Kinh Nghiệm Hướng dẫn Thực trạng áp dụng án lệ ở Việt Nam Mới Nhất
Hoàng Thị Thanh Mai đang tìm kiếm từ khóa Thực trạng áp dụng án lệ ở Việt Nam được Cập Nhật vào lúc : 2022-05-30 21:14:02 . Với phương châm chia sẻ Bí quyết Hướng dẫn trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi Read tài liệu vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Tác giả lý giải và hướng dẫn lại nha.
09(94)/2015
Nội dung chính - 09(94)/2015Mục lụcÁN LỆ TRONG TÌNH HÌNH MỚI – NHÌN LẠI ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN ÁN LỆ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN TỐI CAOBài viết liên quan trênTrích dẫn nội dung bài viết quaVideo liên quan
Mục lục
-
1.Khái niệm án lệ
2.Căn cứ pháp lý xây dựng và phát triển án lệ tại Việt Nam
3.Những định hướng cần hoàn thiện trong xây dựng và phát triển án lệ ở Việt Nam
4.Kết luận
5.Tài liệu tham khảo
ÁN LỆ TRONG TÌNH HÌNH MỚI – NHÌN LẠI ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN ÁN LỆ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN TỐI CAO
CHÂU HOÀNG THÂN*09(94)/2015 - 2015, Trang 64-70
Ngày đăng:
-
Trích dẫn
TÓM TẮT
Thời gian mới gần đây, thuật ngữ án lệ đã chính thức được thừa nhận trong khối mạng lưới hệ thống pháp luật Việt Nam. Việc thừa nhận này đã đánh dấu thành công trong việc nâng cao hoạt động và sinh hoạt giải trí xét xử của Tòa án và hoàn thiện khối mạng lưới hệ thống pháp luật. Ghi nhận thuật ngữ án lệ vào luật không đồng nghĩa với việc mang bản chất án lệ của thông luật áp dụng vào Việt Nam. Bài viết nhằm mục đích đánh giá định hướng phát triển án lệ trong Quyết định số 74/QĐ-TANDTC ngày 31/10/2012 về việc phê duyệt đề án “Phát triển án lệ của Tòa án nhân dân tối cao” trong tình hình lúc bấy giờ. Bên cạnh đó, nội dung bài viết sẽ phân tích và kiến nghị những vấn đề rõ ràng trong xây dựng và phát triển án lệ gồm có phạm vi tạo lập án lệ, tính bắt buộc của án lệ, cách viết tên án lệ và tập hợp, công bố án lệ.
ABSTRACT:
Recently, the term of “case law” has been recognized in the Vietnamese legal system. This recognition is a remarkable achievement regarding the improvement of judicial activities and the Vietnamese legal system. This paper will reexamine whether the Decision No. 74 dated October 31st 2012 issued by the Supreme People’s Court on Development of Case Law is consistent with Vietnam’s situation today. Additionally, the paper analyses and makes some propositions for forming and developing case law, including the scope of making case law, binding characteristic of case law, name of case law and law reports.
TỪ KHÓA: không còn,
KEYWORDS: no,
Trích dẫn:
×
CHÂU HOÀNG THÂN*, ÁN LỆ TRONG TÌNH HÌNH MỚI – NHÌN LẠI ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN ÁN LỆ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN TỐI CAO, Tạp chí Khoa học Pháp lý Việt Nam, 09(94)/2015, Trang 64-70
https://tapchikhplvn.hcmulaw.edu/module/xemchitietbaibao?oid=019608f8-b7c6-4b55-b4c9-10535f27a20e
Đăng ký để tải miễn phí Đăng ký
Bài viết đã được lưu vài tài khoản.
×
Vui lòng vào mục "Quản lý tài khoản" -> "Bài viết đã lưu" để có xem tiếp ngay lần đăng nhập sau.
1. Khái niệm án lệ
Tiền lệ pháp (precedents) là một trong những hình thức pháp luật cơ bản (cùng với tập quán pháp và văn bản quy phạm pháp luật) được sử dụng khá phổ biến trên thế giới, nhất là ở những nước theo khối mạng lưới hệ thống thông luật (common law system). Tùy thuộc vào khối mạng lưới hệ thống pháp luật của từng quốc gia mà vị trí thứ bậc của những hình thức này còn có khác lạ. Việt Nam về cơ bản chỉ thừa nhận hình thức văn bản quy phạm pháp luật (tuy một số trong những nghành như dân sự, hôn nhân gia đình mái ấm gia đình vẫn được cho phép áp dụng luật tập quán). Đối với những nước theo khối mạng lưới hệ thống Thông luật thì văn bản quy phạm pháp luật vẫn được xem là nguồn chính, sau đó đến tiền lệ pháp và luật tập quán. Đối với những nước theo khối mạng lưới hệ thống dân luật, so với văn bản quy phạm pháp luật thì luật tập quán được xem là nguồn thứ cấp, và tiền lệ pháp vẫn hoàn toàn có thể áp dụng ở mức độ nhất định.[1]
Nhìn từ góc nhìn lịch sử, tiền lệ pháp xuất pháp từ Anh (thời kỳ vua Herry II, năm 1154) do luật tập quán được áp dụng trên nhiều vùng lãnh thổ nước Anh không thống nhất, gây trở ngại vất vả trong quá trình xét xử của thẩm phán và ảnh hưởng đến tính công minh. Các thẩm phán được giao trách nhiệm trao đổi, thảo luận những vấn đề về luật pháp, tập quán, đánh giá điểm mạnh, yếu trong quy định của từng vùng, miền. Sau đó, những thẩm phán chọn những vụ việc hợp lý, có tính thuyết phục cao để làm cơ sở cho những vị thẩm phán tham khảo khi xét xử những vụ việc tương tự xảy ra sau này. Tiền lệ pháp được hình thành. Đó là sự việc phối hợp giữa hai thuật ngữ “tiền lệ” và “pháp”, tức là tiền lệ hình thành nên những quy tắc xử sự mang tính chất chất bắt buộc chung.
