mép vải bên này đến hết mép vải bên kia. Trên nền vải của người Êđê, những dải hoa văn chính có những hoạ tiết như: trái lớn bọc ba trái nhỏ, những đường lượn sóng song hành, đường gãy góc, đường dích dắc nối tiếp nhau, đường con kiến, chuỗi hoa quả trám; những mô típ hoa văn đã được cách điệu dưới hình thức như: rau dớn, cối giã thóc, con nhện nước, thằn lằn, hoa gạo, đuôi tên, rồng đất. Còn hoa văn trên dải đường biên thường là hoa văn đường cong, trứng chim cút, lẫy nỏ, chim bay, rau dớn, con rồng đất. Một số hoạ tiết hoa văn của người Êđê: Hình 3.2. Đường con kiến Hình 3.3. Đường gãy Hình 3.4. Hạt dưa Hình 3.5. Con nhện nước Hình 3.6. Chuỗi hoa quả trám Hình 3.7. Máy bay Trên nền vải của người Mnông, nhất là váy và mền, những dải hoa văn chính phổ biến là trái trám, hạt dưa, cành đa, lá đậu đan xen và nối tiếp thành ô, thành mảng lớn. Còn hoạ tiết dải hình tam giác vuông, đường lượn sóng, đường gãy góc phổ biến ở dải đường biên của khố; hạt dưa, trái pơle, đoạn gạch chéo có trên đường biên của váy; đường biên ở tấm mền có thêm hình trái trám nối nhau, dây hoa, rau dớn. 16Một số hoạ tiết hoa văn của người Mnông: Hình 3.8. Đường thẳng Hình 3.3. Đường gãy Hình 3.10. Lá đậu Hình 3.11. Rau dớn Hình 3.12. Trái pơle Hình 3.13. Trái trám Trên nền vải của người Jrai, dải hoa văn chính phổ biến là hoa văn trái trám, rau dớn, hoa văn Chàm, hoa xoan, rồng đất. Trên dải trang trí này thể hiện sự đăng đối Một trong những hình hoạ. Màu sắc đa phần là trắng và đỏ. Đối với dải đường biên, hoa văn thường là hoa văn gạch ngang chấm thẳng hàng, rau dớn, đầu ruồi, trái plong hay chỉ là những đường trang trí có sắc tố. Một số hoạ tiết hoa văn của người Jrai: Hình 3.14. Đường quanh co Hình 3.15. Chân rết Hình 3.16. Hoa văn Chàm Hình 3.17. Rau dớn Hình 3.18. Trái plong Hình 3.19. Xe bay hoặc máy bay Hoa văn trên thổ cẩm của những dân tộc bản địa thường có những nét đặc trưng riêng để khi nhìn vào đó mọi người phân biệt được những tộc người. Hoa văn thể hiện những tâm tư, tình cảm, ước vọng về một môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường an bình, hoà thuận với thiên nhiên. Hoa văn còn cho biết thêm thêm trình độ thẩm mĩ và tài năng của những người dân làm ra sản phẩm. (Theo Địa chí Đắk Lắk, NXB Khoa học xã hội, 2015) 171. Mô tả nhiều chủng loại hoa văn trên nền thổ cẩm của người Êđê, Mnông, Jrai. 2. Lựa chọn những đáp án đúng về ý nghĩa của hoạ tiết hoa văn trên thổ cẩm của người Êđê, Mnông, Jrai ở Đắk Lắk. Nhận biết được tộc người. Cho biết môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường sinh hoạt của người dân, mô tả thiên nhiên. Thể hiện tâm tư, tình cảm của Cho biết trình độ thẩm mĩ và con người. tài năng của những người dân làm ra sản phẩm. Thể hiện những nét trẻ đẹp của Cho biết ước vọng về một cuộc thiên nhiên, nương rẫy, núi sống an bình, hoà thuận với rừng. thiên nhiên. LUYỆN TẬP 1. Em hãy cho biết thêm thêm mỗi hoạ tiết hoa văn thổ cẩm dưới đây của dân tộc bản địa nào? Hình 3.20. Chuỗi hoa quả trám Hình 3.21. Đường quanh co Hình 3.22. Hoa văn Chàm Hình 3.23. Trái pơ le Hình 3.24. Con nhện nước Hình 3.25. Lá đậu (Nguồn: Địa chí tỉnh Đắk Lắk) 2. Thực hành vẽ hoạ tiết hoa văn mà em thích. 18VẬN DỤNG 1. Sưu tầm những kiểu hoa văn trên trang phục, đồ dùng của những dân tộc bản địa ở Đắk Lắk. 2. Giới thiệu về hoạ tiết hoa văn mà em ấn tượng. TÌM HIỂU THÊM HOẠ TIẾT HOA VĂN TRÊN SẢN PHẨM THỦ CÔNG Ở ĐẮK LẮK Hoạ tiết hoa văn không riêng gì có được trang trí trên nền thổ cẩm, trên những trang phục mà nó còn được trang trí ở trên những sản phẩm thủ công khác. Với công cụ sản xuất ở Đắk Lắk, hoa văn được trang trí thành dải ở cán rìu, cán dao xà gạc, ống đựng thóc giống, ở thân nỏ, ống đựng tên, ở cán dao vót nan, cán lao (giáo dài), bao dao, bao kiếm. Với đồ gia dụng, hoa văn được khắc chìm ở vỏ trái bầu khô đựng nước uống, ở chiếc sừng trâu uống rượu cần, ở ống điếu, ở thân ống đựng thuốc lá sợi và vôi bột của người ăn trầu. Với nhạc cụ, đó là những hoa văn khắc chìm ở chiếc dùi đánh chiêng bằng cỡ lớn (char), ở thân sáo trúc, vỏ tù và (ki pah), ống đàn goong,... Trong kiến trúc nhà tại, những bộ phận kết cấu của nhà dài như cầu thang, cột hiên, cột ngang đều được chạm khắc và trang trí hoa văn đa dạng: hình con rùa, hình lá cây, hình con kì đà,... Ở kiến trúc nhà trệt, nghệ nhân thường sử dụng loại hoa văn hình nổi, những gam màu phổ biến: đỏ, đen, trắng,... tạo ra tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ độc đáo với bức tranh vạn vật sinh động và phồn thực; môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường đồng bào dân tộc bản địa được phác hoạ phong phú, đa dạng và rất thực tế, như núi rừng, muông thú, cây ngô, cây lúa, cây khoai, rong rêu,... Trong sinh hoạt hiệp hội ở những lễ hội của đồng bào, hoa văn trên cây nêu được trình bày khá chuyên nghiệp với gam white color, đỏ và đen với những hình khối vuông, tam giác, dích dắc chạy dọc cây nêu. Đầu ngọn nêu “cột Gâng” nơi tổ tiên về ngự trị với người Êđê là búp sen, Gâng Mnông có những sợi tơ tua dài buộc hình chim, cá,… tạo nên vẻ đẹp trang nghiêm, rất linh, tôn trọng tổ tiên. (Theo Địa chí Đắk Lắk, NXB Khoa học xã hội, 2015) 194 ĐẮK LẮK THỜI NGUYÊN THUỶ Học xong chủ đề này, em sẽ: • Trình bày được những địa điểm tìm thấy dấu tích của con người thời nguyên thuỷ ở Đắk Lắk. • Trình bày được những nét chính về đời sống vật chất và tinh thần của con người thời nguyên thuỷ ở Đắk Lắk. MỞ ĐẦU ? ? Liệt kê những từ ngữ liên quan đến thời kì nguyên thuỷ. Công cụ đồ đá ? Thời kì nguyên thuỷ ? ? KIẾN THỨC MỚI 1. Dấu tích của con người thời nguyên thuỷ ở Đắk Lắk Cùng với những dấu tích của người nguyên thuỷ được tìm thấy ở Việt Nam, những nhà khảo cổ học đã và đang tìm thấy dấu tích của con người thời nguyên thuỷ ở Đắk Lắk. Tại địa điểm Tân Lộc (xã Čư Huê, huyện Ea Kar) đã phát hiện những mảnh di cốt động vật được chặt, đập bởi người cổ thuộc thời đại đá cũ cách ngày này hàng vạn năm. 20Tại buôn Păn Lăm (thành phố Buôn Ma Thuột) và xã Xuân Phú (huyện Ea Kar), người ta đã phát hiện được một số trong những viên cuội được ghè đẽo rất là thô sơ thuộc thời hậu kì đồ đá cũ, cách ngày này từ 1 đến 3 vạn năm. Hình 4.1. Công cụ đá cũ (Buôn Kiều, huyện Krông Bông) Thuộc sơ kì đá mới, những nhà khảo cổ học đã tìm thấy dấu tích của người nguyên thuỷ ở xã Ea Đar, huyện Ea Kar. Những chiếc rìu được tìm thấy ở đây giống với rìu mài lưỡi văn hoá Hoà Bình - Bắc Sơn, có niên đại cách ngày này khoảng chừng một vạn năm. Giai đoạn trung kì đá mới, những nhà khảo cổ đã khai thác di tích lịch sử buôn Kiều (huyện Krông Bông), buôn Hằng Năm (huyện Ea Kar), phát hiện Hàng trăm hiện vật minh chứng sự tồn tại của hiệp hội dân cư cổ cách nay từ 4 500 - 4 000 năm. Thời hậu kì đá mới có niên đại cách ngày này 3 000 - Hình 4.2. Cuốc đá quá trình hậu kì đá 4 000 năm phát hiện được nhiều di chỉ chứa hiện vật mới phát hiện ở Ea Súp đồ đá, đồ gốm ở Buôn Triết (Lắk), Ea Nuôi (Buôn Đôn), Ea Kao, Dhă Prông (Buôn Ma Thuột), Cư K’tur (Ea Kar), Tsham A (Ea H’leo). Thời kim khí ở Đắk Lắk được nghe biết với một số trong những địa điểm tìm thấy trống đồng, rìu đồng niên đại một vài thế kỉ trước và sau Công nguyên như: Ea H’ning (Cư Kuin), Phú Xuân (Krông Năng), Ea Riêng (M’Drắk), Ea Păn (Ea Kar), Bản Đôn (Buôn Đôn), Ea Kênh (Krông Pắc). Kể tên một số trong những địa điểm có dấu tích của người nguyên thuỷ ở Đắk Lắk. Hình 4.3. Mặt trống đồng Ea Kênh (Krông Pắc) 212. Nơi cư trú và cơ sở xã hội Đắk Lắk nằm trên vùng cao nguyên thấp, không còn những dãy núi đá vôi với nhiều hang động để xuất hiện kiểu “cư trú hang động” hoặc mái đá ven bờ những dòng sông, suối như dân cư nguyên thuỷ ở miền núi phía Bắc hoặc vùng ven biển Trung Bộ. Người nguyên thuỷ ở Đắk Lắk sống ngoài trời. Mùa khô, họ quây quần phía dưới những gốc cây to. Mùa mưa, họ làm lán, chòi với mái dốc, lợp bằng lá rừng. Những di chỉ khảo cổ đã cho tất cả chúng ta biết, người nguyên thuỷ ở Đắk Lắk đa phần cư trú gần sông, suối hoặc hồ nước lớn, có xu hướng mở rộng không khí phân bố, sở hữu mọi địa hình trên địa bàn toàn tỉnh. Có thể nói dân cư tiền sử Đắk Lắk đã cư trú trên cả ba tiểu vùng địa lí là cao nguyên (M’Drắk, Buôn Ma Thuột), vùng trũng (Krông Pắc, Lắk) và vùng đồi núi thấp (Ea H’leo, Ea Súp). Cơ sở xã hội truyền thống của dân cư Đắk Lắk là thị tộc. Thời nguyên thuỷ, mỗi thị tộc gồm có những mái ấm gia đình có cùng huyết thống với nhau. Địa điểm cư trú phân bố rời rạc, khá xa nhau. Địa điểm có dấu vết cư trú thường nhỏ, tầng văn hoá không dày, minh