Mẹo Hướng dẫn Phương pháp nghiên cứu và phân tích khoa học Ngữ văn 2022
Lê Minh Châu đang tìm kiếm từ khóa Phương pháp nghiên cứu và phân tích khoa học Ngữ văn được Cập Nhật vào lúc : 2022-05-03 02:10:05 . Với phương châm chia sẻ Bí kíp Hướng dẫn trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết Mới Nhất. Nếu sau khi đọc Post vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Tác giả lý giải và hướng dẫn lại nha.
Tài liệu "Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học" có mã là 456346, file định dạng doc, có 13 trang, dung tích file 142 kb. Tài liệu thuộc phân mục: Tài liệu phổ thông > Ngữ văn > Ngữ Văn Tham Khảo. Tài liệu thuộc loại Đồng
Nội dung chính- Nội dung Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn họcXem preview Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn họcVideo liên quan
Nội dung Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học
Trước khi tải bạn hoàn toàn có thể xem qua phần preview phía dưới. Hệ thống tự động lấy ngẫu nhiên 20% những trang trong tài liệu Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học để tạo dạng ảnh để hiện thị ra. Ảnh hiển thị dưới dạng slide nên bạn thực hiện chuyển slide để xem hết những trang.
Bạn lưu ý là vì hiển thị ngẫu nhiên nên hoàn toàn có thể thấy ngắt quãng một số trong những trang, nhưng trong nội dung file tải về sẽ đầy đủ 13 trang. Chúng tôi khuyễn khích bạn nên xem kỹ phần preview này để chắc như đinh đây là tài liệu bạn cần tải.
Xem preview Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học
Nếu bạn đang xem trên máy tính thì bạn hoàn toàn có thể click vào phần ảnh nhỏ phía phía dưới hoặc cũng hoàn toàn có thể click vào mũi bên sang trái, sang phải để chuyển nội dung slide.Nếu sử dụng điện thoại thì bạn chỉ việc dùng ngón tay gạt sang trái, sang phải để chuyển nội dung slide.
Bất cứ một nhà khoa học nào thì cũng không thể không nghe biết thuật ngữ “phương pháp luận”. Bất cứ một ngành hay một bộ môn khoa học nào thì cũng đều không thể không còn phương pháp luận của riêng mình. Sự phát triển của một ngành khoa học phụ thuộc một phần quan trọng vào sự đóng góp của phương pháp luận nghiên cứu và phân tích khoa học nói chung và của phương pháp luận nghiên cứu và phân tích của ngành khoa học đó nói riêng.
Trong ngành nghiên cứu và phân tích văn học cũng vậy, phương pháp luận có một vai trò rất to lớn. Nó xứng đáng đã có được một vị trí thoả đáng trong sự quan tâm của giới nghiên cứu và phân tích. Thế nhưng ở nước ta, cho tới nay phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học mới chỉ được bàn đến như thể một phần trong những khu công trình xây dựng lý luận văn học của những nhà nghiên cứu và phân tích; và tính đến năm 2004, là thời điểm xuất bản lần đầu tiên cuốn sách Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học của chúng tôi, vẫn chưa tồn tại một khu công trình xây dựng chuyên luận nào bàn riêng về phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học. Đó là vì từ trước đến nay, người ta thường quan niệm rằng, ngành nghiên cứu và phân tích văn học gồm có ba bộ môn: lý luận văn học, lịch sử văn học và phê bình văn học. Còn nghành phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học vẫn được xếp vào một bộ môn của nghiên cứu và phân tích văn học mang tên là Lý luận văn học.
Xem thêm: Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học: Phương pháp trực giác
Tuy nhiên, trong mấy chục năm trở lại đây, trên thế giới đã xuất hiện nhiều ý kiến muốn phân biệt phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học với lý luận văn học. Có nhiều người nhận định rằng lý luận văn học trả lời thắc mắc: “Văn học là gì?”. Còn phương pháp luận trả lời thắc mắc: “Phải nghiên cứu và phân tích văn học ra làm sao?”. Cụ thể là từ năm 1969, A. Bushmin, nhà nghiên cứu và phân tích văn học của Liên Xô cũ, đã cho xuất bản một khu công trình xây dựng nhan đề Những vấn đề phương pháp luận của khoa nghiên cứu và phân tích văn học. Trong khu công trình xây dựng này ông cũng phân biệt lý luận văn học với phương pháp luận. Có thể nói, ý nghĩa công cụ của phương pháp luận đối với lý luận văn học hay với nghiên cứu và phân tích văn học nói chung là vấn đề không phải bàn cãi nữa, nhưng còn về ý nghĩa lý luận của nó thì lúc bấy giờ những nhà nghiên cứu và phân tích văn học trên thế giới đang có xu hướng muốn coi nó như thể một bộ phận nghiên cứu và phân tích riêng biệt, có vị trí độc lập tương đối của nó[1]. Theo xu hướng đó, trong cuộc hội nghị chuyên đề về phương pháp luận do khoa Ngữ văn Trường Đại học Tổng hợp Moskva tổ chức năm 1974, đã và đang có nhiều ý kiến muốn phân biệt lý luận văn học với phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học. GS Kravcov nhận định rằng lý luận văn học trả lời cho thắc mắc: “Văn học là gì?”. Còn phương pháp luận trả lời cho thắc mắc: “Phải nghiên cứu và phân tích văn học ra làm sao?”.