Án lệ cũng là một thuật ngữ pháp lý phổ biến và đôi khi cũng khá được sử dụng để nói về tiền lệ pháp. Tuy nhiên, cách hiểu về hai thuật ngữ này còn có đôi chút khác lạ. Tiền lệ pháp được sử dụng như một trong ba hình thức pháp luật nhằm mục đích xác định vị trí, thứ bậc cũng như mối tương quan giữa văn bản quy phạm pháp luật và tập quán pháp, đây là một cách làm luật. Án lệ chỉ l tuyển tập những bản án của tòa án đã có hiệu lực hiện hành pháp luật nhằm mục đích áp dụng cho những trường hợp có tình tiết tương tự.
Ở Việt Nam lúc bấy giờ, Tòa án nhân dân tối cao đang triển khai thực hiện kế hoạch phát triển án lệ theo Quyết định số 74/QĐ-TANDTC ngày 31/10/2012 về việc phê duyệt đề án “Phát triển án lệ của Tòa án nhân dân tối cao” (sau đây gọi là Quyết định số 74/QĐ-TANDTC) nêu ra khái niệm án lệ như sau: “Án lệ là bản án, quyết định của Tòa án tiềm ẩn sự lý giải, áp dụng pháp luật được Tòa án vận dụng xử lý và xử lý vụ án có nội dung tương tự”. Theo khái niệm này thì cách hiểu về tiền lệ pháp và án lệ của Việt Nam không khác lạ so với cách hiểu trong khối mạng lưới hệ thống thông luật. Tuy nhiên, có một số trong những vấn đề nên phải lưu ý khi phát hành án lệ:
Thứ nhất,chủ thể tạo lập và phát hành án lệ là Tòa án, chủ thể vận dụng pháp luật để xử lý và xử lý những tranh chấp, xích míc trong xã hội. Án lệ là sự việc sáng tạo trong áp dụng pháp luật của thẩm phán khi xử lý và xử lý một vấn đề pháp lý rõ ràng. Theo thông luật, Tòa án ngoài hiệu suất cao xét xử còn thực hiện hai hiệu suất cao: lý giải luật và làm luật. Có nghĩa là nếu luật quy định không rõ hoặc không còn luật quy định đối với một quan hệ xã hội mà Tòa án thấy thiết yếu phải điều chỉnh, Tòa án sẽ thực hiện việc lý giải luật hoặc làm luật. Điều này làm cho án lệ có tính khả thi cao và đồng thời xử lý và xử lý được những trở ngại vất vả, vướng mắc trong quá trình áp dụng pháp luật. Tuy nhiên, không phải tất cả những Tòa án đều được quyền phát hành án lệ mà chỉ những cấp tòa được quy định, thường tập trung nhiều vào Tòa án tối cao. Ví dụ: trong khối mạng lưới hệ thống Tòa án nước Pháp chỉ có Tòa Phá án (Cour de Casation) trong khối mạng lưới hệ thống Tòa án tư pháp và Hội đồng Nhà nước (Conseil d’Etat) trong khối mạng lưới hệ thống Tòa án hành chính được quyền tạo lập án lệ.[2]
Thứ hai,án lệ được hình thành trong quá trình xét xử của Tòa án, bằng bản án, quyết định đã có hiệu lực hiện hành của Tòa án. Chính đặc điểm này tạo nên nét riêng của án lệ so với những nguồn luật khác. Án lệ không giả định như quy phạm pháp luật, cũng không thừa nhận những cái sẵn có từ lâu như tập quán pháp mà xuất phát từ nhu yếu thực tế, từ vấn đề pháp lý tại thuở nào điểm nhất định để hình thành nguyên tắc. Tuy nhiên, bản án nào được công nhận là án lệ tùy thuộc vào quy định của mỗi nước.
Thứ ba,bản án, quyết định trở thành án lệ phải có tính chuẩn mực, tạo ra nguyên tắc trong quá trình xét xử. Những chuẩn mực, nguyên tắc đó được hình thành phổ biến thông qua việc lý giải pháp luật trong bản án, quyết định.