chứng cho kiểu cư trú định cư không lâu dài, thiếu ổn định. - Xác định địa điểm cư trú của người nguyên thuỷ ở Đắk Lắk trên map (hình 4.4). - Cơ sở xã hội của người nguyên thuỷ ở Đắk Lắk là gì? Hình 4.4. Bản đồ hành chính tỉnh Đắk Lắk 223. Đời sống vật chất và tinh thần Những công cụ cuội ghè, đẽo tìm thấy ở Đắk Lắk đã đã cho tất cả chúng ta biết gia chủ của nó bước đầu đã biết chế tác công cụ lao động tuy nhiên còn thô sơ để tìm kiếm thức ăn. Thời đồ đá mới, cạnh bên những công cụ bằng đá điêu khắc, dân cư nguyên thuỷ ở Đắk Lắk còn biết sử dụng vũ khí bằng tre, gỗ để săn bắt động vật trên cạn và đánh bắt những loài thuỷ sản ở sông, suối, đầm hồ. Việc hái lượm vẫn được duy trì để tương hỗ update nguồn thức ăn. Từ sự phong phú, đa dạng nhiều chủng quy mô công cụ Hình 4.5. Bộ sưu tập chày đá đập vỏ cây lao động và đồ dùng trong mái ấm gia đình đã chứng tỏ sự xuất hiện của nghề thủ công đương thời, nhất là nghề chế tác đá và nghề làm gốm. Người nguyên thuỷ ở Đắk Lắk đã dùng công cụ đá đập vỏ cây lấy sợi may váy, khố. Sang thời hậu kì đá mới và sơ kì kim khí, dân cư cổ Đắk Lắk đã nghe biết nền nông nghiệp sơ khai. Các bào tử phấn hoa đã tìm thấy trong tầng đất chứa cuốc, rìu, bôn mài toàn thân và đồ gốm. Cư dân nguyên thuỷ ở Đắk Lắk có đời sống văn hoá tinh thần phong phú. Điều đó thể hiện ở phương pháp mai táng mộ nồi, mộ vò, mộ trống đồng,… Họ sử dụng công cụ lao động, chuỗi hạt làm đồ tuỳ táng. Họ đã tạo ra nhiều chủng loại đồ trang sức để làm đẹp bản thân như khuyên tai, vòng tay. Nêu những nét cơ bản về đời sống vật chất và tinh thần của người nguyên thuỷ ở Đắk Lắk. LUYỆN TẬP 1. Xếp những nền văn hoá khảo cổ theo tiến trình lịch sử. 1 234 Sơ kì đá mới Kim khí Hậu kì đá cũ Hậu kì đá mới 2. Lập bảng và điền những nội dung phù hợp theo gợi ý sau: Thời kì Hiện vật tìm thấy Địa điểm Niên đại ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? 233. Tóm tắt những nét cơ bản về đời sống vật chất và tinh thần của người nguyên thuỷ ở Đắk Lắk. Đời sống vật chất Đời sống tinh thần 4. Em tập làm hướng dẫn viên du lịch. Giới thiệu về lịch sử Đắk Lắk thời nguyên thuỷ: - Dấu vết người nguyên thuỷ ở Đắk Lắk. - Phân bố dân cư Đắk Lắk thời nguyên thuỷ. - Đời sống vật chất và tinh thần của người nguyên thuỷ Đắk Lắk. VẬN DỤNG 1. Em biết những di chỉ nào của người nguyên thuỷ tại địa phương em đang sống? Hãy kể cho tất cả lớp nghe về những hiện vật khai thác được. 2. Hãy viết một đoạn văn ngắn mô tả những nét văn hoá thời nguyên thuỷ ở Đắk Lắk còn lưu truyền trong đời sống văn hoá xã hội những dân tộc bản địa ở Đắk Lắk lúc bấy giờ. TÌM HIỂU THÊM Đắk Lắk không còn núi đá vôi với những hang động hoàn toàn có thể cư trú được, nên con người từ bao đời nay vẫn sống ngoài trời với hai mùa rõ rệt: mùa mưa và mùa khô. Vào mùa khô người ta thường quây quần xung quanh những cây to có bóng mát là đủ thay một ngôi nhà lí tưởng. Song vào mùa mưa khắc nghiệt, tán cây không thể nào bảo vệ cho họ, nên con người buộc phải làm nhà tại, dù đơn sơ nhất... Hiện nay, một số trong những dân tộc bản địa ở Tây Nguyên vẫn dựng chòi canh rẫy. Chòi chỉ gồm một số trong những cành cây gỗ chôn xuống đất làm cột, một vài cành cây khác làm khung, tết lá cây rừng lại thành miếng và lợp mái dốc, mưa không lọt vào được. Trong nhà chòi, cao chừng 1m cách mặt đất, trên mặt sàn tre nứa, người ta trải chiếu trắng cũ để nằm. (Nguồn: Địa chí Đắk Lắk, NXB Khoa học xã hội, 2015) 245 ĐẮK LẮK TỪ ĐẦU CÔNG NGUYÊN ĐẾN THẾ KỈ X Học xong chủ đề này, em sẽ: • Trình bày được Đắk Lắk trong quan hệ với những nước láng giềng. • Trình bày được tình hình kinh tế tài chính - xã hội những buôn làng Đắk Lắk quá trình này. • Tự hào về truyền thống lịch sử Đắk Lắk. MỞ ĐẦU Thảo luận với bạn và thống nhất: - Ở cột K (KNOW): 01 điều thú vị nhất về lịch sử Đắk Lắk từ đầu Công nguyên đến thế kỉ X. - Ở cột W (WANT): 01 điều em muốn biết về lịch sử Đắk Lắk từ đầu Công nguyên đến thế kỉ X. - Ở cột L (LEARN): Câu trả lời cho thắc mắc ở cột W. KWL ??? KIẾN THỨC MỚI 1. Đắk Lắk - Tây Nguyên khoảng chừng 10 thế kỉ đầu sau Công nguyên Từ đầu Công nguyên đến thế kỉ X, dân cư Đắk Lắk vẫn sinh sống theo hình thức thị tộc, bộ lạc. Đắk Lắk cũng như toàn bộ vùng Tây Nguyên sớm có quan hệ trao đổi, giao lưu với những vương quốc cổ đại xung quanh. Vào thế kỉ thứ IV sau Công nguyên, những bia kí Chăm-pa đã ghi chép về Tây Nguyên. Thế kỉ thứ X, tên dân tộc bản địa Êđê đã được ghi trên bia kí của người Chăm. Đắk Lắk đã có quan hệ với vương quốc láng giềng nào trong quá trình này? 252. Đời sống kinh tế tài chính Kế thừa và tiếp nối truyền thống nông nghiệp dùng cuốc, dân cư Đắk Lắk sau Công nguyên duy trì lâu dài nền kinh tế tài chính nông nghiệp và hình thức trao đổi đơn giản. Cư dân Đắk Lắk tiến hành canh tác nương rẫy trên nhiều địa hình như đồi núi, cao nguyên, thung lũng, triền sông hoặc ven suối. Đó là phương thức canh tác mà con người hoàn toàn phụ thuộc vào thiên nhiên. Việc gieo trồng chỉ tiến hành vào mùa mưa. Trên rẫy, loại cây trồng đó đó là lúa. Đồng thời với những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt trồng trọt, việc chăn Em có biết nuôi gia súc lớn, gia cầm cũng khá được tiến hành và một số trong những nghề thủ công cũng ra mắt, như làm gốm, rèn sắt, Một số nhà nghiên cứu và phân tích nước ngoài đan lát mây-tre-lá, dệt vải,… có nhận xét rằng: từ thế kỉ VII đã diễn Cùng với những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt trồng trọt chăn nuôi, những ra những cuộc gặp gỡ khá thường sản phẩm thu được từ hái lượm và săn bắt vẫn giữ vị xuyên cùng những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt trao đổi trí quan trọng, thường xuyên đáp ứng cho con người thực phẩm, đồ dùng giữa người Việt nhiều loại món ăn khai thác từ rừng và sông, suối, hồ. và những thành phần dân tộc bản địa ở Trường Hoạt động trao đổi ra mắt theo phương thức vật đổi Sơn - Tây Nguyên và ven biển miền vật hoặc dùng những loại đồ vật phổ biến và có mức giá trị Trung. Sự trao đổi sản phẩm này còn có cao lúc đó như ché, trâu làm vật ngang giá. thể kể tới những đặc sản hương liệu từ Tây Nguyên, những vật dụng như chiêng, ché từ vùng người Việt và nơi khác. Từ Công nguyên đến thế kỉ X, những chuyển biến trong đời sống kinh tế tài chính của dân cư Đắk Lắk ra mắt ra làm sao? 3. Tổ chức xã hội Trên cơ sở kinh tế tài chính tự cấp tự túc, đơn vị xã hội cơ bản của dân cư Đắk Lắk thời kì này thuộc công xã nguyên thuỷ. Lúc đầu thị tộc là những mái ấm gia đình cùng huyết tộc. Sau đó, trong quá trình phát triển, do sự ngày càng tăng dân số, do áp lực tìm kiếm thức ăn, những thị tộc tiếp tục chia tách lan toả ra xung quanh, hình thành những thị tộc mới thu nhận thêm những mái ấm gia đình thành viên của thị tộc khác. Do vậy thị tộc ở quá trình sau gồm có những mái ấm gia đình không cùng huyết thống, mang tính chất chất chất “công xã láng giềng”. Một số thị tộc có quan hệ huyết thống hoặc quan hệ hôn nhân gia đình link thành bộ lạc. Các thành viên bộ lạc có quan hệ hiệp hội về ngôn từ, tập quán, tín ngưỡng và hoạt động và sinh hoạt giải trí trong một vùng lãnh thổ nhất định. Đơn vị xã hội truyền thống mang những tên gọi rất khác nhau theo từng ngôn từ địa phương như “bon” đối với người Mnông và “buôn” đối với người Êđê. Hợp thành buôn là những mái ấm gia đình theo chính sách mẫu hệ gồm nhiều thế hệ sống trong một ngôi nhà dài. Đứng đầu mỗi mái ấm gia đình là một phụ nữ cao tuổi và có uy tín, có trách nhiệm quản lí, trông coi toàn bộ tài sản chung, hướng dẫn sản xuất, điều hành những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt của mái ấm gia đình và đại diện cho mái ấm gia đình trong quan hệ với buôn làng. Con cái lấy họ mẹ và của cải thừa kế thuộc về người phụ nữ. Người đàn ông đến ở nhà vợ và có một vai trò nhất định trong mái ấm gia đình. 26Mối liên hệ Một trong những mái ấm gia đình trong buôn thường rất tốt. Họ thường giúp sức, tương hỗ nhau trong sản xuất và trong môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường hằng ngày, trong cả lúc không còn quan hệ họ hàng. Điều đó thể hiện tính hiệp hội cao của những tộc người ở Đắk Lắk. - Kể tên những hình thức tổ chức xã hội của dân cư Đắk Lắk trước thế kỉ X. - Em hãy nhận xét về tính hiệp hội của những tộc người ở Đắk Lắk. LUYỆN TẬP 1. Liệt kê ngắn gọn những hoạt động và sinh hoạt giải trí kinh tế tài chính của dân cư Đắk Lắk từ đầu Công nguyên đến thế kỉ X. 2. Nêu điểm rất khác nhau của công xã thị tộc và công xã láng giềng của dân cư Đắk Lắk từ đầu Công nguyên đến thế kỉ X. 3. Chế độ mẫu hệ của dân cư Đắk Lắk trước thế kỉ thứ X có đặc điểm gì? VẬN DỤNG 1. Em hãy kể tên những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt kinh tế tài chính của dân cư Đắk Lắk từ đầu Công nguyên đến thế kỉ X còn duy trì đến lúc bấy giờ. Hoạt động kinh tế tài chính Cư dân Đắk Lắk (từ đầu Công Cư dân Đắk Lắk lúc bấy giờ nguyên đến thế kỉ X) Săn bắt ? ? ?? ? ?? ? ?? ? 