Vấn đề xác định quy chế độc lập của phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học có lẽ rằng có một ý nghĩa thời sự và cấp thiết, chính vì thế mà sau mười hai năm, Bushmin lại viết một bài cùng tên với cuốn sách trước đây của tớ: Những vấn đề phương pháp luận của khoa nghiên cứu và phân tích văn học. Trong nội dung bài viết này, Bushmin đã kiên trì xác định vị trí quan trọng của nghành phương pháp luận. Ông nhận định rằng nếu không để ý quan tâm đúng mức đến phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học thì ta sẽ không nắm được những điểm đặc trưng, vị trí và hiệu suất cao của nó. Tệ hại hơn, tất cả chúng ta sẽ lẫn lộn nó hoặc là với phương pháp luận khoa học chung, hoặc là với lý luận văn học. ý kiến đáng quan tâm của Bushmin là ông coi cả hai nghành lý luận văn học và phương pháp luận là hai bộ phận lý luận của một khoa học hoàn toàn có thể được gọi là nghiên cứu và phân tích văn học đại cương.[2]
Xem thêm: Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học: Phương pháp chú giải học
Ở Việt Nam, phương pháp luận và phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học cũng khá được quan tâm từ lâu. Bộ sách Lý luận văn học (xuất bản từ trong năm 1980, nhiều tác giả, GS Phương Lựu chủ biên) đã bàn đến “phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học” trong phần “Phương pháp nghiên cứu và phân tích văn học” do GS Phương Lựu viết. Sau khi cuốn sách Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học của chúng tôi ra đời lần đầu vào năm 2004 (Nxb. KHXH), đến năm 2005, GS Phương Lựu đã tách phần “Phương pháp nghiên cứu và phân tích văn học” trong cuốn sách Lý luận văn học ra thành một cuốn sách riêng đứng tên ông và cũng lấy nhan đề Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học (Nxb. Đại học Sư phạm). Như vậy, có lẽ rằng Phương Lựu cũng nhận định rằng cần phân biệt phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học với lý luận văn học để gán cho nó một vị trí độc lập. Có một điều chắc như đinh rằng, dù nó được xem là một bộ phận độc lập hay phụ thuộc vào lý luận văn học, thì vai trò của nó cũng không biến thành xem nhẹ. Bất cứ một nhà nghiên cứu và phân tích văn học nào, cũng như bất kể một nhà nghiên cứu và phân tích khoa học nào khác, đều phải được trang bị một phương pháp luận có hiệu suất cao, dù người đó thao tác ở nghành lý luận, lịch sử hay phê bình văn học.
* * *
Bây giờ tất cả chúng ta hãy xem xét những vấn đề trọng tâm: Phương pháp luận là gì? Bản chất của phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học là ra làm sao? Quan hệ giữa phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học với những phương pháp luận khác thể hiện ra sao? Quan hệ giữa phương pháp luận với những phương pháp nghiên cứu và phân tích rõ ràng là ra làm sao?
Hiện nay trên thế giới, những vấn đề nói trên là vô cùng phức tạp. Điểm qua ý kiến của những nhà lý luận nổi tiếng viết về phương pháp luận nghiên cứu và phân tích khoa học, tất cả chúng ta sẽ có cảm hứng như đang lạc vào một mê cung của những khái niệm. Có người nhận định rằng “Phương pháp luận là lý luận về phương pháp”[3], có người cho đó là một “khoa học có khối mạng lưới hệ thống chứ không phải là một sự bàn luận tùy tiện về phương pháp”[4], có ý kiến nhận định rằng phương pháp luận gồm có trách nhiệm, mục tiêu và những nguyên tắc của phương pháp nghiên cứu và phân tích[5]. Côpnhin và Xpiêckin (Liên Xô cũ) nhận định rằng: “Phương pháp luận là học thuyết triết học về những phương pháp nhận thức và tái tạo hiện thực, là sự việc vận dụng những nguyên tắc thế giới quan vào quá trình nhận thức, vào sự sáng tạo tinh thần nói chung và vào thực tiễn.”[6] Averzhanov (cũng Liên Xô cũ) thì tuyên bố: “Phương pháp luận – đó là thế giới quan trong hành vi.”[7] Còn về phương pháp thì có người nhận định rằng đó là phương thức nhận thức[8], có người coi chúng là những thủ pháp, phương thức, kỹ thuật phân tích, có người hiểu phương pháp theo từng trường hợp rõ ràng: khi thì là thủ pháp, khi là kỹ thuật, khi là một thái độ cảm quan[9], v.v…
Xem thêm: Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học: Phương pháp tâm lý học
Đó là sự việc đa sắc trên bình diện lý luận, còn khi áp dụng vào thực tế, sự rất khác nhau về ý kiến cũng không kém phần đa dạng. Chúng ta hãy lấy trường hợp rõ ràng của thuyết cấu trúc làm ví dụ. Có ý kiến nhận định rằng thuyết cấu trúc là một phương pháp luận, nên nó gắn bó ngặt nghèo với thế giới quan, với hệ tư tưởng (Barabash)[10]. Nhưng ngược lại sở hữu người lại nhận định rằng thuyết cấu trúc không phải là một thế giới quan như kiểu chủ nghĩa Marx [Mác], cũng không phải là một kỹ thuật phân tích đơn thuần như kỹ thuật tâm phân học, mà nó là một phương pháp [tiếng Pháp: “méthode”], theo nghĩa là một thái độ cảm quan và một sự cảm nhận trực giác đối với cấu trúc của tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ[11]. Lại có người tuy nhiên coi nó là phương pháp luận nhưng cũng xác định nó không phải là hệ tư tưởng, không phải là thế giới quan[12] – tức họ hiểu từ “phương pháp luận” ở đây chỉ có nghĩa như thể “phương pháp”. Còn đối với chính những đại biểu của thuyết cấu trúc thì tình trạng cũng không khá hơn. Claude Lévi-Strauss coi thuyết cấu trúc là thái độ tri thức luận; A. J. Greimas cho nó là một phương pháp luận; Michel Foucault quan niệm nó là hệ tư tưởng; T. Todorov gọi nó là phép phân tích khoa học; và đến lượt Julia Kristeva thì nó chỉ từ là một sự bày đặt của những nhà báo![13]
Trước những lời tuyên bố của những nhà khoa học, nhiều người nhận định rằng việc quá ham mê đi tìm giải pháp dung hoà cho những sự không tương đồng quan niệm sẽ dẫn ta lạc vào một mê cung đồ sộ của thế giới khái niệm. Lối thoát duy nhất để tránh sa vào mê cung này còn có lẽ rằng là xu hướng triển khai lý luận trên một địa hạt rõ ràng. Bushmin đã nói: “Phương pháp luận của cục môn khoa học riêng biệt trước hết phải được khảo sát trên thực tiễn trực tiếp của những việc làm nghiên cứu và phân tích rõ ràng chứ không phải bằng phương pháp rút ra một cách hợp lôgic những nguyên tắc chung của triết học. Trong nghành phương pháp luận, thứ lý luận suông không gắn sát với thực tiễn rõ ràng của một bộ môn khoa học nhất định sẽ chỉ là một việc làm giáo điều và vô bổ. Việc nghiên cứu và phân tích chuyên ngành về những vấn đề phương pháp luận không tách rời khỏi đối tượng rõ ràng của khoa học sẽ có một ý nghĩa lớn lao.”[14] Hiệu quả của việc làm nghiên cứu và phân tích rõ ràng sẽ là một yếu tố cơ bản để biện hộ cho lý luận (tuy rằng không phải lúc nào thì cũng thế). Đây hoàn toàn có thể gọi là lối tiếp cận nâng cao. Ngày nay xu hướng nâng cao là một xu hướng hợp lý, nó phù phù phù hợp với tình hình phát triển mạnh mẽ và tự tin của tri thức loài người, có sự phân công lao động ngày càng sâu rộng.