Thứ tư,án lệ phải được dùng làm địa thế căn cứ xử lý và xử lý những vụ việc tương tự xảy ra sau này. Án lệ hình thành từ vấn đề pháp lý vì vậy khi vụ việc xảy ra sau này còn có những tình tiết và vấn đề pháp lý tương tự sự việc ban đầu thì án lệ được áp dụng. Nói cách khác đây là tính lặp lại của án lệ, được áp dụng nhiều lần trở thành lệ.
Thứ năm,án lệ được tập hợp và công bố theo một trình tự riêng do Tòa án thực hiện. Việc tập hợp và công bố án lệ hoàn toàn riêng biệt với việc công bố những văn bản quy phạm pháp luật. Từ việc đặt tên, phương pháp sắp xếp và công bố án lệ thực hiện theo một trình tự riêng.
Thứ sáu,án lệ có tính rõ ràng cao. Chính vì án lệ được hình thành trong quá trình xét xử của Tòa án; từ bản án, quyết định rõ ràng của Tòa án đã tạo nên đặc điểm trên. Nhờ tính rõ ràng cao nên thành viên, tổ chức rất thuận tiện và đơn giản khi tiếp cận án lệ, hoàn toàn có thể làm rõ quyền và trách nhiệm và trách nhiệm trong trường hợp rõ ràng, hoàn toàn có thể Dự kiến kết quả vụ án.
* ThS, giảng viên, Trường ĐH Cần Thơ.
[1] Nguyễn Văn Cường (2014), “Triển khai phát triển án lệ của Tòa án nhân dân tối cao”, kỷ yếu Hội thảo án lệ trong khối mạng lưới hệ thống Thông luật và châu Âu lục địa: Hiến kế cho việc xây dựng và áp dụng án lệ tại Việt Nam, Trường ĐH Luật Tp. Hồ Chí Minh, ngày 25/4/2014, tr. 14.
[2] Nguyễn Văn Nam, Lý luận và thực tiễn về án lệ trong khối mạng lưới hệ thống pháp luật của những nước Anh, Mỹ, Pháp, Đức và những kiến nghị đối với Việt Nam, Nxb. Công an nhân dân, 2012, tr. 232.
2. Căn cứ pháp lý xây dựng và phát triển án lệ tại Việt Nam
Trong trong năm 1950, khi miền Bắc vừa giải phóng, đất nước chia cắt hai miền, tình hình pháp luật còn ngổn ngang, một số trong những những văn bản pháp lý đã quy định áp dụng án lệ. Cụ thể như: Thông tư của Thủ tướng Chính phủ số 442/TTG ngày 19/1/1955 về việc Trừng trị một số trong những tội phạm, Thông tư số 19-VHH ngày 30/6/1955 của Bộ Tư pháp về việc Áp dụng luật lệ, Chỉ thị số 772-TATC ngày 10/7/1959 của Tòa án nhân dân tối cao về vấn đề Đình chỉ áp dụng luật pháp cũ của đế quốc và phong kiến, Thông tư số 92-TC ngày 11/11/1959 của Bộ Tư pháp – Tòa án nhân dân tối cao lý giải và quy định rõ ràng về trách nhiệm và quyền hạn của những Tòa án nhân dân phúc thẩm Tp Hà Nội Thủ Đô, Hải Phòng Đất Cảng và Vinh. Tuy nhiên, khi đất nước thống nhất, từ năm 1975 thì án lệ không xuất hiện trong những văn bản pháp luật và thực tiễn xét xử. Nói cách khác, quá trình này pháp luật không thừa nhận án lệ.
Từ năm 2005, định hướng phát triển án lệ ở nước ta có những chuyển biến tích cực nhưng chỉ thông qua những chỉ huy, định hướng trong Nghị quyết của Đảng. Qua quá trình nghiên cứu và phân tích và triển khai tinh thần chỉ huy, Tòa án nhân dân tối cao đã phát hành Quyết định số 74/QĐ-TANDTC. Mặc dù không phải là văn bản quy phạm pháp luật nhưng Quyết định thể hiện rõ định hướng phát triển án lệ của nước ta và có ảnh hưởng mạnh mẽ và tự tin trong khối mạng lưới hệ thống tòa án. Hiến pháp năm 2013 dù không quy định về án lệ nhưng khoản 3 Điều 104 quy định:“Tòa án nhân dân tối cao thực hiện việc tổng kết thực tiễn xét xử, bảo vệ áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử”. Điều này tạo điều kiện thuận lợi để Tòa án nhân dân tối cao triển khai áp dụng án lệ. Ngoài ra, Luật Phá sản năm 2014 là văn bản đầu tiên quy định rõ ràng thẩm phán được quyền tham khảo bản án, quyết định trong quá trình xử lý và xử lý vụ việc (khoản 14, Điều 9).
Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 đã chính thức ghi nhận thuật ngữ án lệ. Điểm c khoản 2 Điều 22 quy định:“Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao… lựa chọn quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, bản án, quyết định đã có hiệu lực hiện hành pháp luật, có tính chuẩn mực của những tòa án, tổng kết phát triển thành án lệ và công bố án lệ để những tòa án nghiên cứu và phân tích, áp dụng trong xét xử”. Khoản 5 Điều 27 quy định:“Chánh án Tòa án nhân dân tối cao… chỉ huy việc tổng kết thực tiễn xét xử, xây dựng và phát hành Nghị quyết của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao bảo vệ áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử; tổng kết phát triển án lệ, công bố án lệ”. Những quy định về án lệ trong đạo luật này đã xác định mạnh mẽ và tự tin và chắc như đinh việc xây dựng, áp dụng án lệ ở nước ta.
3. Những định hướng cần hoàn thiện trong xây dựng và phát triển án lệ ở Việt Nam
Quyết định số 74/QĐ-TANDTC xác định rất rõ tiềm năng, quan điểm và định hướng xây dựng, áp dụng án lệ ở Việt Nam. Hiện nay, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 đã có hiệu lực hiện hành thi hành với nhiều thay đổi trong quy định về tổ chức tòa án và thẩm quyền xét xử thì việc nhìn lại những định hướng trong xây dựng và áp dụng án lệ tại Quyết định số 74/QĐ-TANDTC trở nên cấp thiết để hoàn toàn có thể xác định thống nhất những vấn đề xây dựng và áp dụng án lệ trong thời gian tới.
3.1. Nguồn tạo lập án lệ
Trong quan điểm chỉ huy phát triển án lệ tại Quyết định số 74/QĐ-TANDTC thì Quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao và Quyết định giám đốc thẩm của Tòa chuyên trách Tòa án nhân dân tối cao được Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao thông qua trở thành án lệ có mức giá trị tham khảo đối với Thẩm phán khi xử lý và xử lý những vụ việc rõ ràng. Định hướng trên đã không hề phù hợp bởi theo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 thì Tòa án nhân dân tối cao sẽ không hề tổ chức những tòa chuyên trách.[3]Định vị trí hướng của Quyết định không đề cập quyết định của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao khi áp dụng theo thủ tục đặc biệt là xem xét lại quyết định của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao,[4]trong khi quyết định đó có trường hợp sẽ chỉ ra sai lầm nghiêm trọng trong áp dụng pháp luật của quyết định giám đốc thẩm. Bên cạnh đó, điểm c khoản 2 Điều 22 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 quy định: Hội đồng thẩm phán sẽlựa chọn quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, bản án, quyết định đã có hiệu lực hiện hành pháp luật, có tính chuẩn mực của những Tòa án, tổng kết phát triển thành án lệ và công bố án lệ để những Tòa án nghiên cứu và phân tích, áp dụng trong xét xử. Như vậy, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 xác định ngoài quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng thẩm phán thì những bản án, quyết định khác vẫn hoàn toàn có thể được lựa chọn để phát triển thành án lệ. Có thể nói, nguồn hình thành án lệ đã được mở rộng hơn. Nhưng vấn đề là “bản án, quyết định đã có hiệu lực hiện hành pháp luật” là bản án, quyết định của tòa cấp nào? Nếu thừa nhận tất cả bản án, quyết định của tòa những cấp liệu có quá tùy tiện trong lựa chọn nguồn án lệ vì lúc bấy giờ đa phần những quốc gia trong cả khối mạng lưới hệ thống thông luật[5]và dân luật[6]chỉ trao quyền tạo lập án lệ cho Tòa tối cao và một số trong những ít những tòa cấp dưới. Bên cạnh đó, một thực trạng cần nhìn nhận là chất lượng của bản án, quyết định của những Tòa án địa phương ở nước ta còn thấp. Cụ thể trong năm 2014, tỉ lệ án hình sự bị hủy là 0.6% (nguyên nhân chủ quan 0.36%), đối với những vụ việc dân sự tỉ lệ bản án, quyết định bị hủy là một trong% (nguyên nhân chủ quan là 0.9%), tỉ lệ này đối với những vụ án hành đó đó là 4.64% (nguyên nhân chủ quan là 3.77%). Đặc biệt, nguyên nhân chủ quan luôn chiếm tỉ lệ rất cao trong tổng số bản án, quyết định bị hủy.[7]Ngoài ra, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao đánh giá một số trong những vụ án hình sự còn tồn tại xích míc trong những tài liệu, chứng cứ, nhưng cấp sơ thẩm chưa làm rõ. Đáng lưu ý, trong một số trong những vụ án hình sự, việc xác định tội danh, đánh giá chứng cứ, quyết định hình phạt, tổng hợp hình phạt... được thực hiện chưa đúng chuẩn do lỗi chủ quan về năng lực cũng như nhận thức của những thẩm phán.[8]Dẫu biết rằng, chỉ một phần trong bản án, quyết định được công nhận hoàn toàn có thể trở thành án lệ chứ không phải toàn bộ bản án, quyết định nhưng trước thực trạng chất lượng bản án, quyết định nêu trên nếu xác định phạm vi tạo lập án lệ là bản án, quyết định của tòa những cấp (gồm cả cấp huyện, cấp tỉnh, cấp cao và tối cao) thì ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng của án lệ.