2. Theo em, chính sách mẫu hệ của những dân tộc bản địa ở Đắk Lắk lúc bấy giờ có thay đổi gì so với trước thế kỉ X? 27Phần II ĐỊA LÍ, KINH TẾ, HƯỚNG NGHIỆP 286 VỊ TRÍ ĐỊA LÍ VÀ PHẠM VI LÃNH THỔ TỈNH ĐẮK LẮK Học xong chủ đề này, em sẽ: • Xác định được vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ tỉnh Đắk Lắk; những đơn vị hành chính cấp huyện của tỉnh trên lược đồ. • Nêu được ý nghĩa của vị trí địa lí tỉnh Đắk Lắk. • Mô tả được phương hướng trên lược đồ. MỞ ĐẦU Tỉnh Đắk Lắk nằm ở vị trí trung tâm vùng Tây Nguyên. Tên gọi “Đắk Lắk” theo tiếng Mnông nghĩa là “hồ nước”. Quan sát hình 6.1, hãy: - Kể tên những tỉnh thuộc vùng Tây Nguyên. - Chỉ trên lược đồ lãnh thổ của tỉnh Đắk Lắk. Hình 6.1. Lược đồ hành chính vùng Tây Nguyên 29KIẾN THỨC MỚI Vị trí địa lí 1. Quan sát hình 6.2, xác định những điểm cực, tiếp giáp của tỉnh Đắk Lắk và lập bảng, điền vào vở ghi theo mẫu gợi ý sau: Bắc 13o25'B tại huyện Ea H’leo Nam Các điểm cực Đông Tây Phía Bắc Tỉnh Gia Lai Phía Nam Tiếp giáp Phía Đông Phía Tây Hình 6.2. Lược đồ hành chính tỉnh Đắk Lắk 30Phạm vi lãnh thổ Hình 6.3. Thành phố Buôn Ma Thuột - trung tâm tỉnh Đắk Lắk Tỉnh Đắk Lắk có diện tích s quy hoạnh và vùng Tây Nguyên 13 030,495 km2, đứng thứ 2 ở vùng Tây Nguyên và thứ 4 toàn nước. Tỉnh gồm 15 đơn vị hành chính cấp huyện, trong đó có 13 huyện, 01 thị xã và 01 thành phố. 2. Xác định trên hình 6.2: - Các huyện, thị xã, thành phố của tỉnh. - Các huyện có chung đường biên giới với Cam-pu-chia. - Huyện hoặc thị xã, thành phố nơi em sinh sống. Ý nghĩa của vị trí địa lí Vị trí địa lí và vai trò trung tâm của vùng Tây Nguyên tạo thuận lợi cho tỉnh Đắk Lắk link với những tỉnh khác trong vùng nhờ mạng lưới giao thông vận tải đường bộ theo chiều Bắc - Nam, Đông - Tây. Tuy vậy, do không giáp biển nên việc giao lưu hàng hoá quốc tế của tỉnh cũng gặp trở ngại vất vả. 3. Dựa vào hình 6.2, xác định những tuyến đường giao thông vận tải đường bộ chính của tỉnh Đắk Lắk theo hướng Bắc - Nam và theo hướng Đông - Tây. LUYỆN TẬP Trả lời nhanh (Đúng/Sai) đối với những thông tin sau: Đúng/ Sai tin tức Tỉnh Đắk Lắk có diện tích s quy hoạnh lớn số 1 vùng Tây Nguyên Tỉnh Đắk Lắk ở vị trí trung tâm của vùng Tây Nguyên Tỉnh Đắk Lắk giáp cả với Lào và Cam-pu-chia Tỉnh Đắk Lắk có đường Hồ Chí Minh chạy qua Thành phố Buôn Ma Thuột là trung tâm của tỉnh Đắk Lắk Tỉnh Đắk Lắk không giáp biển 31VẬN DỤNG Dựa vào lược đồ hình 6.2, mô tả lộ trình đi từ thành phố Buôn Ma Thuột ra biển theo tuyến đường bộ ngắn nhất. TÌM HIỂU THÊM DIỆN TÍCH, DÂN SỐ VÀ MẬT ĐỘ DÂN SỐ CÁC ĐƠN VỊ HÀNH CHÍNH CỦA TỈNH ĐẮK LẮK NĂM 2022 Đơn vị hành chính Diện tích Dân số trung bình Mật độ dân số (km2) (người) (người/km2) 1. Thành phố Buôn Ma Thuột 377,1 376.520 998 103 2. Huyện Ea H'leo 1.334,1 137.093 40 206 3. Huyện Ea Súp 1.765,3 70.834 182 46 4. Huyện Krông Năng 614,6 126.562 216 140 5. Huyện Krông Búk 357,7 64.960 58 311 6. Huyện Buôn Đôn 1.410,1 64.351 73 225 7. Huyện Cư M’gar 824,5 177.898 56 352 8. Huyện Ea Kar 1.037,0 144.675 350 144 9. Huyện M'Drắk 1.244,5 72.265 10. Huyện Krông Pắc 625,8 194.910 11. Huyện Krông Bông 1.257,0 92.207 12. Huyện Krông Ana 355,9 80.016 13. Huyện Lắk 1.256,1 69.994 14. Huyện Cư Kuin 288,3 101.404 15. Thị xã Buôn Hồ 282,6 98.885 Toàn tỉnh 13.030,495 1.872.574 327 ĐỊA HÌNH, KHÍ HẬU VÀ THUỶ VĂN TỈNH ĐẮK LẮK Học xong chủ đề này, em sẽ: • Nêu được những dạng địa hình chính ở Đắk Lắk; phân tích được tác động của địa hình đến kinh tế tài chính - xã hội ở Đắk Lắk. • Đọc được lược đồ địa hình Đắk Lắk ở mức đơn giản; phân tích được biểu đồ nhiệt độ, lượng mưa ở Đắk Lắk. • Trình bày được khái quát đặc điểm và tác động của khí hậu, thuỷ văn tới sản xuất và đời sống sinh hoạt ở Đắk Lắk. MỞ ĐẦU Chia sẻ với những bạn trong lớp những điều em biết về đặc điểm địa hình, khí hậu, thuỷ văn của tỉnh Đắk Lắk theo những gợi ý dưới đây. Địa hình Khí hậu Thuỷ văn Dãy núi, đỉnh núi Mùa mưa Các dòng sông, suối Phân hoá độ cao Mùa khô Nhiệt độ Mùa lũ Cao nguyên Thác nước Đồng bằng Gió Hồ KIẾN THỨC MỚI Địa hình Địa hình Đắk Lắk thấp dần từ Đông Nam sang Tây Bắc, gồm 3 dạng chính: núi, cao nguyên, vùng trũng giữa núi. Địa hình núi trên 1 000 m chiếm khoảng chừng 37% diện tích s quy hoạnh toàn tỉnh, cao nhất là đỉnh núi Chư Yang Sin (2 442m). Địa hình cao nguyên chiếm khoảng chừng 51% diện tích s quy hoạnh của tỉnh với mặt phẳng tương đối thoải, nhiều nơi khá phẳng phiu. Vùng trũng giữa núi chiếm khoảng chừng 12% diện tích s quy hoạnh toàn tỉnh, nằm xen kẽ giữa cao nguyên với những dãy núi cao tạo ra những cánh đồng tương đối phẳng phiu. 33Hình 7.1. Đỉnh núi Chư Yang Sin - “nóc nhà” của Đắk Lắk 1. Quan sát hình 7.2, xác định phạm vi phân bố của những dạng địa hình: - Núi - Cao nguyên - Vùng trũng giữa núi. Đặc điểm địa hình của tỉnh có tác động lớn đến những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt kinh tế tài chính (nông nghiệp, giao thông vận tải, du lịch) và phân bố dân cư. Hình 7.2. Lược đồ địa hình tỉnh Đắk Lắk 342. Lựa chọn những thông tin ở cột A với cột B cho phù hợp AB Núi cao Trồng rừng Cao nguyên Trồng lúa, cây công nghiệp thường niên Vùng trũng giữa núi Trồng cây công nghiệp nhiều năm, chăn nuôi gia súc Khí hậu Khí hậu Đắk Lắk mang đặc điểm khí hậu cận xích đạo gió mùa, có sự phân hoá theo mùa và theo độ cao. Sự phân hoá theo mùa thể hiện rõ nét qua chính sách mưa (90% lượng mưa cả năm tập trung vào hàng tháng mùa mưa, mùa khô lượng mưa rất nhỏ) trong khi nền nhiệt trong năm ít dịch chuyển hơn so với những tỉnh phía Bắc. Theo độ cao, ở một số trong những vùng núi và cao nguyên cao, thời tiết thoáng mát hơn và lượng mưa to hơn so với những vùng trũng. 3. Quan sát hình 7.3, cho biết thêm thêm: - Những tháng có lượng mưa trên 100mm. - Những tháng có lượng mưa dưới 100mm. - Tháng nào có nhiệt độ cao nhất? Nhiệt độ khoảng chừng bao nhiêu OC? - Tháng nào có nhiệt độ thấp nhất? Nhiệt độ khoảng chừng bao nhiêu OC? Nền nhiệt độ cao, lượng mưa lớn tạo thuận lợi cho việc trồng nhiều chủng loại cây công nghiệp nhiệt đới gió mùa nhiều năm như cafe, cao su, hồ tiêu,... và một số trong những cây ăn quả. Mùa khô kéo dãn dẫn tới tình trạng thiếu nước nghiêm trọng cho sinh hoạt và nhiều chủng loại cây trồng của tỉnh song cũng tạo thuận lợi cho phơi sấy, dữ gìn và bảo vệ nhiều loại nông sản. Hình 7.3. Biểu đồ nhiệt độ - lượng mưa tỉnh Đắk Lắk 354. Nêu một số trong những hiện tượng kỳ lạ thời tiết cực đoan ảnh hưởng đến sản xuất và đời sống ở địa phương. ? ?? ?? Thuỷ văn Nguồn nước của Đắk Lắk khá phong phú cả về nước mặt (những sông, suối, hồ) và nước ngầm. Mạng lưới sông, suối phân bố tương đối đồng đều trên lãnh thổ, hai khối mạng lưới hệ thống sông đó đó là sông Sêrêpốk và sông Ba. Do chảy trên nền địa hình phân bậc, độ dốc lòng sông khá lớn nên những sông ở Đắk Lắk có nhiều tiềm năng phát triển thuỷ điện, đặc biệt là trên khối mạng lưới hệ thống sông Sêrêpốk. Hình 7.4. Thác Dray Nur trên sông Krông Ana (thuộc khối mạng lưới hệ thống sông Sêrêpốk) 5. Quan sát hình 7.2, kể tên những nhánh sông thuộc khối mạng lưới hệ thống sông Sêrêpốk và sông Ba. Đắk Lắk có nhiều hồ nước (khoảng chừng 400 hồ tự Em có biết nhiên và tự tạo), có ý nghĩa trong tưới tiêu, du lịch, nuôi trồng thuỷ sản và điều hoà môi trường tự nhiên thiên nhiên. Nước ngầm có trữ lượng và chất Nguồn nước ngầm của tỉnh tương đối phong phú, lượng tốt thường tồn tại ở những khe tập trung đa phần ở thành phố Buôn Ma Thuột, huyện nứt trong những đá phun trào ba dan. Krông Búk. Nước ngầm có vai trò quan trọng trong Đặc biệt ở đây có hiện tượng kỳ lạ mất sản xuất và sinh hoạt, nhất là vào mùa khô. nước do nước tầng trên chảy xuống tầng dưới nên cần lưu ý khi khai thác. 36LUYỆN TẬP Ghép những thẻ sau thành 1 hàng theo phương thức trò chơi Domino, từ thẻ “Bắt đầu” đến thẻ “Kết thúc” sao cho thể hiện đúng đặc điểm về địa hình, khí hậu và thuỷ văn của tỉnh Đắk Lắk. Bắt đầu Sông là hai Sông có tạo điều Mùa khô Krông Nô nhánh độ dốc lớn kiện phát kéo dãn của sông và Sêrêpốk triển Krông Ana lâm nghiệp THẺ 1 THẺ 2 THẺ 3 nên có mức giá Nhiều hồ tự là đỉnh núi phục vụ Nguồn trị về thuỷ nhiên và cao nhất Địa hình