Tuy nhiên, quy luật biện chứng của sự việc phát triển cũng như biện chứng của tự nhiên, cái nâng cao sẽ kéo theo cái tổng hợp. Có điều, xu hướng tổng hợp ngày này khác xu hướng tổng hợp thời Phục hưng. Nó ra mắt đồng thời trên cả bình diện đối tượng nhận thức lẫn chủ thể nhận thức. Tức là sự việc tổng hợp không phải chỉ tiến hành hướng tới nhiều đối tượng xuất phát từ một chủ thể duy nhất, mà còn hướng tới nhiều đối tượng xuất phát từ một tập hợp những chủ thể. Cái chuyên của từng người vì thế luôn nằm dưới bóng của cái tổng hợp, theo sự phân công của cái tổng hợp. Do đó, việc tìm hiểu những công thức đại cương của một lý thuyết nào đó cũng không phải là vô ích đối với những ai thích bàn đến những việc làm rõ ràng. Đứng trên quan điểm này để suy xét nghành phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học, tất cả chúng ta sẽ hoàn toàn có thể chắt lọc được những suy nghĩ có ích từ cái “mê cung” choáng ngợp đó.
Xem thêm: Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học: Phương pháp so sánh
Nhưng trước khi đi sâu tìm hiểu phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học, tất cả chúng ta nên phải thống nhất quan niệm thế nào là phương pháp luận? Không phải vô cớ mà chúng tôi đặt ra thắc mắc này. Vì trên thực tế có rất nhiều người vẫn không phân biệt rạch ròi “phương pháp luận” với “phương pháp”. Có người tiêu dùng từ “phương pháp” cho một đối tượng đáng ra phải được gọi là “phương pháp luận”; có người thì làm ngược lại. Có người coi phương pháp là cái bao trùm cả phương pháp luận, nhưng có người lại gạt phương pháp ra khỏi phạm vi bao quát của phương pháp luận.
Về mặt thuật ngữ, “phương pháp luận” là một khái niệm tương đối mới ở Việt Nam. Căn cứ vào cuốn Hán – Việt từ điển của Đào Duy Anh (xuất bản lần đầu năm 1931) thì trước đây từ “phương pháp luận” là từ Hán – Việt được những học giả Việt Nam dùng để dịch tên cuốn sách của nhà triết học duy lý người Pháp René Descartes, tên ông này được họ phiên âm theo âm Hán – Việt là “Địch-cáp-nhi”. Tên tiếng Pháp cuốn sách của nhà triết học này là: Discours de la méthode (xuất bản năm 1637) [mà cụ Đào dẫn nhầm là Discours sur la méthode]. Và trong thời chính sách cũ ở miền Nam nước ta, nhiều nhà trí thức vẫn dịch tên cuốn sách đó là Phương pháp luận (ví dụ như bản dịch Phương pháp luận của Descartes do Trần Thái Đỉnh dịch, Nhà xuất bản Nam Chi Tùng Thư ấn hành tại Sài Gòn năm 1973, 221 trang), tuy nhiên cũng trong thời gian này, nhiều nhà trí thức khác ở miền Nam đã và đang hiểu khái niệm “phương pháp luận” theo nghĩa của thuật ngữ “methodology” trong tiếng Anh (ví dụ như Nguyễn Văn Trung có nhắc tới nghành “phương pháp luận” trong cuốn sách Luận lý học xuất bản năm 1956 của ông). Ngày nay, theo cách nói tân tiến, ta hoàn toàn có thể dịch tên cuốn sách của Descartes là “Luận về phương pháp” hay “Bàn về phương pháp”, còn thuật ngữ “phương pháp luận” là một từ Hán – Việt thường được dùng để dịch một từ tương đương trong những thứ tiếng thuộc hệ ấn – Âu, ví dụ như từ tiếng Pháp “méthodologie” và từ tiếng Anh “methodology”. Bản thân hai từ này cũng còn được dịch là “phương pháp học”.
Ngoài việc trước đây thuật ngữ “phương pháp luận” được đồng nhất với tên cuốn sách Luận về phương pháp của René Descartes, chúng tôi còn nhận thấy lúc bấy giờ ở nước ta đang có một xu hướng gần như thể đồng nhất khái niệm “phương pháp luận” hay “phương pháp học” với một nghành rất riêng biệt nằm trong một bộ môn được gọi là khoa học luận: đó là nghành quy cách thực hiện một khu công trình xây dựng khoa học.