Chính vì những nguyên do trên, chúng tôi nhận định rằng phạm vi bản án, quyết định tạo lập án lệ ở thời điểm lúc bấy giờ chỉ gồm có: quyết định theo thủ tục đặc biệt xem xét lại quyết định của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, những quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao và những quyết định giám đốc thẩm, bản án của Tòa án nhân dân cấp cao.[9]Việc thiết lập những nguồn tạo lập án lệ như trên phù phù phù hợp với tinh thần quy định trong Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 vì có cả quyết định và bản án của Tòa án chứ không riêng gì có quyết định giám đốc thẩm. Điều này cũng đảm bảo chất lượng những bản án, quyết định được lựa chọn bởi Tòa án nhân dân cấp cao được thành lập nhờ vào những tòa chuyên trách của Tòa án nhân dân tối cao (những thẩm phán đã từng là thẩm phán của Tòa án nhân dân tối cao); những quyết định giám đốc thẩm của Tòa án nhân dân cấp cao có khi được phát hành thông qua hội đồng xét xử gồm toàn thể Ủy ban thẩm phán Tòa án nhân dân cấp cao.[10]Việc chỉ lựa chọn bản án, quyết định của Tòa án nhân dân tối cao và Tòa án nhân dân cấp cao cũng phù phù phù hợp với xu thế chung của những quốc gia đang áp dụng án lệ. Tuy nhiên, việc lựa chọn quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao để phát triển thành án lệ cũng gây những lo ngại nhất định về hiệu lực hiện hành của nó vì quyết định này hoàn toàn có thể bị hủy bỏ, không phải là quyết định ở đầu cuối.[11]
3.2. Tính bắt buộc của án lệ
Quyết định số 74/QĐ-TANDTC ngày 31/10/2012 định khuynh hướng về giá trị của án lệ như sau: điểm a khoản 3 mục I Điều 1:“Các Tòa án được khuyến khích viện dẫn án lệ của Tòa án nhân dân tối cao”. Quyết định đã nêu tinh thần là tham khảo, viện dẫn án lệ. Tuy nhiên, tinh thần này của Quyết định đã không còn sự nhất quán khi đồng thời nêu lên tính bắt buộc của án lệ. Cụ thể, theo điểm b khoản 3 mục I Điều 1“Nếu không áp dụng án lệ thì phải chỉ ra nguyên do trong trường hợp không áp dụng án lệ đó và tự phụ trách trong trường hợp không viện dẫn án lệ liên quan đến vụ việc mình đang xét xử”. Điều này nghĩa là thẩm phán phải nêu ra nguyên do chính đáng trong việc không áp dụng án lệ đã có. Ngoài ra, điểm c khoản 4 mục II Điều 1 Quyết định quy định“Nếu thẩm phán có nhiều quyết định bị hủy, sửa mà có lỗi là không viện dẫn án lệ liên quan đã được Tòa án nhân dân tối cao công bố thì sẽ không được tái chỉ định”. Từ những định hướng trên thật khó tìm ra câu vấn đáp là việc áp dụng án lệ trong xét xử là khuyến khích hay bắt buộc. Bởi khuyến khích là quyền viện dẫn hoặc không tùy thuộc thẩm phán, hội đồng xét xử nhưng khi khuyến khích như vậy sẽ có sự tùy tiện trong áp dụng và không phát huy được giá trị của án lệ trong xét xử.
Nhằm đảm bảo tính thống nhất và giá trị của án lệ, tạo sự độc lập, dữ thế chủ động trong quá trình xét xử, chúng tôi kiến nghị:“Khi xử lý và xử lý những vụ án có những tình tiết, vấn đề pháp lý tương tự thì thẩm phán, hội đồng xét xử bắt buộc tham khảo những án lệ có liên quan đã công bố. Tuy nhiên, bản án, quyết định của vụ án không biến thành ràng buộc bởi án lệ đã tham khảo”. Điều này phản ánh tiềm năng trong áp dụng án lệ là củng cố địa thế căn cứ, lập luận trong quá trình xử lý và xử lý vụ án và đảm bảo tính linh hoạt trong xét xử.
3.3. Cách ghi tên án lệ khi trích dẫn
Quyết định số 74/QĐ-TANDTC không đề cập việc viết tên án lệ khi trích dẫn ra làm sao. Đây là vấn đề quan trọng vì ảnh hưởng rất lớn đến việc tàng trữ, tìm kiếm và trích dẫn án lệ.