tưới tiêu, nước ngầm của Đắk cao nguyên điện tự tạo nuôi THẺ 4 Lắk thuỷ sản THẺ 5 THẺ 6 là dạng Vùng núi gây hạn Kết thúc tập trung Đỉnh núi địa hình cao hán ở Buôn Chư Yang chiếm ưu Ma Thuột, nghiêm Krông Búk Sin thế trọng THẺ 7 THẺ 8 THẺ 9 VẬN DỤNG Nêu một số trong những tác động của người dân tới mặt phẳng địa hình và nguồn nước ở địa phương em. Tác động của con người 37TÌM HIỂU THÊM MỘT SỐ GIẢI PHÁP TRONG NÔNG NGHIỆP THÍCH ỨNG VỚI MÙA KHÔ Ở ĐẮK LẮK Mùa khô ở Đắk Lắk thực sự khắc nghiệt và kéo dãn đến nửa năm. Có năm ở Đắk Lắk suốt 2 - 3 tháng liền gần như thể không còn mưa, sinh hoạt và sản xuất gặp nhiều trở ngại vất vả. Để thích ứng với mùa khô khắc nghiệt ở Đắk Lắk, đặc biệt là trong toàn cảnh biến hóa khí hậu như lúc bấy giờ, nông dân nhiều địa phương trong tỉnh đã học hỏi, áp dụng những giải pháp như sau: - Sử dụng những vùng trũng, thấp để tích trữ nước, tổ chức nạo vét, đào ao, khoan giếng, ưu tiên dành nước tưới cho những quá trình thiết yếu cho việc sinh trưởng của cây trồng. - Chuyển đổi cơ cấu tổ chức cây trồng từ lúa nước là loại cây có nhu yếu nước cao sang một số trong những loại cây trồng như rau, hoa màu, cây công nghiệp có nhu yếu nước thấp hơn. - Tăng cường áp dụng những giải pháp tưới tiên tiến, tiết kiệm nước cho cây trồng như tưới phun mưa, tưới nhỏ giọt, tưới luân phiên… 388 ĐẤT, SINH VẬT VÀ KHOÁNG SẢN TỈNH ĐẮK LẮK Học xong chủ đề này, em sẽ: • Kể tên và xác định được những nhóm đất chính trên lược đồ phân bố đất của tỉnh Đắk Lắk. • Trình bày được tài nguyên sinh vật của tỉnh Đắk Lắk; phân tích được tác động của tài nguyên sinh vật đến kinh tế tài chính - xã hội địa phương. • Nêu được tiềm năng và tình hình khai thác tài nguyên ở Đắk Lắk. MỞ ĐẦU Chia sẻ những hiểu biết của em về tên nhiều chủng loại đất, những loài sinh vật tự nhiên, nhiều chủng loại tài nguyên của tỉnh Đắk Lắk và hoàn thành xong sơ đồ sau: KIẾN THỨC MỚI Đất Tài nguyên đất của tỉnh Đắk Lắk phong phú và đa dạng, nhiều chủng loại đất chính như đất xám, đất đỏ ba dan, đất đen, đất phù sa,… Đất đỏ ba dan phân bố trên những mặt phẳng cao nguyên khá phẳng phiu với tầng đất sâu, độ phì cao thích phù phù hợp với việc phát triển những vùng trồng cây công nghiệp nhiều năm tập trung, đặc biệt là cây cafe. 391. Dựa vào hình 8.1, xác định tên và nơi phân bố tập trung của nhiều chủng loại đất chính ở tỉnh Đắk Lắk. Hình 8.1. Lược đồ phân bố đất tỉnh Đắk Lắk Sinh vật Em có biết Năm 2022, tỉnh Đắk Lắk có 515 nghìn ha rừng (đứng thứ 10 toàn nước, thứ 4 vùng Tây Nguyên), với độ Rừng khộp ở Đắk Lắk là loại rừng che phủ rừng đạt 38,6%, thấp hơn tỉ lệ chung của vùng rụng lá theo mùa do khí hậu phân Tây Nguyên (45,9%). Rừng có nhiều kiểu, phân bố ở mùa mưa - khô rõ rệt. Loại rừng này khắp những huyện trong tỉnh, nhất là những huyện giáp với được bảo tồn ở vườn quốc gia Yok biên giới Cam-pu-chia. Đôn. Vào mùa khô, cây rụng lá tạo Rừng tự nhiên chiếm phần lớn diện tích s quy hoạnh rừng của nên cảnh sắc độc đáo riêng biệt tỉnh, có vai trò quan trọng trong việc phòng hộ và bảo của vùng đất Tây Nguyên, thu hút vệ môi trường tự nhiên thiên nhiên sinh thái, chống xói mòn đất, điều tiết khách tham quan. nước, đảm bảo nguồn nước ngầm trong mùa khô,… Các vườn quốc gia (Yok Đôn, Chư Yang Sin), khu bảo Hình 8.2. Rừng khộp ở Đắk Lắk tồn thiên nhiên (Nam Kar),… là những nơi có đa dạng mùa thay lá sinh học cao, có nhiều loài gỗ quý (cẩm lai, trắc, lim, sến, táu,…), động vật quý mang tên trong Sách đỏ Việt Nam và thế giới như voi, bò tót, hổ, báo,... 40Rừng trồng chiếm tỉ lệ nhỏ (10 - 15% tổng diện tích s quy hoạnh rừng), có vai trò đáp ứng gỗ và những lâm sản khác cho sản xuất và đời sống. Rừng ở Đắk Lắk đang có xu hướng tụt giảm cả về diện tích s quy hoạnh và chất lượng rừng, đa phần do tác động từ con người. Hình 8.3. Vườn quốc gia Chư Yang Sin 2. Nêu những nguyên nhân làm suy giảm diện tích s quy hoạnh và chất lượng rừng ở tỉnh Đắk Lắk. Khoáng sản Loại tài nguyên có mức giá trị kinh tế tài chính lớn số 1 ở tỉnh Đắk Lắk là tài nguyên vật liệu xây dựng như sét cao lanh (có ở M’Drắk, Ea Kar), cát, cuội sỏi xây dựng (có ở những thềm sông suối, những vùng trũng), đá xây dựng,… Nhiều mỏ tài nguyên với trữ lượng rất khác nhau đã được khai thác phục vụ nhu yếu xây dựng trong tỉnh và những khu vực lân cận. 41LUYỆN TẬP Ghép những hình tam giác dưới đây vào sơ đồ trống để thể hiện đặc điểm về đất, sinh vật, tài nguyên tỉnh Đắk Lắk. VẬN DỤNG Thiết kế một bức tranh cổ động kèm khẩu hiệu để lôi kéo người dân bảo vệ, khai thác hợp lý những nguồn tài nguyên đất, sinh vật, tài nguyên. TÌM HIỂU THÊM ĐẤT ĐỎ BA DAN Ở TỈNH ĐẮK LẮK Đắk Lắk là tỉnh có diện tích s quy hoạnh đất đỏ ba dan lớn thứ hai ở Việt Nam (sau tỉnh Gia Lai). Đất đỏ ba dan hình thành từ đá mácma có nguồn gốc do quá trình phun trào lớp vật chất ở sâu trong vỏ Trái Đất. Theo quá trình phun trào của núi lửa, những lớp vật chất này được trào ra mặt phẳng Trái Đất và đông nguội và theo thời gian biến hóa lớp đất đỏ ba dan. Đặc điểm nổi bật của đất đỏ ba dan là tơi xốp, thoát nước nhanh, tầng đất tương đối dày, nhiều chất dinh dưỡng và có tính chất chua. Đất đỏ ba dan đặc biệt thích phù phù hợp với nhiều chủng loại cây công nghiệp nhiều năm như cafe, cao su, hồ tiêu, hạt điều, chè hoặc những cây ăn quả như sầu riêng, bơ, mắc ca,... Đây là những loại sản phẩm có chất lượng và hiệu suất cao kinh tế tài chính cao đang được trồng phổ biến, góp thêm phần cải tổ môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường của người dân địa phương. 429 NGHỀ TRUYỀN THỐNG Ở ĐẮK LẮK Học xong chủ đề này, em sẽ: • Kể tên được một số trong những nghề truyền thống ở Đắk Lắk. • Liệt kê được sản phẩm đặc trưng của nghề truyền thống. • Nêu được giá trị của nghề truyền thống đối với đời sống của người dân ở Đắk Lắk. • Có thái độ tôn trọng đối với người làm nghề truyền thống và có ý thức giữ gìn nghề truyền thống ở địa phương. MỞ ĐẦU Kể tên những nghề truyền thống ở Đắk Lắk mà em biết. KIẾN THỨC MỚI 1. Nghề truyền thống ở Đắk Lắk Đắk Lắk là tỉnh có nhiều ngành nghề thủ công truyền thống như: nghề làm gốm, mộc, rèn, điêu khắc tượng nhà mồ, nghề tạc tượng gỗ, dệt thổ cẩm, mây tre đan, rượu cần,... Đến năm 2022 tỉnh có hàng trăm cụm nghề như: cụm nghề dệt thổ cẩm tại buôn Kna (xã Cư M’gar, huyện Cư M’gar), cụm nghề dệt thổ cẩm tại buôn Tơng Jú (xã Ea Kao, thành phố Buôn Ma Thuột), cụm nghề làm gốm ở buôn Dơng Bắk (xã Yang Tao, huyện Lắk). Bên cạnh những nghề truyền thống của Đắk Lắk, trong trong năm mới gần đây, trên địa bàn tỉnh phát triển khá mạnh một số trong những nghề. Những nghề này cùng được người dân lưu giữ, truyền lại cho những thế hệ, từ đó hình thành nên những cụm nghề và làng nghề như: cụm nghề trồng hoa - hoa lá cây cảnh ở xã Hoà Phú (thành phố Buôn Ma Thuột), làng nghề làm bánh tráng tại xã Ea Bar. 43Hình 9.1. Dệt thổ cẩm ở thành phố Buôn Ma Thuột Hình 9.2. Sản phẩm gốm ở buôn Dơng Bắk Hình 9.3. Làm rượu cần Hình 9.4. Sản phẩm mây tre đan ở huyện Cư M'gar ở thành phố Buôn Ma Thuột 2. Giá trị của nghề truyền thống ở Đắk Lắk Tình hình hoạt động và sinh hoạt giải trí, sản xuất marketing thương mại trong làng nghề và những cụm nghề công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp với lệch giá đạt được trong năm 2022 là một trong,008 tỉ đồng, thu nhập trung bình của lao động là 4 triệu đồng/tháng. Thị trường tiêu thụ của làng nghề và cụm nghề đa phần trong tỉnh và những vùng lân cận. Ví dụ như làng nghề làm bánh tráng tại xã Ea Bar được tổ chức dưới hình thức hợp tác xã. Năm 2022, quy mô của làng nghề là 62 hộ và 144 lao động. Tổng số lò sản xuất bánh tráng thủ công tại làng nghề là 30 lò tạo lợi nhuận 200.000 đồng/ngày/lò và 12 lò sản xuất bánh tráng bằng máy đốt bằng điện năng, tạo ra lợi nhuận khoảng chừng 700.000 đồng đến 1000.000 đồng/ngày/lò, thu nhập trung bình 4 triệu đồng/lao động/tháng. Phát triển những nghề truyền thống vừa góp thêm phần giữ gìn văn hoá truyền thống của đồng bào những dân tộc bản địa đồng thời góp thêm phần tích cực tạo động lực thúc đẩy xoá đói giảm nghèo, nâng cao đời sống cho những người dân dân, thúc đẩy chuyển dời cơ cấu tổ chức lao động và cơ cấu tổ chức kinh tế tài chính trên 44địa bàn. Bên cạnh đó, Phục hồi và phát triển những nghề truyền thống ở Đắk Lắk còn khai thác được tiềm năng sẵn có, xử lý và xử lý việc làm cho nhiều lao động địa phương trong thời gian nông nhàn đồng thời nâng cao đời sống tinh thần cho những người dân dân. Dựa vào thông tin trong bài đọc, quan sát những hình từ 9.1 đến 9.4, em hãy hoàn thành xong những trách nhiệm sau: - Liệt kê tên sản phẩm của nghề truyền thống tiêu biểu ở Đắk Lắk theo mẫu gợi ý sau: (Ví dụ sản phẩm của nghề dệt thổ cẩm) Váy Áo ? Sản phẩm ? dệt thổ cẩm ?? - Nêu giá trị của nghề truyền thống đối với đời sống của người dân ở Đắk Lắk. Giá trị của nghề truyền ? thống đối với đời sống ? của người dân ở Đắk Lắk Nâng cao đời sống cho những người dân dân LUYỆN TẬP 1. Dựa vào những gợi ý, hãy mô tả nghề truyền thống mà em yêu thích. Giá trị của Sản phẩm của Những phẩm chất nghề truyền thống nghề truyền thống và kĩ năng nên phải có của (vật liệu, mẫu mã, đối với đời sống chủng loại sản phẩm) người làm nghề của người dân truyền thống ở địa phương Tên nghề truyền thống em yêu thích 452. Xác định những phẩm chất và kĩ năng phù phù phù hợp với nghề truyền thống. Phẩm chất và kĩ năng Tự đánh giá Ví dụ: Nghề dệt thổ cẩm x Khéo léo Cần rèn luyện thêm Tỉ mỉ Cần cù x Cần rèn luyện thêm Sáng tạo VẬN DỤNG 1. Vẽ sơ đồ thể hiện những việc em đã và đang làm để thực hiện ước muốn làm nghề truyền thống yêu thích nhờ vào mẫu sau: Tìm đọc tư liệu Sưu tầm tranh về nghề truyền ảnh về nghề truyền thống thống ?? Những việc em đã và đang làm ?? ?? 