Xem thêm: Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học: Phương pháp ký hiệu học
Có người gọi việc làm nói trên là “Quá trình thực hiện một khu công trình xây dựng nghiên cứu và phân tích khoa học” (Lê Tử Thành); có người gọi đó là “Lôgic tiến trình nghiên cứu và phân tích khoa học” (Phạm Viết Vượng); có người gọi là “Trình tự lôgic của nghiên cứu và phân tích khoa học” (Vũ Cao Đàm)… Có thể kể ra đây một số trong những cuốn sách thuộc loại này như: Lê Tử Thành: Lôgích học và phương pháp luận nghiên cứu và phân tích khoa học, (Nxb. Trẻ, Tp. Hồ Chí Minh, 1996, 242 tr., in lần thứ 4); Đề cương bài giảng phương pháp luận nghiên cứu và phân tích khoa học (tập thể tác giả, Trần Xuân Sầm chủ biên, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, bộ môn Khoa học luận, Tp Hà Nội Thủ Đô, 1995, 163 tr.); Nguyễn Văn Lê: Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích khoa học (Nxb. Trẻ, Tp. Hồ Chí Minh, 2001, 199 tr., xuất bản lần 3); Phương Kỳ Sơn: Phương pháp nghiên cứu và phân tích khoa học (Nxb. Chính trị Quốc gia, H., 2001, 175 tr.). Tuy nhiên, cũng luôn có thể có những cuốn sách đã bao quát khá đầy đủ mọi nghành của phương pháp luận, như cuốn giáo trình của tác giả Phạm Viết Vượng: Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích khoa học (Giáo trình dùng cho học viên cao học và nghiên cứu và phân tích sinh) (Nxb. ĐHQG Tp Hà Nội Thủ Đô, H., 1997, 171 tr.); cuốn sách của Vũ Cao Đàm: Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích khoa học (Nxb. Khoa học Kỹ thuật, H., 1999, 178 tr., xb. lần thứ 5), cũng luôn có thể có một mức độ bao quát nhất định.
Nhìn chung, những cuốn sách trên đây, tuy nhiên ngoài bìa đều ghi là “phương pháp luận nghiên cứu và phân tích khoa học” hay “phương pháp nghiên cứu và phân tích khoa học”, nhưng thực chất chúng đều là những giáo trình mang tính chất chất chất của khoa học luận, trong đó phương pháp luận chỉ là một bộ phận của cục môn khoa học này. Ví dụ như cuốn sách Đề cương bài giảng phương pháp luận nghiên cứu và phân tích khoa học, như chúng tôi đã dẫn ở trên, đó đó là vì bộ môn khoa học luận thuộc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh biên soạn. Và tôi có một nhận xét chung nữa là những cuốn sách trên đều có một dàn ý và nội dung gần tương tự nhau. Đó cũng là đặc điểm chung của những cuốn sách giáo khoa, giáo trình giảng dạy.
Những cuốn sách nói trên là những cuốn giáo trình khoa học luận được soạn rất đúng chuyên nghiệp và có những hướng dẫn rất kỹ lưỡng về tiến trình thực hiện một khu công trình xây dựng nghiên cứu và phân tích khoa học, trong đó có cả những hướng dẫn về văn phong khu công trình xây dựng (một khu công trình xây dựng khoa học phải ưu tiên cho văn phong khoa học, nhưng đôi khi cũng hoàn toàn có thể sử dụng văn phong văn học; và một khu công trình xây dựng khoa học dứt khoát phải dùng văn viết chứ không được dùng văn nói), đến phương pháp trình bày khu công trình xây dựng. Cách thức trình bày khu công trình xây dựng được nhiều tác giả dành riêng cho một dung tích khá lớn và với những hướng dẫn rất tỷ mỉ, kỹ lưỡng, từ việc phải trình bày trang bìa ra sao, trình bày những chương, mục, tiết, đoạn ra làm sao, đến yêu cầu phải đánh máy khu công trình xây dựng thành văn bản ra sao, để lề trang văn bản rộng bao nhiêu, đánh máy cách dòng, thụt lề ra làm sao, và hướng dẫn cả những cách ghi cước chú, chú thích, ghi trích dẫn, ghi thư mục, thậm chí cả việc ghi lời cảm ơn cho khu công trình xây dựng, v.v… Có những cuốn sách tập trung đa phần vào chủ đề “Quá trình thực hiện một khu công trình xây dựng nghiên cứu và phân tích khoa học”, trong khi đó hai phần quan trọng của phương pháp luận nghiên cứu và phân tích khoa học là “Khái niệm khoa học” và “Phương pháp nghiên cứu và phân tích trong những khoa học rõ ràng” lại được để ở phần Phụ lục. Cũng có một vài cuốn sách đề cập đến phạm trù phương pháp luận và phương pháp nói chung, trong đó có cả việc phân loại những phương pháp. Tuy nhiên, những phương pháp được đề cập đến trong những cuốn sách này chỉ là những phương pháp tư duy lôgic và tư duy khoa học nói chung, trong đó có những cái được gọi là phương pháp nhưng thực ra chỉ là tính chất hay quy mô của việc làm nghiên cứu và phân tích. Về việc này tôi sẽ đề cập kỹ hơn ở chương II.
Xem thêm: Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học: Phương pháp hình thức
Ở miền Nam trước đây, hai bộ môn phương pháp luận và khoa học luận lại được đưa vào bộ môn lôgic học mà những nhà khoa học thời chính sách Sài Gòn cũ gọi theo tiếng Hán – Việt là luận lý học. Ví dụ như cuốn sách giáo trình Luận lý học (lớp đệ nhất) của Nguyễn Văn Trung (Nxb. Nam Sơn xuất bản lần thứ nhất, Sài Gòn, 1956). Trong cuốn sách này, Nguyễn Văn Trung cũng chỉ ra mắt những phương pháp suy lý lôgic và những phương pháp nhận thức nói chung, cũng như ra mắt việc áp dụng ở Lever đại cương đối với những phương pháp đó cho một số trong những nghành khoa học như toán học, khoa học tự nhiên và khoa học nhân văn. Cụ thể, cuốn sách của ông gồm có những phần sau: Phần I: Nhận định tổng quát, với những chương: I. Tổng quát về luận lý học; II. Những phương pháp tổng quát của tri thức; Phần II: Phương pháp luận, với những chương: III. Toán học; IV. Khoa học tự nhiên và phương pháp thực nghiệm; V. Những ví dụ vật lý, sinh lý. Những vấn đề lý thuyết trong khoa học thực nghiệm; VI. Khoa học nhân văn; Phần III: Khoa học luận, với những chương: VII. Tri thức khoa học; VIII. ý nghĩa, giá trị tri thức khoa học. Nhưng trong cuốn sách của Nguyễn Văn Trung không còn phần ra mắt những quy cách trình bày một khu công trình xây dựng khoa học như trong những cuốn giáo trình phương pháp luận của những nhà khoa học luận nước ta sau này[15].