Đặt tên án lệ là phương pháp người Anh đã thực hiện để quản lý nguồn luật án lệ của tớ từ lúc có tuyển tập án lệ đầu tiên ra đời khoảng chừng năm 1865.[12]Án lệ ở Anh có cách viết tên đầy đủ khi trích dẫn được sắp xếp theo công thức: tên của nguyên đơn; v là versus: kiện; tên của bị đơn, năm bản án được tuyên trong ngoặc đơn (hoặc năm án lệ được công bố trong ngoặc vuông), số quyển của tuyển tập, tên của tuyển tập (thường được viết gọn bằng vần âm đầu in hoa) và trang đầu tiên của án lệ. Ví dụ như: Cozens v Brutus [1973] 25 AC 854. Án lệ này được hiểu là: Nguyên đơn Cozens kiện Bị đơn Brutus, bản án trở thành án lệ vào năm 1973, tại tuyển tập AC số 25, trang đầu tiên của án lệ là trang 854. Cách viết tên rút gọn khi trích dẫn án lệ này là Cozens v Brutus.[13]Trường hợp là án lệ hình sự, thì trình bày: R v Brown[1994] 1 AC 212.[14]Các thông tin trong án lệ cũng như án lệ trong dân sự, nhưng khác lạ là “R v…” với ý nghĩa R là Rex là King: nhà vua hoặc Regina là Queen: nữ hoàng; v là versus: kiện, sau đó là tên gọi của bị cáo. Cách ghi trích dẫn rút gọn của án lệ trên là R v Brown. Tuy nhiên, chúng tôi nhận định rằng vấn đề đặt tên của bị cáo trong án lệ hình sự, nguyên đơn và bị đơn trong án lệ dân sự là vấn đề cần suy nghĩ lại bởi việc đặt tên đó ảnh hưởng đến đời sống của tớ cũng như những người dân liên quan họ về sau. Đồng thời khi tìm kiếm án lệ thì thắc mắc đặt ra là tìm án lệ về vấn đề pháp lý nào chứ không phải tìm án lệ về người nào.
Từ những vấn đề trên, chúng tôi đề xuất cách viết tên đầy đủ của án lệ gồm những thành tố sau: số thứ tự án lệ phát hành trong năm của nghành đó;[15]viết tắt án lệ trong nghành nào – năm công bố án lệ; tòa án phát hành bản án, quyết định trở thành án lệ – vấn đề pháp lý cơ bản hình thành án lệ (nhờ vào cơ sở là quy phạm pháp luật cần lý giải, áp dụng) -tên tập án lệ - số tập án lệ - số trang khởi đầu trong tập án lệ. Ví dụ: 01/HS-2015/TANDTC – cướp giật tài sản – Hình sự - 02 – 100 (nghĩa là án lệ hình sự số 01 công bố năm 2015 từ quyết định của Tòa án nhân dân tối cao về cướp giật tài sản, được xuất bản trong tập 02 của án lệ hình sự và bắt nguồn từ trang 100); hoặc án lệ trong dân sự thì 02/DS-2015/TANDCC – Hợp đồng thế chấp quyền sử dụng đất – Dân sự - 01 – 110 (nghĩa là án lệ dân sự số 02 trong năm 2015 từ bản án, quyết định của Tòa án nhân dân cấp cao về hợp đồng thế chấp quyền sử dụng đất, được xuất bản trong tập 01 của án lệ dân sự và bắt nguồn từ trang 110). Trường hợp trích dẫn ngắn gọn thì chỉ việc nêu tên rút gọn của án lệ gồm có những thành tố sau: số thứ tự của án lệ/chữ viết tắt nghành án lệ - số tập án lệ/năm công bố án lệ. Ví dụ: 24/HS-02/2015 nghĩa là án lệ số 24 trong tập án lệ hình sự số 02 công bố năm 2015.
Tên án lệ khi trích dẫn gồm có vấn đề pháp lý hình thành án lệ sẽ giúp công tác thao tác quản lý, tra cứu nhanh gọn, thuận tiện. Đồng thời thể hiện quan hệ ngặt nghèo giữa án lệ với văn bản quy phạm pháp luật và thuận lợi cho việc pháp điển hóa khi thiết yếu.
3.4. Tập hợp và công bố án lệ
Quyết định số 74/QĐ-TANDTC xác định án lệ được công bố theo hai phương thức là trên website của Tòa án nhân dân tối cao và xuất bản những ấn phẩm “Tuyển tập án lệ”. Tuy nhiên, những định hướng trong Quyết định này chưa thật rõ ràng, rõ ràng. Theo tác giả, khi tập hợp, công bố và quản lý tài liệu án lệ ở nước ta cần tương hỗ update một số trong những nội dung rõ ràng sau:
Thứ nhất, cần xác định rõ cơ cấu tổ chức, tổ chức và trách nhiệm, quyền hạn của Ban tuyển tập án lệ. Quyết định chỉ tạm dừng ở việc thành lập Ban tuyển tập án lệ nhưng nội dung rõ ràng về Ban này chưa rõ ràng. Nhiệm vụ tập hợp và quản lý những tài liệu về án lệ cần phải trao cho Ban tuyển tập án lệ nhằm mục đích đảm bảo tài liệu được update thường xuyên và đúng chuẩn.