2. Tập làm phóng viên: Phỏng vấn về nghề truyền thống yêu thích của những bạn trong lớp. 4610 NGHỀ DỆT THỔ CẨM Ở ĐẮK LẮK Học xong chủ đề này, em sẽ: • Giới thiệu được sơ lược về nghề dệt thổ cẩm ở Đắk Lắk. • Trình bày được quy trình dệt thổ cẩm ở Đắk Lắk. • Nêu được vai trò, tình hình hoạt động và sinh hoạt giải trí của nghề dệt thổ cẩm ở Đắk Lắk. • Nêu được giải pháp bảo tồn và phát triển nghề dệt thổ cẩm ở Đắk Lắk. • Có ý thức giữ gìn, bảo tồn và phát huy giá trị nghề dệt thổ cẩm ở Đắk Lắk. MỞ ĐẦU Hình 10.1 Quan sát hình 10.1: - Em hãy cho biết thêm thêm: Đây là hoạt động và sinh hoạt giải trí gì ở tỉnh Đắk Lắk? - Kể tên những địa danh ở Đắk Lắk mà em biết có hoạt động và sinh hoạt giải trí trên. 47KIẾN THỨC MỚI 1. Quy trình dệt vải thổ cẩm Quy trình dệt vải thổ cẩm tại những buôn ở Đắk Lắk bắt nguồn từ khâu trồng bông, kéo sợi, quay sợi, nhuộm màu sợi rồi dệt vải, khăn, váy, áo. Đường nét, sắc tố, trang trí hoa văn với nhiều hoạ tiết phong phú và kích cỡ rất khác nhau. Tất cả những quy trình dệt vải thổ cẩm của những buôn ở Đắk Lắk đều được làm thủ công, đã tạo ra nhiều sản phẩm dệt phong phú, đa dạng. Ngày nay, do sự phát triển của công nghệ tiên tiến, người dân đa phần dệt bằng nguồn chỉ may. Cây bông và những cây nhuộm chỉ đã thất truyền. Tuy nhiên việc dệt vải thổ cẩm vẫn gồm có đầy đủ những khâu trên, vẫn đòi hỏi sự khôn khéo, tỉ mỉ, cần mẫn và sáng tạo trong việc làm. 2. Vai trò và tình hình hoạt động và sinh hoạt giải trí Nghề dệt thổ cẩm lúc bấy giờ không riêng gì có góp thêm phần gìn giữ tinh hoa văn hoá đặc trưng của những dân tộc bản địa mà còn được những nghệ nhân sáng tạo nên những sản phẩm mới, đem lại những quyền lợi về kinh tế tài chính đồng thời góp thêm phần xử lý và xử lý việc làm cho lao động tại địa phương. Hoạt động dệt thổ cẩm ở Đắk Lắk được duy trì và phát triển trong những cụm nghề ở những buôn làng, đặc biệt là ở huyện Cư M’gar, thành phố Buôn Ma Thuột. Cụ thể: Năm 2022, Hợp tác xã Tơng Hình 10.2. Hợp tác xã dệt thổ cẩm ở huyện Cư M’gar Bông có 45 thành viên, lệch giá ổn định khoảng chừng 1,2 tỉ đồng/năm, trong đó thu nhập của xã viên trung bình từ 3,2 - 3,5 triệu đồng/người/tháng. Sản phẩm dệt tuân theo phương pháp truyền thống có mức giá tiền cao, thiếu nguyên vật liệu và tốn nhiều thời gian nên những hợp tác xã không sản xuất số lượng lớn mà hầu hết chỉ tuân theo hình thức gia công, đơn đặt hàng. Mặc dù số lượng làng nghề nhiều, cùng nhân lực đông đảo, được tương hỗ đầu tư lớn, nhưng hầu hết những làng nghề vẫn chỉ tạm dừng ở mức giữ nghề, chưa thể phát triển trong xu thế hội nhập. 3. Biện pháp bảo tồn và phát triển Giữ gìn và phát triển nghề truyền thống là rất thiết yếu, nghề dệt thổ cẩm phải hướng tới sự phát triển, thích nghi với thời kì mới. Cần có những giải pháp về đầu tư hạ tầng, 48đào tạo nghề tại chỗ, tương hỗ vốn, xây dựng vùng nguyên vật liệu, định hướng thị trường tiêu thụ những sản phẩm và đẩy mạnh những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt xúc tiến thương mại. Vận động những nghệ nhân sử dụng nguyên vật liệu truyền thống, tạo ra bộ sưu tập Mã sản Phẩm mới, có chất lượng để xây dựng thương hiệu riêng cho sản phẩm của địa phương mình. Dựa vào thông tin trong bài đọc và quan sát hình ảnh, em hãy hoàn thành xong những trách nhiệm sau: - Trình bày quy trình của nghề dệt thổ cẩm ở Đắk Lắk. Trồng bông ?? ?? - Nêu vai trò và tình hình hoạt động và sinh hoạt giải trí của nghề dệt thổ cẩm ở Đắk Lắk theo gợi ý: Vai trò của nghề dệt thổ cẩm đối với: Tình hình hoạt động và sinh hoạt giải trí của nghề dệt thổ cẩm: - Đời sống của người dân ở địa phương - Tình hình phát triển - Phát triển du lịch - Sản phẩm - Môi trường thao tác - Nêu một số trong những giải pháp bảo tồn và phát triển nghề dệt thổ cẩm ở Đắk Lắk. Hỗ trợ vốn Đầu tư hạ tầng ? Biện pháp bảo tồn và phát triển ? nghề dệt thổ cẩm ở Đắk Lắk ?? 49
LUYỆN TẬP 1. Xác định trên lược đồ hành chính tỉnh Đắk Lắk (Hình 6.2 - Bài 6) những địa danh có nghề dệt thổ cẩm. 2. Lập kế hoạch quảng bá, ra mắt việc làm, sản phẩm của nghề dệt thổ cẩm theo mẫu. TÊN KẾ HOẠCH - Nhóm thực hiện (ghi họ và tên những bạn trong nhóm): - Ngày thực hiện: I. Mục đích II. Nội dung sẵn sàng sẵn sàng 1. Viết thông điệp truyền thông 2. Xác định phương thức truyền (nội dung thông điệp của kế thông (truyền thông qua tờ rơi, áp hoạch này là gì? Đối tượng thông phích, video,…) điệp hướng tới là ai?) 3. Xác định địa điểm thực hiện kế 4. Tìm nguồn nhân lực để thực hoạch truyền thông hiện kế hoạch (người, phương tiện, thiết bị,…) III. Phân công việc làm BẢNG PHÂN CÔNG CÔNG VIỆC Họ và tên Thực hiện việc làm Thời gian hoàn thành xong IV. Lịch trình thực hiện V. Tổ chức thực hiện Lưu ý: Học sinh hoàn toàn có thể tham khảo ý kiến của cha mẹ, người thân trong gia đình và thầy (cô) giáo khi lập kế hoạch hoạt động và sinh hoạt giải trí. VẬN DỤNG 1. Nêu một số trong những việc làm rõ ràng mà bản thân em hoàn toàn có thể thực hiện để góp thêm phần bảo tồn và phát triển nghề dệt thổ cẩm ở Đắk Lắk. Việc làm góp thêm phần bảo tồn và phát triển nghề dệt thổ cẩm truyền thống Trải nghiệm làm sản phẩm ? ? dệt thổ cẩm 50
Page 2
2. Sưu tầm tư liệu, tranh ảnh về nghề dệt thổ cẩm truyền thống của tỉnh Đắk Lắk hoặc ở nơi em sống. TÌM HIỂU THÊM CÂU CHUYỆN VỀ NGHỀ DỆT VẢI Ngày xửa rất lâu rồi... Ở một bản vắng có đôi vợ chồng sống thật niềm sung sướng. Người chồng có sức khoẻ, thường phát rẫy, đi rừng đốn củi, săn thú. Người vợ ở nhà thu hoạch hoa trái và khéo tay khâu vá, thêu thùa. Cuộc sống đang êm ấm như vậy thì tin ác từ đâu ập đến: có trát của quan bắt người chồng hiền lành ấy đi lính. Người vợ ở nhà buồn bã, than khóc. Ngày ngày, nàng thường tựa cửa nhìn về con phố dẫn tới phương xa. Một hôm, người con gái đầy u sầu ấy thấy đám mây ngũ sắc trôi ngang qua sân nhà. Nhìn đám mây ngũ sắc đẹp, người con gái chợt nghĩ: ta sẽ dệt tấm thảm đẹp như đám mây kia gửi đi cho chồng, để nói lên phần mong nhớ của ta. Thế rồi ngày tháng nàng cặm cụi trồng dâu, nuôi tằm, quay tơ,… Mấy tháng trời, người con gái dệt xong tấm thảm hoa thật đẹp. Tấm thảm trình lên cho chồng canh gác ở cung vua. Lần đầu tiên vua thấy tấm thảm hoa lá, chim muông đẹp thế, bèn sai lính cho gọi người dệt thảm đó lên trình. Người con gái kể lại sự tình, nhà vua nghe chạnh lòng thương người con gái tội nghiệp và tài hoa; rồi cho lệnh thả người chồng kia về với mái ấm gia đình. Từ đó, vợ chồng họ lại được đoàn tụ. Qua ngày tháng, vợ chồng càng chăm chỉ vỡ đất, trồng dâu, dệt thảm,... Nghề dệt thảm còn lưu đến ngày này, ấy là nghề dệt thổ cẩm!...”