Về nguyên tắc, việc đưa những quy cách trình bày khu công trình xây dựng khoa học vào phạm vi bao quát của phương pháp luận hoàn toàn không phải là sai, thậm chí lúc bấy giờ nó còn tỏ ra là vấn đề rất thiết yếu, một khi mà ở nước ta vẫn còn tồn tại quá nhiều những nhà nghiên cứu và phân tích không chú trọng đến những quy cách nói trên. Tôi nói như vậy là vì, trên thực tế lúc bấy giờ đang tồn tại một kiểu viết khu công trình xây dựng không tuân theo những quy cách mà những cuốn giáo trình nói trên quy định. Ví dụ có những người dân khi viết một khu công trình xây dựng, từ đầu đến cuối không ghi một dòng cước chú nào, mà chỉ đến cuối sách họ mới đưa ra một khuôn khổ đồ sộ những tài liệu tham khảo bằng đủ những thứ tiếng. Trong khi đó, giữa phần chính văn và phần khuôn khổ tài liệu tham khảo không hề có một tín hiệu liên hệ gì. Trên thực tế, độc giả và nhất là luật bản quyền có lẽ rằng không quan tâm lắm đến cái khuôn khổ tài liệu tham khảo kia, mà cái họ muốn biết đó đó là việc những vấn đề và những điều mà nhà nghiên cứu và phân tích vay mượn hoặc trích dẫn trong chính văn là mượn của người nào và mượn từ đâu.
Theo đúng quy cách, việc ghi khuôn khổ tài liệu tham khảo nên làm số lượng giới hạn ở những tài liệu nào có liên quan trực tiếp đến đề tài của khu công trình xây dựng, chứ không gồm có cả những tài liệu có tính chất là kiến thức và kỹ năng cơ sở của nhà nghiên cứu và phân tích. Bời vì, nếu ghi cả những khu công trình xây dựng thuộc kiến thức và kỹ năng cơ sở thì không còn giấy bút nào ghi hết được. Như thế thì bất kể một khu công trình xây dựng nghiên cứu và phân tích nào thì cũng đều phải ghi những khu công trình xây dựng kiến thức và kỹ năng cơ sở. Và như vậy thì việc ghi những khu công trình xây dựng đó vào thư mục tham khảo của một khu công trình xây dựng sẽ là vô nghĩa. Việc này còn có lẽ rằng chỉ phù phù phù hợp với những luận văn thạc sĩ và luận án tiến sĩ. Và có một điều quan trọng hơn hết mà nhiều người không để ý là việc ghi thư mục không thể thay thế được cho việc ghi cước chú hay chú thích, bởi lẽ, việc ghi thư mục phỏng có ích gì khi những đoạn trích dẫn trong chính văn không hề được ghi chú là thuộc tài liệu nào trong thư mục. Thực ra thì trên thế giới cũng luôn có thể có một kiểu viết khu công trình xây dựng như vậy. Nhưng đó là kiểu biên soạn giáo trình cho học viên và sinh viên hay kiểu viết tổng thuật một vấn đề, chứ kiểu viết đó không phù phù phù hợp với một khu công trình xây dựng nghiên cứu và phân tích khoa học. Mà đối tượng của những cuốn giáo trình phương pháp luận trên đây không phải chỉ là sinh viên và học viên sau đại học. Rõ ràng, những quy cách nói trên là rất thiết yếu và chúng phải được xem là một bộ phận của phương pháp luận, có điều khi nói đến những vấn đề phương pháp luận thì ta tránh việc chỉ số lượng giới hạn ở nghành quy cách, thậm chí ta còn tồn tại thể xếp nghành đó vào phần “phụ lục”.
Xem thêm: Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học: Phương pháp tiểu sử
Tuy nhiên, cũng luôn có thể có trường hợp mà việc ghi thư mục ở cuối sách lại là một việc làm rất thiết yếu và hữu ích. Đó là lúc tác giả thống kê một list thư mục viết về cùng một đề tài của cuốn sách đó (chứ không phải chỉ là thư mục tham khảo của cuốn sách). Điều này sẽ giúp ích rất nhiều cho những người dân quan tâm đến đề tài để họ biết được đã có bao nhiêu khu công trình xây dựng bàn về đề tài đó. Ví dụ như ở cuối cuốn sách Văn học so sánh – Lý luận và ứng dụng (Lưu Văn Bổng chủ biên, Nxb. KHXH, H., 2001), Tiến sĩ Lê Phong Tuyết đã thống kê một “Thư mục bài nghiên cứu và phân tích văn học so sách ở Việt Nam”, tiếc là còn quá sơ sài; hay ở cuối cuốn sách Thi pháp Truyện Kiều, Giáo sư Trần Đình Sử đã liệt kê rất công phu một list thống kê những khu công trình xây dựng, gồm có cả bài tạp chí lẫn sách nghiên cứu và phân tích viết về Truyện Kiều, với tên gọi: “Thư mục nghiên cứu và phân tích Truyện Kiều”. Danh mục kiểu như vậy sẽ là một khu công trình xây dựng thống kê độc lập. Thậm chí trong một cuốn sách, nó hoàn toàn có thể được xem là phần “phụ lục” liên quan trực tiếp đến chủ đề của cuốn sách, nhưng giá trị của nó thì không thể phủ nhận. Nhìn chung, những khu công trình xây dựng thư mục đều là những khu công trình xây dựng khoa học có mức giá trị tư liệu quý giá. Nhiều thư viện ở nước ta và trên thế giới đều có một phòng hay một bộ phận làm “Thư mục”. Tuy nhiên, ở đây chúng tôi muốn nhấn mạnh vấn đề đến loại thư mục chuyên đề khoa học. Trên thế giới, những khu công trình xây dựng thư mục chuyên đề độc lập được soạn thảo công phu đều là những khu công trình xây dựng rất có ích. Ở nước ta, những khu công trình xây dựng kiểu như vậy cũng khá được tiến hành, ví dụ như thư mục những khu công trình xây dựng viết về Hồ Chí Minh, thư mục về Nguyễn Trãi, hoặc thư mục về Việt Nam học, v.v… Trong nghiên cứu và phân tích văn học, tôi tin là nhiều người sẽ rất hoan nghênh nếu tất cả chúng ta đã có được những khu công trình xây dựng thư mục như thư mục về Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan, Nguyên Hồng, Vũ Trọng Phụng, về phong trào Thơ Mới, về tiểu thuyết viết về trận chiến tranh, v.v… Như vậy, lúc nào thì phải ghi thư mục và ghi thư mục ra làm sao cho lôgic, cho khoa học và cho đúng luật bản quyền cũng là một việc không đơn giản chút nào, và nó cũng phải được xem là “một quy cách phương pháp luận” nên phải tuân thủ nghiêm ngặt.