Thứ hai, trang thông tin điện tử của Tòa án nhân dân tối cao phải xây dựng một phân mục án lệ, song song đó, thiết lập khuôn khổ án lệ điện tử để quản lý và update thông tin liên tục. Danh mục án lệ điện tử được thiết lập theo khuôn khổ của từng nghành án lệ, gồm những tài liệu sau: số thứ tự, số án lệ,[16]tên án lệ,[17]ngày án lệ được phát hành, số bản án, quyết định gốc hình thành án lệ, và tình trạng hiệu lực hiện hành của án lệ[18]. Danh mục này phải được update hằng ngày. Trường hợp án lệ sau thay thế án lệ đã có hoặc quyết định của Hội đồng thẩm phán tuyên bố bãi bỏ những án lệ đều phải được update vào tình trạng hiệu lực hiện hành của án lệ trong khuôn khổ án lệ điện tử. Tuyển tập án lệ trong nghành của những án lệ bị bãi bỏ phải đăng ngay quyết định bãi bỏ án lệ, án lệ mới trong số xuất bản sớm nhất.
Thứ ba, công bố án lệ được thực hiện bằng cả hai cách, sớm nhất trên trang thông tin điện tử của Tòa án nhân dân tối cao và xuất bản những ấn phẩm “Tuyển tập án lệ”. Các tuyển tập án lệ được xuất bản và đánh số theo từng nghành,[19]được phát hành đến tất cả những cấp tòa. Về thời lượng xuất bản, Quyết định số 74/QĐ-TANDTC định hướng án lệ được công bố theo quý trong năm. Các án lệ được đăng trong tuyển tập án lệ là nguồn trích dẫn chính thống được áp dụng trong hoạt động và sinh hoạt giải trí xét xử của tòa án. Song song việc công bố án lệ thì phải nhanh gọn triển khai việc công bố những bản án, quyết định của tòa án những cấp. Việc xuất bản những tuyển tập án lệ hoàn toàn có thể giao cho Tạp chí Tòa án nhân dân và Ban sửa đổi và biên tập Tạp chí cần xây dựng phân mục phản hồi án lệ.
[3] Điều 21 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 thì cơ cấu tổ chức tổ chức của Tòa án nhân dân tối cao gồm: Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, cỗ máy giúp việc và cơ sở đào tạo, tu dưỡng.
[4] Thủ tục đặc biệt xem xét lại Quyết định của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao được quy định rõ ràng trong hai ngành tố tụng, tại Chương XV Luật Tố tụng hành chính năm 2010 và Chương XIXa Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004, sửa đổi, tương hỗ update năm 2011. Đây là thủ tục rất đặc biệt trong tố tụng của Việt Nam, bởi cả quyết định của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao cũng hoàn toàn có thể bị hủy. Điều này sẽ ảnh hưởng đến việc xây dựng và áp dụng án lệ ở nước ta.
[5] Điển hình ở nước Anh, trong khối mạng lưới hệ thống tòa án Anh chỉ có Hight Court (Tòa Cấp cao), Court of appeal (Tòa phúc thẩm) và Supreme Court (Tòa án tối cao Vương quốc liên hiệp Anh) được quyền tạo lập án lệ. Các quyết định của Magistrate Courts (Tòa vi cảnh), County Courts (Tòa án quận) và Crown Courts (Tòa Hoàng gia) không thể trở thành án lệ.
[6] Điển hình ở nước Pháp, Tòa án phân thành hai khối mạng lưới hệ thống là ordre judiciaire (khối mạng lưới hệ thống tòa án tư pháp) và ordre administratif (khối mạng lưới hệ thống tòa án hành chính). Chỉ có Tòa án tối cao trong mỗi khối mạng lưới hệ thống được quyền tạo lập án lệ, đó là: Cour de Cassation (Tòa phá án) và Conseil d’Etat (Hội đồng Nhà nước).
[7] Tòa án nhân dân tối cao, “Tài liệu Hội nghị triển khai công tác thao tác Tòa án năm 2015”, Tp Hà Nội Thủ Đô, tháng 01 năm 2015, tr. 3.
[8] Lê Anh Đức (2015), “Chủ tịch nước Trương Tấn Sang: Không được để xảy ra oan sai và bỏ lọt tội phạm,” ://daidoanket/PrintPreview.aspx?ID=98459 [truy cập ngày 28/01/2015].
[9] Điều 29 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 quy định Tòa án nhân dân cấp cao có thẩm quyền phúc thẩm bản án, quyết định của Tòa án nhân dân cấp tỉnh; Giám đốc thẩm, tái thẩm bản án, quyết định của Tòa án nhân dân cấp tỉnh, cấp huyện.
Tại thời điểm lúc bấy giờ, khi tất cả chúng ta mới chỉ khởi đầu xây dựng, áp dụng án lệ thì phạm vi tạo lập án lệ nên có số lượng giới hạn nhất định. Sau này, khi án lệ đã phát triển, chất lượng những bản án, quyết định của tòa những cấp đã có những thay đổi tích cực thì việc xem xét những bản án, quyết định của tòa cấp dưới hãy nên xem xét.
[10] Điều 32 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014.