. Câu chuyện cổ tích là lịch sử thuở nào về một nghề nghiệp, hay đó đó là một điều răn lớp thợ mới lớn lên: Các cháu hãy yêu quý quê hương. Các cháu hãy chăm chỉ, cần mẫn, nỗ lực học nghề giỏi, giữ lấy nghề dệt thổ cẩm truyền thống của quê hương! (Theo Vũ Từ Trang - Nghề cổ nước Việt, NXB Văn hoá dân tộc bản địa, tr. 262-263) 5111 NGHỀ LÀM GỐM Ở ĐẮK LẮK Học xong chủ đề này, em sẽ: • Giới thiệu được nghề làm gốm ở Đắk Lắk. • Trình bày được đặc điểm, quy trình nghề làm gốm ở Đắk Lắk. • Nêu được vai trò và tình hình hoạt động và sinh hoạt giải trí của nghề làm gốm ở Đắk Lắk. • Nêu được giải pháp bảo tồn và phát triển nghề làm gốm ở Đắk Lắk. • Có ý thức giữ gìn, bảo tồn và phát huy giá trị của nghề làm gốm ở Đắk Lắk. MỞ ĐẦU Kể tên những địa danh ở Đắk Lắk mà em biết có nghề làm gốm. KIẾN THỨC MỚI NGHỀ LÀM GỐM Ở ĐẮK LẮK Trước đây, nghề làm gốm ở Đắk Lắk khá phát triển. Qua những đợt khảo cổ tại cánh đồng Buôn Triết (huyện Lắk), Yang Reh (Krông Bông) và Buôn Trấp (Krông Ana) đã thu được nhiều mảnh gốm có niên đại hàng trăm năm tại đây. Tiếp lửa cho nghề gốm cổ lúc bấy giờ đó đó là người Mnông Rlăm. Làm gốm là nghề truyền thống của người Mnông Rlăm ở buôn Dơng Bắk, xã Yang Tao, huyện Lắk. Đây là một trong những địa danh sản xuất gốm ở Đắk Lắk nhờ đôi bàn tay khôn khéo của những nghệ nhân như nghệ nhân H’Lưm Uông, H’Phiết Uông, H’Diếp B’Krông,... Tập quán làm đồ gốm không riêng gì có có ở Mnông Lắk mà còn phổ biến tại những làng người Êđê ở huyện Krông Ana (Buôn Trấp, Buôn Tơ Lơ, Buôn Mblơt, Buôn Rung, Buôn Hma, Buôn Kô, Buôn Riăng, Buôn Knul,...). Đây là cái nôi làm đồ gốm và dệt chiếu nổi tiếng của người Êđê, chỉ có điều không được khai thác để quảng bá và bảo tồn, phát triển. 1. Đặc điểm và quy trình làm gốm Nghề làm gốm ở buôn Dơng Bắk, xã Yang Tao, huyện Lắk có đặc điểm đó đó là: Sử dụng vật liệu đất sét không pha trộn thêm bất kể thứ gì khác; Nặn gốm hoàn toàn thủ công minh tay thủ công không dùng bàn xoay; Được nung lộ thiên ở nhiệt độ thấp. Sản phẩm gốm được làm nhiều nhất là chõ hong xôi, nồi nấu cơm canh, bát ăn cơm, chảo rang,... Hiện 52nay, có thêm những sản phẩm khác để phục vụ du lịch và theo nhu yếu của người tiêu dùng như: những loài vật (voi, trâu,...), những hàng lưu niệm (tượng người, gùi nhỏ, ché,...). Việc sản xuất gốm gồm có nhiều quy trình với 5 khâu chính: Chọn và làm đất, tạo hình sản phẩm, trang trí hoa văn, phơi và nung đốt. Hình 11.1. Làm đất Hình 11.2. Tạo hình sản phẩm Hình 11.3. Trang trí hoa văn Hình 11.4. Nung đốt Hình 11.5. Sản phẩm gốm Hình 11.6. Trao đổi sản phẩm gốm 532. Vai trò và tình hình hoạt động và sinh hoạt giải trí Duy trì và phát triển nghề gốm truyền thống gắn với du lịch giúp xử lý và xử lý công ăn việc làm, tăng thu nhập cho những người dân dân, góp thêm phần bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá và giữ gìn bản sắc của đồng bào những dân tộc bản địa. Tuy nhiên, lúc bấy giờ sản phẩm gốm làm ra ít mang tính chất chất ứng dụng, chỉ trao đổi và bán trong vùng, giá trị kinh tế tài chính không đảm bảo, trong khi phải tốn nhiều công sức của con người tìm nguồn nguyên vật liệu và chế tác thành sản phẩm hoàn hảo nhất. Vì vậy, nghề làm gốm ở Đắk Lắk vẫn chỉ tạm dừng ở mức giữ nghề, đang có ít đóng góp cho việc phát triển kinh tế tài chính của nhân dân và địa phương cũng như chưa thể phát triển trong xu thế hội nhập. 3. Biện pháp bảo tồn và phát triển Các cấp uỷ, cơ quan ban ngành sở tại cần quan tâm tương hỗ, tạo điều kiện về kinh phí đầu tư, mở thêm những lớp đào tạo về nghề gốm; tìm đầu ra cho sản phẩm, quảng bá, ra mắt sản phẩm, những đơn vị thăm quan những quy mô hiệu suất cao. Cấp dẫn ghi nhận cho làng nghề, cho những nghệ nhân để tạo thêm động lực phát triển cho nghề. Dựa vào thông tin trong bài, quan sát hình từ 11.1 đến 11.6, em hãy hoàn thành xong những trách nhiệm sau: - Trình bày quy trình nghề làm gốm ở Đắk Lắk. Chọn và làm đất ? Quy trình nghề làm gốm ở Đắk Lắk ??? - Tìm hiểu vai trò và tình hình hoạt động và sinh hoạt giải trí của nghề làm gốm ở Đắk Lắk theo gợi ý: +Vai trò của làng nghề truyền thống ở Yang Tao. +Tình hình hoạt động và sinh hoạt giải trí của làng nghề truyền thống ở Yang Tao: • Những hoạt động và sinh hoạt giải trí đa phần: • Thuận lợi • Khó khăn - Nêu một số trong những giải pháp bảo tồn và phát triển nghề làm gốm ở Đắk Lắk. Hỗ trợ vốn ? Biện pháp bảo tồn ? ? và phát triển nghề làm gốm 54 ở Đắk LắkLUYỆN TẬP 1. Xác định trên map hành chính tỉnh Đắk Lắk (Hình 6.2 - Bài 6) những địa danh làm gốm tiêu biểu. 2. Xây dựng dự án công trình bất Động sản ra mắt về nghề làm gốm ở Yang Tao. TÊN DỰ ÁN 1. Họ và tên (nhóm thực hiện) 2. Thời gian thực hiện 3. Mục tiêu dự án công trình bất Động sản 4. Lập kế hoạch dự án công trình bất Động sản: Xác định, phân công trách nhiệm và sẵn sàng sẵn sàng những nội dung: Tìm hiểu những thông tin (về 01 nghề/ cụm nghề truyền thống) + Tên nghề/ cụm nghề + Địa chỉ sản xuất + Các hoạt động và sinh hoạt giải trí chính cần ra mắt (đặc điểm của nghề/ cụm nghề; tình hình hoạt động và sinh hoạt giải trí; sản phẩm) 5. Các bước thực hiện dự án công trình bất Động sản 6. Trình bày kết quả và đánh giá VẬN DỤNG 1. Nêu một số trong những việc làm rõ ràng mà bản thân em hoàn toàn có thể thực hiện để góp thêm phần bảo tồn và phát triển nghề gốm ở Đắk Lắk. Việc làm góp thêm phần bảo tồn và phát triển nghề gốm truyền thống Trải nghiệm làm ? ? sản phẩm gốm cùng nghệ nhân 2. Viết một đoạn văn ngắn (khoảng chừng 300 từ) bày tỏ cảm nghĩ của em về ý nghĩa của việc giữ gìn và phát triển nghề làm gốm ở tỉnh Đắk Lắk. 55TÌM HIỂU THÊM VÀI NÉT VỀ NGHỀ LÀM GỐM XÃ YANG TAO Người dân ở xã Yang Tao, huyện Lắk không biết gốm nơi đây có từ lúc nào, chỉ biết rằng từ xa xưa lắm, hầu hết những mái ấm gia đình xung quanh buôn làng mình đều gắn bó với nghề nhào nặn đất sét này. Cứ thế, đời này truyền lại cho đời sau với những “tuyệt kỹ” tạo nên nét riêng của nghề gốm nơi đây mà không nơi nào đã có được. Để làm ra sản phẩm, những nghệ nhân ở Yang Tao phải vất vả đi bộ xuyên qua những cánh đồng ở chân núi Chư Yang Sin để lấy đất sét. Đất sét mang về được trộn với nước rồi dùng chày giã thật nhuyễn, đến độ dẻo nhất định thì mới khởi đầu chế tác. Công đoạn tạo hình cho gốm hoàn toàn bằng tay thủ công. Người làm vừa đi vòng tròn xung quanh, vừa sử dụng những dụng cụ thô sơ như thanh tre vót mỏng dính, vòng tre, mảnh vải ướt... để tạo hình cho sản phẩm. Sau bước tạo hình chờ cho sản phẩm khô dần, nghệ nhân khởi đầu vẽ hoa văn bằng những que tre, que củi hoặc lông nhím. Tiếp đó là bước đánh bóng. Nghệ nhân dùng hòn sỏi thật bóng chà sát liên tục lên mặt phẳng của sản phẩm để tạo độ bóng và láng, việc này mất quá nhiều thời gian và yêu cầu người thợ phải tỉ mẩn, kiên trì. Sau đó sản phẩm được phơi khô hoàn toàn trong mát trước khi nung. Quy trình nung gốm cũng rất đặc biệt. Sản phẩm được đặt trên nền đất trống, phía dưới có lót củi khô. Những vật nhỏ xếp ở giữa, những vật to hơn xếp xung quanh. Lửa cháy đến đâu màu đất sét đỏ rực lên đến mức đó. Gốm sau khi nung chín, đang còn nóng sẽ được vùi ngay vào vỏ trấu. Vỏ trấu cháy tạo khói, và khói này ám vào gốm tạo thành màu đen đặc trưng. Đây được xem là quy trình “tráng men” đặc biệt chỉ có ở gốm Mnông, tạo nên sự khác lạ so với những dòng gốm khác. (Tuệ Anh, Vòng xoay đời gốm Mnông, Báo Đắk Lắk điện tử, ngày 19/01/2022) 5612 GIỚI THIỆU CÁC CƠ QUAN NHÀ NƯỚC CẤP CƠ SỞ Ở TỈNH ĐẮK LẮK Học xong chủ đề này, em sẽ: • Giới thiệu được tên những đơn vị nhà nước cấp cơ sở (xã, phường, thị trấn) ở tỉnh Đắk Lắk. • Kể được một số trong những việc làm mà cơ quan nhà nước cấp xã (phường, thị trấn) đã làm để chăm sóc đời sống mọi mặt cho nhân dân. • Tôn trọng, ủng hộ và chấp hành những chỉ huy của cơ quan nhà nước cấp cơ sở (xã, phường, thị trấn). MỞ ĐẦU Kể tên những xã, phường, thị trấn ở địa phương mà em biết. KIẾN THỨC MỚI Em có biết Cơ quan nhà nước cấp cơ sở xã (phường, thị trấn) gồm có: Hội đồng nhân dân xã (phường, thị trấn) và Uỷ ban nhân dân xã (phường, thị trấn). Hội đồng nhân dân xã (phường, thị trấn) có trách nhiệm: phát hành nghị quyết, quyết định những vấn đề quan trọng ở xã (phường, thị trấn); bầu cử, bãi nhiệm, miễn nhiệm những chức vụ quan trọng ở xã; quyết định đầu tư, thu chi ngân sách...; giám sát việc tuân thủ Hiến pháp, pháp luật ở địa phương... Uỷ ban nhân dân xã (phường, thị trấn) thực hiện quản lí nhà nước ở địa phương mình trong tất cả những nghành của đời sống xã hội: Thực hiện chính sách trách nhiệm và trách nhiệm quân sự, quản lí hộ khẩu, hộ tịch, quản lí việc cư trú, đi lại của người nước ngoài ở địa phương; phòng chống thiên tai, bảo vệ tài sản của Nhà nước; chống tham nhũng, chống buôn lậu, và những tệ nạn xã hội khác; có thẩm quyền xác nhận chữ kí, bản sao từ bản chính những sách vở, văn bản bằng tiếng Việt,... 