Còn việc ghi xuất xứ của trích dẫn cũng là một trong những quy cách phương pháp luận quan trọng nên phải tuân thủ, không phải chỉ là vì yêu cầu về luật bản quyền, mà còn để tương hỗ cho những người dân đọc hoàn toàn có thể kiểm tra xem người trích có trích đúng không. Tôi nói như vậy là vì chuyện trích dẫn sai không phải là chuyện hiếm trong giới khoa học, cả trong và ngoài nước. Ví dụ từ điển Microsoft Encarta 99 Encyclopedia của Mỹ đã trích sai câu “ngôn từ là hình thức chứ không phải vật liệu” của Ferdinand de Saussure thành “ngôn từ không phải là hình thức cũng không phải là vật liệu.” Hay có người, cả trong nước lẫn ngoài nước, dẫn một vấn đề được một tác giả dẫn ra để phê phán và lại bảo là của chính tác giả đó! Đây là hậu quả của một tình trạng “đọc lười nhác, đọc cẩu thả”, nói theo đúng ngôn từ của nhà ngữ nghĩa học thực chứng người Anh I. A. Richards. Ở một số trong những người dân, tình trạng đọc cẩu thả còn thể hiện ở việc đọc nhảy cóc, nối nửa đầu của một đoạn vào nửa sau của một đoạn khác, làm sai lệch hẳn ý của nguyên bản, mặc dầu hoàn toàn có thể người đọc không chủ tâm. Tiếc thay ở nước ta, tình trạng đọc cẩu thả cũng không phải là không xảy ra. Có người đọc một văn bản nước ngoài mà không hiểu ý nên trích sai đã đành, nhưng trong cả đối với văn bản tiếng Việt mà cũng luôn có thể có nhiều người trích sai, điều này chỉ hoàn toàn có thể lý giải bằng tình trạng đọc cẩu thả, đọc nhảy cóc. Việc trích sai như vậy rất nguy hiểm, chính bới khi người khác trích lại một lời trích sai thì cái sai cứ thế lây lan và không thể cứu vãn được nữa. Tất nhiên việc trích lại là vấn đề hoàn toàn hợp pháp. Khi người ta không hoàn toàn có thể tiếp cận với bản gốc thì người ta có quyền trích lại. Tuy nhiên, nếu có ai đó trích lại một ý kiến sai mà cứ “vô tâm” không nói rõ mình trích theo ai, thì người đó sẽ vô tình “lãnh đủ” lỗi của người đi trước. Chuyện này tôi đã có lần nói rõ trên báo chí[16].
Theo tôi được biết thì phương pháp luận theo quan niệm của khoa học luận như tôi vừa trình bày ở trên là một nghành mới ở nước ta, đa phần được gia nhập từ nước ngoài và hiện tại đa phần nó mới chỉ được quy định cho cấp đào tạo sau đại học. Trong khi đó sinh viên nhiều nước khác đã được học môn này từ lâu. Có nước còn rõ ràng hoá bộ môn này cho từng khoa [ngành], và trong một khoa [ngành], họ không gọi nó là “phương pháp luận” mà chỉ đơn giản gọi là “phương pháp thực hành nghiên cứu và phân tích”. Chỉ có điều tôi nhận định rằng, ngoài những nguyên tắc chung, mỗi quốc gia đều có những đặc điểm riêng của tớ, cho nên vì thế khi áp dụng những nguyên tắc chung cho một ngành hay một bộ môn khoa học, thì mỗi quốc gia đều có quyền nhờ vào điều kiện và đặc điểm văn hoá riêng của tớ để sáng tạo thêm những nguyên tắc mới. Ở đây tôi muốn nói đến một tình trạng về sự thiếu sáng tạo của những nhà “khoa học luận” nước ta.
Xem thêm: Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học: Phương pháp thực chứng
Hiện tượng điển hình cho tình trạng về sự thiếu sáng tạo của nhiều nhà khoa học nước ta là hiện tượng kỳ lạ chua thêm từ ngữ nước ngoài một cách tuỳ tiện và rất là thiếu nguyên tắc, thậm chí hoàn toàn có thể nói rằng là vô nguyên tắc. Đây là một hiện tượng kỳ lạ rất phổ biến, kể cả những vị viết những cuốn sách giáo trình về phương pháp luận trên đây cũng đều phạm phải, tuy nhiên họ tỏ ra rất kỹ lưỡng về những quy cách hình thức của việc trình bày một khu công trình xây dựng khoa học. Có thể nói ngày này, đứng từ góc nhìn lôgic học, hiện tượng kỳ lạ này đã trở thành một căn bệnh trầm trọng quá mức báo động.