[11] Cụ thể, Điều 240 Luật Tố tụng hành chính năm 2010 quy định về việc áp dụng thủ tục đặc biệt xem xét lại quyết định của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao. Điều 310b Bộ luật Tố tụng dân sự sửa đổi, tương hỗ update năm 2011 cũng quy định thủ tục đặc biệt xem xét lại quyết định của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao. Theo đó, Quyết định giám đốc thẩm của Tòa án nhân dân tối cao hoàn toàn có thể bị hủy, không phải là quyết định ở đầu cuối. Tuy nhiên, ở những nước có nền án lệ phát triển, như nước Anh thì việc xem xét lại những quyết định của Thượng nghị viện Anh là vấn đề không được cho phép, trừ khi chính bản thân mình Thượng nghị viện Anh bãi bỏ những án lệ của nó. Ở Anh đã tồn tại một nguyên tắc “Quyết định của Thượng nghị viện là chung thẩm, không phải vì nó đúng mà không còn ai có quyền tuyên bố nó sai” (nguyên văn: “Decision of House of Lords is final not because it is right but because no one can say it is wrong). Xem: Wesley-Smith, Peter, “Theory Of Adjudication And The Status Of Stare Decisis”, in Precedent In Law, Edited by Laurence Goldstein, Clarendon Press, Oxford, 1987.p.77. (Dẫn theo Nguyễn Văn Nam (2011), Khái quát lịch sử áp dụng án lệ một số trong những nước trên thế giới, Chuyên đề 3, Đề tài Triển khai án lệ vào công tác thao tác xét xử của Tòa án Việt Nam, Đề tài nghiên cứu và phân tích khoa học cấp Bộ của Tòa án nhân dân tối cao).
[12] Michael Zander, The Law-Making Process, 6th ed, 2004, p.307; Terence Ingman, The English Legal Process, 9th ed, 2002, p. 434.
[13] Đỗ Thị Mai Hạnh, “Từ định khuynh hướng về án lệ tại Việt Nam: Đề xuất cách viết án lệ theo kinh nghiệm tay nghề của những quốc gia Thông luật”, nội dung bài viết tham gia Hội thảo Án lệ trong khối mạng lưới hệ thống Thông luật và châu Âu lục địa: hiến kế cho việc xây dựng và áp dụng án lệ tại Việt Nam, Trường ĐH luật Tp. Hồ Chí Minh, ngày 25/4/2014.
[14]https://www.princeton.edu/~ereading/ReginaVBrown.pdf, [truy cập ngày 15/01/2015].
[15] Lĩnh vực án lệ nên được chia dựa theo cách ghi trong bản án, quyết định lúc bấy giờ như: Dân sự (DS), Hình sự (HS), Kinh tế (KT), Lao động (LĐ), Hành chính (HC), Hôn nhân và mái ấm gia đình (HNGĐ).
[16] Số án lệ sẽ là tên gọi rút gọn của án lệ theo kiến nghị tại mục 3.3.
[17] Đây là tên gọi đầy đủ của án lệ theo đề xuất tại mục 3.3, khi người tra cứu truy cập vào tên án lệ thì toàn bộ file nội dung án lệ sẽ hiển thị.
[18] Tình trạng hiệu lực hiện hành này phải được update liên tục, hằng ngày.
[19] Lĩnh vực những tuyển tập án lệ gồm: Tuyển tập án lệ Dân sự (DS), Tuyển tập án lệ Hình sự (HS), Tuyển tập án lệ Kinh tế (KT), Tuyển tập án lệ Lao động (LĐ), Tuyển tập án lệ Hành chính (HC), Tuyển tập án lệ Hôn nhân và mái ấm gia đình (HNGĐ).
4. Kết luận
Bài viết đưa ra những đóng góp rõ ràng cho công tác thao tác xây dựng và phát triển án lệ trong tình hình mới lúc bấy giờ, khi án lệ chắc như đinh sẽ áp dụng ở Việt Nam trong một vài năm tới. Cách viết tên án lệ, việc thiết lập khuôn khổ án lệ điện tử là những vấn đề nhỏ nhưng có mức giá trị rất lớn đến việc quản lý, tàng trữ, tìm kiếm và sử dụng án lệ. Nguồn tạo lập án lệ là vấn đề cần mở rộng nghiên cứu và phân tích bởi những khác lạ trong quy định của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 với định hướng phát triển án lệ của Tòa án nhân dân tối cao tại Quyết định số 74/QĐ-TANDTC. Việc triển khai áp dụng án lệ có ý nghĩa quan trọng trong hoàn thiện khối mạng lưới hệ thống pháp luật Việt Nam, phù phù phù hợp với xu hướng phát triển của pháp luật thế giới.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
©
Bài viết được đăng tải dưới sự được cho phép của Tạp chí Khoa học Pháp lý Việt Nam, mọi quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến nội dung bài viết được bảo lưu. Chi tiết xin vui lòng liên email
Vui lòng đăng nhập tài khoản để tải miễn phí.
Gmail
Đăng ký
Quên mật khẩu?
Đặt mua
Bản giấy tạp chí Khoa học pháp lý Việt Nam
Bài viết liên quan trên
Google scholar
Trích dẫn nội dung bài viết qua
Google scholar Crossref