1. Đọc tình huống và thực hiện yêu cầu: Tranh luận về những đơn vị nhà nước cấp cơ sở ở xã Tân Hoà (huyện Buôn Đôn), H’Chuyên nhận định rằng: Cơ quan nhà nước cấp cơ sở ở xã Tân Hoà gồm có: Hội đồng nhân dân xã Tân Hoà và Uỷ ban nhân dân xã Tân Hoà. Thành lại quả quyết: Cơ quan nhà nước cấp cơ sở ở xã Tân Hoà chỉ có Hội đồng nhân dân xã Tân Hoà mà thôi! - Em đồng ý với ý kiến của H’Chuyên hay Thành? - Kể tên những đơn vị nhà nước cấp cơ sở (xã, phường, thị trấn) ở địa phương em. 57Cơ quan nhà nước cấp cơ sở ở xã Tân Hoà gồm có: Hội đồng nhân dân xã Tân Hoà và Uỷ ban nhân dân xã Tân Hoà. 2. Em hãy sắp xếp những việc làm sau đây theo 2 nhóm: Nhóm những việc do Hội đồng nhân dân xã (phường, thị trấn) và nhóm những việc do Uỷ ban nhân dân xã (phường, thị trấn) xử lý và xử lý. Cấp giấy khai sinh Xác nhận lí lịch thành viên Đăng kí kết hôn Hoà giải tranh chấp đất đai Bãi nhiệm, miễn nhiệm những chức vụ quan trọng ở xã Chế độ trách nhiệm và trách nhiệm quân sự Chống tham nhũng và tệ nạn xã hội 3. Em phải làm gì để thể hiện trách nhiệm của tớ mình trong việc tuân thủ những chỉ huy của cơ quan ban ngành sở tại địa phương? a. Tôn trọng và chấp hành nghiêm chỉnh những quy định của cơ quan ban ngành sở tại địa phương, quy định của pháp luật. b. Rủ rê, lôi kéo bạn bè tụ tập đánh bài ăn tiền. c. Có ý thức xây dựng và tham gia những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt tại nơi ở của tớ theo sự chỉ huy của phường, xã và nhà nước quy định. d. Phê phán, lên án, không bao che những hành vi xấu, vi pham pháp luật, ảnh hưởng đến hiệp hội. 58LUYỆN TẬP 1. Chọn đáp án em cho là đúng: 1.1. Gia đình N sinh sống tại xã Yang Mao, huyện Krông Bông, tỉnh Đắk Lắk. Vì sơ suất nên bản chính giấy khai sinh của N bị mất, nay bố mẹ N muốn xin cấp lại thì nên phải đến cơ quan nào? • Hội đồng nhân dân xã Yang Mao • Uỷ ban nhân dân xã Yang Mao • Công an xã Yang Mao • Trạm y tế xã Yang Mao 1.2. Gia đình H ở xã Tân Hoà, huyện Buôn Đôn nay chuyển đến sinh sống tại xã Hoà Hiệp, huyện Cư Kuin. Để làm một số trong những thủ tục hành chính khi chuyển tới nơi ở mới, bố mẹ H cần xác nhận một số trong những sách vở tuỳ thân. Theo em, bố mẹ H nên phải đến cơ quan nào để làm thủ tục đó? • Hội đồng nhân dân xã Hoà Hiệp • Uỷ ban nhân dân xã Hoà Hiệp • Trạm y tế xã Hoà Hiệp • Hội đồng nhân dân xã Tân Hoà 2. Em hãy tìm hiểu và nêu quy trình thực hiện một số trong những thủ tục hành chính tại UBND xã (phường, thị trấn) nơi em đang cư trú, ví dụ: xin xác nhận sơ yếu lí lịch thành viên, xin bản sao giấy khai sinh,… theo gợi ý sau: Bước 1. Chuẩn bị: Tờ khai sơ yếu lí lịch, điền đầy đủ thông tin; dán ảnh theo kích thước quy định; sách vở tuỳ thân. Bước 2. Tới UBND xã (phường, thị trấn) nơi mình cư trú. Bước 3. Xuất trình sách vở tuỳ thân, yêu cầu làm thủ tục xác nhận. ……………………. 59VẬN DỤNG 1. Em hãy kể tên một số trong những việc mà bố mẹ hoặc em đã từng xử lý và xử lý tại những đơn vị cơ quan ban ngành sở tại ở xã em (Ví dụ: Đăng kí kết hôn, xác nhận lí lịch,…). Việc đã từng xử lý và xử lý Cơ quan xử lý và xử lý 1... 2... 3... 2. Em hãy xử lí những tình huống sau đây: 1. Khi đi chăn bò, ông A ở xóm X, thuộc xã Cư Yang, huyện Ea Kar phát hiện có một con bò đi lạc vào đàn bò của ông. Ông đã lùa đàn bò, trong đó có con bò bị lạc về chuồng nhà mình mà không báo cho ai. Theo em, việc làm của ông A là đúng hay sai? Vì sao? 2. H và B tranh luận với nhau về vấn đề xin dấu xác nhận sơ yếu lí lịch. H nhận định rằng xin giấy xác nhận này chỉ việc đến gặp bgH nhà trường, còn theo B thì phải tới Uỷ ban nhân dân xã mới hoàn toàn có thể xin xác nhận. Em đồng ý với ý kiến của bạn nào? Vì sao? 3. Tranh luận về trách nhiệm của những đơn vị nhà nước cấp xã. H nhận định rằng việc bãi nhiệm, miễn nhiệm những chức vụ quan trọng ở xã là trách nhiệm của Hội đồng nhân dân, còn V thì xác định đó là trách nhiệm của Uỷ ban nhân dân. Em đồng ý với ý kiến của bạn nào? Vì sao? TÌM HIỂU THÊM BỘ LUẬT DÂN SỰ NĂM 2015, ĐIỀU 231. XÁC LẬP QUYỀN SỞ HỮU ĐỐI VỚI GIA SÚC BỊ THẤT LẠC Người bắt được gia súc bị thất lạc phải nuôi giữ và báo ngay cho Uỷ ban nhân dân cấp xã nơi người đó cư trú để thông báo công khai minh bạch cho chủ sở hữu biết mà nhận lại. Sau 06 tháng, Tính từ lúc ngày thông báo công khai minh bạch hoặc sau 01 năm đối với gia súc thả rông theo tập quán thì quyền sở hữu đối với gia súc và số gia súc được sinh ra trong thời gian nuôi giữ thuộc về người bắt được gia súc. 6013 CÁC KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN VÀ VƯỜN QUỐC GIA TỈNH ĐẮK LẮK MỞ ĐẦU Học xong chủ đề này, em sẽ: • Giới thiệu được vị trí và tầm quan trọng của những khu bảo tồn thiên nhiên Ea Sô, Nam Kar, Vườn quốc gia Yok Đôn, Chư Yang Sin,... • Lập được kế hoạch tuyên truyền bảo vệ những vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên ở địa phương em. • Có ý thức tích cực tham gia bảo vệ đa dạng sinh học ở địa phương. Bạn hãy kể tên những loài động vật, ? thực vật quý hiếm ở Đắk Lắk mà bạn biết. Hình 13.1 61KIẾN THỨC MỚI Một số khu bảo tồn thiên nhiên và vườn quốc gia ở Đắk Lắk Khu bảo tồn thiên nhiên Ea Sô nằm trải dài trên địa bàn huyện Ea Kar. Khu bảo tồn này được thành lập nhằm mục đích tiềm năng bảo tồn nguyên vẹn hệ sinh thái rừng. Nơi đây còn nhiều loài thực vật, động vật quý hiếm. Hình 13.2. Khu bảo tồn thiên nhiên Ea Sô Khu bảo tồn thiên nhiên Nam Kar nằm trên địa bàn 6 xã thuộc 2 huyện: Lắk và Krông Ana. Ở đây có đủ những kiểu thảm thực vật là môi trường tự nhiên thiên nhiên sống lí tưởng của nhiều loài động vật rừng. Hình 13.3. Khu bảo tồn thiên nhiên Nam Kar 62Vườn quốc gia Chư Yang Sin nằm trên địa bàn hai huyện: Krông Bông và Lắk, tỉnh Đắk Lắk. Vườn quốc gia Chư Yang Sin có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn những loài động, thực vật hoang dã. Hình 13.5. Vườn quốc gia Chư Yang Sin Vườn quốc gia Yok Đôn nằm trên địa bàn 7 xã thuộc 3 huyện: Buôn Đôn, Ea Súp (tỉnh Đắk Lắk) và Cư Jút (tỉnh Đắk Nông). Yok Đôn là vườn quốc gia duy nhất ở Việt Nam bảo tồn rừng khộp, có vai trò quan trọng trong bảo tồn đa dạng sinh học. Hình 13.4. Vườn quốc gia Yok Đôn 631. Hãy trình bày vị trí địa lí và vai trò của một số trong những khu bảo tồn thiên nhiên, vườn quốc gia ở địa phương theo gợi ý dưới đây: Khu bảo tồn thiên nhiên Vị trí địa lí Vai trò ? ? ? ? ? ? 2. Tìm kiếm thông tin về một số trong những loài động vật, thực vật quý hiếm ở Đắk Lắk theo gợi ý dưới đây: 1. Chuẩn bị: Sưu tầm tranh, ảnh, nội dung bài viết,... về những loài động vật, thực vật quý hiếm ở một số trong những vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên của địa phương em. 2. Hoạt động nhóm: Dán tranh ảnh, thông tin lên giấy A1. 3. Chia sẻ sản phẩm. Hình 13.6. Thuỷ tùng Hình 13.7. Voi rừng Hình 13.8. Chim Già đẫy Java 64LUYỆN TẬP 1. Đóng vai hướng dẫn viên du lịch ra mắt về những vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên ở địa phương em. Xin ra mắt với những bạn về Vườn quốc gia Yok Đôn, nơi bảo tồn đa dạng sinh học của Đắk Lắk. Hình 13.9. Học sinh Đắk Lắk đóng vai hướng dẫn viên du lịch ra mắt Vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên ở địa phương 2. Xác định những việc nên làm và tránh việc làm để bảo vệ đa dạng sinh học ở địa phương em. Bảo vệ Những việc đa dạng nên làm sinh học Những việc tránh việc làm Hình 13.10 65VẬN DỤNG Cùng người thân trong gia đình, bạn bè xây dựng kế hoạch tuyên truyền bảo vệ những Vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên ở địa phương em. Tuyên truyền bảo vệ những Vườn quốc Cách thực hiện Người cùng gia, khu bảo tồn thiên nhiên thực hiện Thiết kế poster tuyên truyền về bảo Thảo luận nhóm Em và những bạn vệ Vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên Sưu tầm tranh, ảnh, nội dung bài viết trong nhóm nhiên ở địa phương Xây dựng poster Hình 13.11 TÌM HIỂU THÊM Khu bảo tồn thiên nhiên là khu vực địa lí được xác lập ranh giới và phân khu hiệu suất cao để bảo tồn đa dạng sinh học. Vườn quốc gia là khu vực có những tiêu chí đa phần sau đây: Có hệ sinh thái tự nhiên quan trọng đối với quốc gia, quốc tế, đặc thù hoặc đại diện cho một vùng sinh thái tự nhiên; là nơi sinh sống tự nhiên thường xuyên hoặc theo mùa của ít nhất một loài thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ; có mức giá trị đặc biệt về khoa học, giáo dục; có cảnh sắc môi trường, nét trẻ đẹp độc đáo của tự nhiên, có mức giá trị du lịch sinh thái. Bảo tồn đa dạng sinh học là việc bảo vệ sự phong phú của những hệ sinh thái tự nhiên quan trọng, đặc thù hoặc đại diện; bảo vệ môi trường tự nhiên thiên nhiên sống tự nhiên thường xuyên hoặc theo mùa của loài hoang dã, cảnh sắc môi trường tự nhiên thiên nhiên, nét trẻ đẹp độc đáo của tự nhiên; nuôi, trồng, chăm sóc loài thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ; lưu giữ và bảo quản lâu dài các mẫu vật di truyền. Bảo tồn tại chỗ là bảo tồn loài hoang dã trong môi trường sống tự nhiên của chúng; bảo tồn loài cây trồng, vật nuôi đặc hữu, có mức giá trị