Từ quan niệm của những nhà khoa học luận nói trên về những quy cách trình bày một khu công trình xây dựng khoa học, ta hoàn toàn hoàn toàn có thể coi việc chua từ nước ngoài cũng là một quy cách. Thế nhưng nhiều nhà khoa học nước ta đã bỏ qua quy cách này, kể cả những nhà khoa học luận. Nhiều người chua một cách vô tội vạ, kể cả đối với những từ rất thông dụng, thậm chí đối với cả những từ không phải là thuật ngữ khoa học. Và hiện tượng kỳ lạ chua sai nghĩa cũng rất phổ biến. Chẳng hạn có người nói rằng “từ ‘Hermeneutics’ lấy gốc từ tiếng cổ Hy Lạp ‘Hermes’ nghĩa là ‘Tin tức từ thánh thần’(!)”. Ở đây, người chua cũng không nói rõ cái từ “Hermeneutics” kia là của tiếng nước nào và tại sao lại phải giải nghĩa từ nguyên của nó? Trong khi thực ra từ này trong tiếng Anh có nguồn gốc từ những từ trong tiếng Hy Lạp là “hermêneia”
Phổ biến nhất vẫn là hiện tượng kỳ lạ lạm dụng tiếng Anh khi chua. Ví dụ như có nhiều người tuy nhiên nói đến đủ những lý thuyết của đủ những nước, nhưng lại nhất loạt chỉ chua bằng tiếng Anh (mà nhiều chỗ chua sai). Ngay cả tên bộ tiểu thuyết Chiến tranh và hoà bình của đại văn hào Nga Lev Tolstoi, được viết một trăm phần trăm bằng tiếng Nga, mà có người còn chua bằng tiếng Anh là “War and Peace”! Hay bộ tiểu thuyết của Anh em Karamazov của nhà văn Nga Dostoevski [“Brat’ja Karamazovư”] cũng khá được chua bằng tiếng Anh là “The Brothers Karamazov”. Ở đây, những quy chuẩn về ngôn từ khoa học đang bị phá huỷ, một phần do bị lây nhiễm bởi hiện tượng kỳ lạ quốc tế hoá tiếng Anh trong đời sống xã hội và thương mại. Hơn nữa, càng ngày ta càng thấy ảnh hưởng của hiện tượng kỳ lạ quốc tế hoá tiếng Anh từ phía đời sống xã hội và thương mại sang những nghành khác đang tỏ ra mạnh mẽ và tự tin hơn bao giờ hết.
Trong xu hướng lây nhiễm này, có người còn đề ra quy định rằng người Việt Nam khi dẫn hoặc trích những tác phẩm viết bằng tiếng Anh hoặc tiếng Pháp thì phải dùng một số trong những từ thông dụng của tiếng Anh hoặc tiếng Pháp để ghi chú thích và cước chú; đó là những từ “sic”, “ibid.”, “op. cit.”, “loc. cit.”, “report of”, “rapport de”, “letter”, “lettre”, “et al.”, “translator”, “traducteur”… (trong những từ này còn có một số trong những từ được mượn của tiếng Latin). Và họ coi đó là một quy cách “phương pháp luận” bắt buộc cho việc trình bày một khu công trình xây dựng khoa học (Lê Tử Thành), trong khi đó những từ nói trên đều hoàn toàn có thể được dịch ra tiếng Việt. Trong những từ trên có từ “sic” được dùng để chỉ việc trích dẫn một từ, một câu, hoặc một đoạn văn theo đúng nguyên văn, mặc dầu từ đó, câu đó hoặc đoạn văn đó có vẻ như lạ tai hoặc sai (hay được người trích cho là sai). Đây là một từ Latin, nghĩa là “theo nguyên văn”, nhưng hàm ý rằng lỗi của câu văn trích là thuộc nguyên bản chứ không phải của người trích. Ví dụ khi trích một câu văn viết sai trong nguyên bản như: “Nền kinh tế tài chính của Cộng hoà [theo nguyên văn] Liên bang Nga trong quá trình lúc bấy giờ…”, thì việc ta chú thích dòng chữ “theo nguyên văn” để trong ngoặc vuông ngay sau từ “Cộng hoà” sẽ đã cho tất cả chúng ta biết từ viết sai này là của nguyên bản chứ không phải là của người trích dẫn: nước Nga sau thời Liên Xô mang tên là “Liên bang Nga” chứ không phải là “Cộng hoà Liên bang Nga”. Vậy tại sao lại nên phải chua từ “sic” của nước ngoài vào đây, trong cả trong trường hợp đoạn văn trích đã được dịch sang tiếng Việt? Đó là chưa tính trên báo chí mới gần đây nhất, vẫn có những người dân Việt Nam, khi trích dẫn một nội dung bài viết hoàn toàn bằng tiếng Việt, mà người ta vẫn chua từ “sic” cho những đoạn không còn gì nghi vấn trong nguyên bản. Tương tự, những từ thông dụng còn sót lại kể trên cũng hoàn toàn có thể được dịch ra tiếng Việt như: “như trên”, “như đã dẫn”, “sách đã dẫn”, “chỗ đã dẫn”, “báo cáo của…”, “thư từ”, “và những người dân khác”, “người dịch”… Và tất cả chúng ta hoàn toàn có thể đặt thắc mắc: Tại sao lại chỉ quy định đối với những từ này và chỉ với tiếng Anh và tiếng Pháp? Vậy còn đối với những thứ tiếng khác ví như tiếng Nga, tiếng Đức hay tiếng Trung Quốc, v.v… thì sao? Đây là những từ không nằm trong tên nguyên tác của khu công trình xây dựng trích dẫn, cho nên vì thế chúng hoàn toàn có thể được dịch sang tiếng Việt hoặc để nguyên cũng khá được. Nhưng nếu để nguyên thì phải để nguyên cả nhiều từ khác nữa và áp dụng cho những thứ tiếng khác nữa, hà tất phải quy định cho những từ nói trên và hà tất phải quy định riêng cho tiếng Anh hay tiếng Pháp. Rõ ràng điều quy định trên đây là một quy định vô nguyên tắc. Tôi xin nói thêm: Trên thế giới không còn nước nào lại đưa ra một quy định lạ lùng như vậy cả!