trong môi trường sống, nơi hình thành và phát triển các đặc điểm đặc trưng của chúng. Bảo tồn chuyển chỗ là bảo tồn loài hoang dã ngoài môi trường tự nhiên thiên nhiên sống tự nhiên thường xuyên hoặc theo mùa của chúng; bảo tồn loài cây trồng, vật nuôi đặc hữu, có mức giá trị ngoài môi trường sống, nơi hình thành và phát triển các đặc điểm đặc trưng của chúng; lưu giữ, dữ gìn và bảo vệ nguồn gen và vật mẫu di truyền trong những cơ sở khoa học và công nghệ hoặc cơ sở lưu giữ, dữ gìn và bảo vệ nguồn gen và vật mẫu di truyền. (Theo Luật Đa dạng sinh học, năm 2008) 6614 BẢO VỆ ĐỘNG VẬT HOANG DÃ Ở ĐẮK LẮK Học xong chủ đề này, em sẽ: • Tìm hiểu và trình bày được thực trạng động vật hoang dã ở địa phương qua đài, báo, phỏng vấn Chuyên Viên,… • Lập được kế hoạch tuyên truyền bảo vệ động vật hoang dã ở Đắk Lắk. • Vận động người thân trong gia đình, bạn bè không sử dụng những đồ dùng có nguồn gốc từ những động vật quý hiếm. MỞ ĐẦU Đố vui về loài vật: Bốn chân như bốn cột đình Hai tai ve vẩy, hai ngà trắng phau Vòi dài vắt vẻo trên đầu Trong rừng thích sống với nhau từng đàn. Là con gì? Đố bạn biết đó là loài vật gì? Đó là... Hình 14.1 67KIẾN THỨC MỚI Động vật hoang dã ở Đắk Lắk Các loài động vật, thực vật nguy cấp, quý hiếm trên địa bàn tỉnh phân bổ đa phần ở Vườn quốc gia Yok Đôn, Chư Yang Sin, khu bảo tồn thiên nhiên Nam Kar,... Kết quả tổng hợp đánh giá, update khuôn khổ động vật, thực vật hoang dã nguy cấp, quý hiếm từ những khu rừng rậm đặc dụng của toàn tỉnh Đắk Lắk năm 2022: có 104 loài động vật, 97 loài thực vật hoang dã, quý hiếm có rủi ro tiềm ẩn tiềm ẩn tuyệt chủng ở nhiều Lever rất khác nhau. Một số loài thú lớn có rủi ro tiềm ẩn tiềm ẩn tuyệt chủng như voi, bò tót, hổ,… Hình 14.2. Khỉ vàng 68 Hình 14.3. Già đẫy JavaHình 14.4. Voi Hình 14.5. Cá sấu Hình 14.6. Bò tót Hình 14.7. Gà lôi hông tía Hình 14.8. Trĩ sao Hình 14.9. Kì đà hoa 1. Hãy sắp xếp tên một số trong những loài động vật hoang dã ở Đắk Lắk vào những nhóm theo gợi ý dưới đây: Thú: Chim: Bò sát: 692. Nêu một số trong những việc làm của con người làm suy giảm số lượng thành viên hoặc góp thêm phần bảo vệ động vật hoang dã ở Đắk Lắk. Hình 14.10. Buôn bán động vật hoang dã Hình 14.11. Chặt phá rừng làm nương rẫy trái phép bị bắt giữ ở Đắk Lắk Hình 14.12. Động vật hoang dã bị dùng làm vật Hình 14.13. Tuyên truyền bảo vệ động vật trang trí, tặng phẩm hoang dã ở Đắk Lắk Hình 14.14. Một thành viên voi rừng hoang dã được Hình 14.15. Kiểm tra sức khoẻ cho chim Già đẫy cứu hộ cứu nạn ở Trung tâm Bảo tồn voi Đắk Lắk Java (do người dân giao nộp) trước khi thả về môi trường tự nhiên thiên nhiên tự nhiên 70LUYỆN TẬP 1. Lựa chọn và chia sẻ thông tin về thực trạng động vật hoang dã ở địa phương em theo gợi ý dưới đây: Tên động vật Nguyên nhân giảm số lượng Hoạt động bảo vệ Hình 14.16 2. Đề xuất ý tưởng của em về những việc nên làm và tránh việc làm để bảo vệ động vật hoang dã ở khu vực em sinh sống. Hoạt động nên làm Hoạt động tránh việc làm ? ? ? ? VẬN DỤNG Em là tuyên truyền viên “Bảo vệ động vật hoang dã ở Đắk Lắk”. Từ những ý tưởng đã có trong hoạt động và sinh hoạt giải trí thành viên, lựa chọn hành vi em hoàn toàn có thể thực hiện để bảo vệ đa dạng sinh học ở địa phương theo mẫu gợi ý sau. Tuyên truyền bảo vệ những Vườn quốc Cách thực hiện Người cùng gia, khu bảo tồn thiên nhiên thực hiện Thiết kế poster tuyên truyền về bảo Thảo luận nhóm Em và những bạn vệ động vật hoang dã ở địa phương trong nhóm Sưu tầm tranh, ảnh, nội dung bài viết Xây dựng poster Hình 14.17 71TÌM HIỂU THÊM TẠI SAO CẦN BẢO VỆ ĐỘNG VẬT HOANG DÃ? Theo ước tính lúc bấy giờ, thế giới có tầm khoảng chừng gần 1.556 loài có rủi ro tiềm ẩn tiềm ẩn bị tuyệt chủng hoặc hoàn toàn có thể gần tuyệt chủng cần phải bảo vệ. Có đến gần 1/2 sinh vật trên Trái Đất cư trú và sinh trưởng ở những khu rừng rậm nhiệt đới gió mùa. Tuy nhiên, thường niên diện tích s quy hoạnh rừng nhiệt đới gió mùa dần bị thu hẹp đến hàng trăm nghìn ha và nhiều loài đã bị tuyệt chủng. Do đó, việc bảo vệ động vật hoang dã là vấn đề cấp bách lúc bấy giờ. Sự biến mất của một số trong những loài động vật hoang dã không riêng gì có do môi trường tự nhiên thiên nhiên sống bị phá huỷ mà còn do con người trực tiếp gây ra. Hoạt động săn bẫy thú rừng làm cho số lượng động vật hoang dã bị tụt giảm khá nhanh gọn. Bảo vệ động vật hoang dã đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc đảm bảo cân đối sinh thái, môi trường tự nhiên thiên nhiên sống trong lành, mang giá trị kinh tế tài chính, phục vụ sản xuất nông nghiệp và tạo điều kiện phát triển ngành y học. (Nguồn: https://doanhnghiephoinhap) 72GIẢI THÍCH THUẬT NGỮ TỪ KHOÁ GIẢI THÍCH TRANG Tiền sử Thời kì tiền sử tương ứng với thời kì công xã nguyên 22 thuỷ, khi chưa tồn tại chữ viết, lịch sử được lưu truyền bằng miệng. Nghề truyền thống là nghề được hình thành từ lâu lăm, tạo ra những sản phẩm độc đáo, có tính riêng Nghề truyền thống biệt, được lưu truyền và phát triển đến ngày này 43 hoặc có rủi ro tiềm ẩn tiềm ẩn bị mai một, thất truyền. Cụm nghề Cụm nghề hay cụm sản xuất làng nghề là khu vực 43 có ranh giới xác định thuộc địa bàn của một hoặc Bầu cử nhiều xã trong một huyện, có nhiều chủ thể cùng 57 sản xuất marketing thương mại ngành nghề tiểu thủ công Bãi nhiệm nghiệp. 57 Một quá trình đưa ra quyết định của người dân để Miễn nhiệm lựa chọn ra một thành viên nắm giữ những chức vụ thuộc 57 Đa dạng sinh học cơ quan ban ngành sở tại. 61 Loài hoang dã Chế tài kỉ luật buộc thôi giữ chức vụ do bầu cử 66 trước khi hết nhiệm kì đối với người được giao giữ chức vụ có hành vi vi phạm pháp luật, vi phạm về phẩm chất đạo đức, không hề xứng đáng giữ chức vụ được giao ở những đơn vị nhà nước. Việc cán bộ, công chức được thôi giữ chức vụ, chức vụ khi chưa hết nhiệm kì hoặc chưa hết thời hạn chỉ định. Sự phong phú về gen, loài sinh vật và hệ sinh thái trong tự nhiên. Loài động vật, thực vật, vi sinh vật và nấm sinh sống và phát triển theo quy luật. Loài hoang dã, giống cây trồng, giống vật nuôi, vi Loài nguy cấp, quý, sinh vật và nấm đặc hữu, có mức giá trị đặc biệt về khoa hiếm được ưu tiên học, y tế, kinh tế tài chính, sinh thái, cảnh sắc, môi trường tự nhiên thiên nhiên 66 bảo vệ hoặc văn hoá - lịch sử mà số lượng còn ít hoặc bị đe doạ tuyệt chủng. 73TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Vũ Từ Trang (2022), Nghề cổ nước Việt từ truyền thống đến tân tiến, NXB Phụ nữ Việt Nam. 2. Lê Thông (Chủ biên) (2005), Địa lí những tỉnh và thành phố Việt Nam, tập V, NXB Giáo dục đào tạo. 3. Niên giám thống kê Việt Nam năm 2022. 4. Niên giám thống kê tỉnh Đắk Lắk năm 2022. 4. Nguyễn Khắc Sử (Chủ biên), (2004), Khảo cổ học Tiền sử Đắk Lắk, NXB Khoa học xã hội. 5. Tỉnh uỷ - HĐND - UBND tỉnh Đắk Lắk (2015), Địa chí Đắk Lắk, NXB Khoa học xã hội. 6. Quốc hội (2015), Luật số: 77/2015/QH13, Luật tổ chức cơ quan ban ngành sở tại địa phương. 7. Quốc hội (2022), Luật số: 47/2022/QH14, Luật sửa đổi, tương hỗ update một số trong những điều của Luật tổ chức chính phủ nước nhà và Luật tổ chức cơ quan ban ngành sở tại địa phương. 8. Luật đa dạng sinh học năm 2008. 9. Phạm Đăng Khoa, Trần Thanh Bình, Nguyễn Ngọc Bảo, Vũ Trọng Thanh (2022), Tài liệu dạy - học Ngữ văn địa phương tỉnh Đắk Lắk (Sử dụng trong những trường Trung học cơ sở), NXB Giáo dục đào tạo Việt Nam. 10. Trương Bi, Y Wơn (2002), Quả bầu vàng, Sở Văn hoá - tin tức Đắk Lắk. 11. Ngô Đức Thịnh (1992), Văn hoá dân gian Êđê, NXB Văn hoá Dân tộc. 12. Nguyễn Tuấn Triết (2007), Tây Nguyên những đoạn đường lịch sử văn hoá, NXB Khoa học xã hội. 13. Thông tư số 116/2006/TT-BNN của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn: Hướng dẫn thực hiện một số trong những nội dung của Nghị định số 66/2006/NĐ-CP ngày thứ 7-7-2006 của Chính phủ về phát triển ngành nghề nông thôn. 14. https://socongthuong.daklak.gov. 15. https://daktip. 74
NGUỒN TƯ LIỆU ẢNH • Ảnh: 2.1, 2.2, 3.2, 3.3, 3.4, 3.5, 3.6, 3.7, 3.8, 3.9, 3.10, 3.11, 3.12, 3.13, 3.14, 3.15, 3.16, 3.17, 3.18, 3.19, 3.21, 3.22 : Trích Địa chí Đắk Lắk • Ảnh 2.3, 2.4, 3.1, 11.1 : Tác giả Huỳnh Ngọc La Sơn • Ảnh 2.5: Tác giả Hương Huế • Ảnh 2.6, 3.1, 3.2, 9.1, 9.2, 9.3, 9.4, 10.1, 10.2, 11.2, 11.3, 11.4, 11.5, 11.6: Tác giả Lương Thanh Sơn • Ảnh 4.1, 4.2: Tác giả Vũ Tiến Đức • Ảnh 4.3: Bảo tàng tỉnh Đắk Lắk • Ảnh 6.2: https://nhandan.com • Ảnh 6.3: Tác giả Bảo Hưng • Ảnh 7.1: ://bachmahotel.com • Ảnh 7.4: https://yeudulich.com • Ảnh 8.2: https://dulichtaynguyen.org • Ảnh 8.3: https://mydaklak • Ảnh 13.6, 14.2: vncreatures 75