Và, tệ hại hơn tất cả là hầu hết những nhà khoa học nước ta khi chua từ nước ngoài đều không nói rõ từ dùng để chua là thuộc tiếng nước nào. Hiện tượng chua từ nước ngoài một cách thiếu nguyên tắc như vậy đã dẫn đến những việc làm rất phi lôgic. Ví dụ như ngay trong cuốn sách rất có chuyên nghiệp về phương pháp luận của nhà khoa học luận Phạm Viết Vượng mà tôi vừa nêu ở trên, ở trang 7 tác giả đã viết: “Phương pháp luận (Methodology) bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp là Methodos và Logos.” Một người soạn thảo một cuốn sách về lôgic nghiên cứu và phân tích khoa học lại viết một câu rất phi lôgic! Xét về mặt cấu trúc ngữ nghĩa, câu nói trên hoàn toàn sai nghĩa. Viết như vậy người ta hoàn toàn có quyền hiểu là: từ “phương pháp luận” trong tiếng Việt có xuất xứ từ tiếng Hy Lạp! Đáng ra câu đó phải được viết như vậy này: “Từ ‘methodology’ trong tiếng Anh [có nghĩa là ‘phương pháp luận’] bắt nguồn từ hai từ trong tiếng Hy Lạp là ‘methodos’ và ‘logos’.” Ngoài ra câu viết trên còn tồn tại những lỗi chính tả là viết hoa không đúng chỗ [đây cũng là một lỗi về “quy cách phương pháp luận” theo đúng quan niệm của các nhà “khoa học luận”!]. Tương tự, tác giả Lê Tử Thành – một người đã từng viết nhiều về lôgic học – ở cuốn sách của ông mà tôi đã dẫn, cũng ghi ở trang 17 một câu rất phi lôgic: “Khoa học luận (épistémologie): Theo từ nguyên Hy Lạp (épistémè [theo nguyên văn]: khoa học; logos: thảo luận), khoa học luận nghĩa là nghiên cứu và phân tích khoa học.” Tại sao lại nói thuật ngữ “khoa học luận” của tiếng Việt có từ nguyên trong tiếng Hy Lạp và tại sao lại phải giải nghĩa thuật ngữ tiếng Việt theo từ nguyên Hy Lạp? Đáng ra phải giải nghĩa “theo từ nguyên Hán – Việt” mới đúng! Câu nói trên của Lê Tử Thành cũng sai về quy cách phương pháp luận, đã thế lại còn chua sai cả nghĩa và chính tả. Đáng ra phải viết là: “Từ ‘épistémologie’ trong tiếng Pháp [có nghĩa là ‘khoa học luận’] có nguồn gốc từ hai từ trong tiếng Hy Lạp là ‘êpisteme’ [‘khoa học’] và ‘logos’ [‘nghiên cứu’, ‘khảo cứu’].”
Tóm lại, ở đây có hai thắc mắc đặt ra là: 1. Tại sao phải giải nghĩa từ nguyên cho những thuật ngữ; và 2. Tại sao lại phải giải nghĩa từ nguyên cho những thuật ngữ trong tiếng nước ngoài? Rõ ràng nếu không trả lời được hai thắc mắc này thì việc giải nghĩa sẽ là một việc làm vô nghĩa: nó không đem lại ý nghĩa gì cho nội dung khoa học của khu công trình xây dựng, cũng như không đóng góp gì cho nghành ngữ nghĩa của ngôn từ. Quả thực, hiện tượng kỳ lạ chua và giải nghĩa từ nước ngoài một cách vô cớ như vậy này sẽ gây một cảm hứng rất rất khó chịu.
Ví dụ thứ hai gần với ví dụ thứ nhất trên đây là: có người khi bàn về tính đúng chuẩn của tên một tác phẩm nước ngoài lại địa thế căn cứ vào tên được dịch sang tiếng Anh của tác phẩm đó! Đây vẫn là biểu lộ lây lan của căn bệnh lạm dụng việc chua bằng tiếng Anh. Chẳng hạn, có người khi dịch tên tác phẩm Nghệ thuật thơ ca của Aristote [tên tiếng Pháp; tên Hy Lạp: Aristoteles] là Thi học, thì lại lập luận là phải dịch như vậy mới sát ý với tên tác phẩm của Aristote là Poetics. Tiếc rằng Poetics là tên gọi một bản dịch tân tiến sang tiếng Anh đối với tác phẩm của Aristote chứ không phải là tên gọi gốc trong tiếng Hy Lạp, trong khi đó lại sở hữu một bản dịch khác mang tên tiếng Anh là On the Art of Poetry [“Về nghệ thuật thơ ca”]. Nếu nói như trên thì hoá ra nhà triết học người Hy Lạp cổ đại Aristote cách đó hơn 2.300 năm lại viết văn bằng tiếng Anh ư? Như vậy người kia đã không hiểu một điều là muốn tranh luận về việc dịch đúng hay dịch sai thì phải địa thế căn cứ vào bản gốc chứ không được địa thế căn cứ vào bản dịch. Thực ra, tên nguyên tác của Aristote trong tiếng Hy Lạp là Peri Poietikes, nghĩa là Bàn về nghệ thuật và thẩm mỹ làm thơ. Chữ “poietikes” tương đương với từ tiếng Anh “poetics”, tuy nhiên với nghĩa ban đầu của nó là “nghệ thuật và thẩm mỹ thơ ca”, chứ chưa phải là “thi pháp” hay “thi học” theo nghĩa rộng như sau này người ta gán cho nó. Thuật ngữ “thi pháp” lúc bấy giờ được hiểu là “phương pháp sáng tác” hay “phong cách sáng tác”, nó được áp dụng cho bất kỳ một tác phẩm văn học nào, kể cả thơ ca, kịch, hay văn xuôi. Ở đây, thói quen quốc tế hoá tiếng Anh trong xã hội và thương mại đã làm cho những người dân ta dễ quên đến mức hồn nhiên một điều là lúc trích dẫn nên phải trích nguyên tác; và người ta cứ tưởng rằng chỉ việc dẫn tiếng Anh ra là mọi việc đã xử lý và xử lý xong, thậm chí khi dẫn một từ tiếng Anh (như từ poetics nói trên), người ta cũng chẳng nên phải nói rõ đó là tiếng Anh hay tiếng nước nào, cứ như thể đó là chuyện đương nhiên!
Trong những văn bản nước ngoài, nhìn chung không còn hiện tượng kỳ lạ nói trên. Chỉ khi đang nói đến một tác giả hay một tác phẩm thuộc một ngôn từ đã được xác định, thì người ta mới chua thêm những từ thuộc ngôn từ đó mà không cần ghi thêm danh tính ngôn từ của những từ đó. Ví dụ, khi đang nói đến đại triết gia người Đức Hegel, thì khi chua nguyên văn từ dùng của Hegel, người ta sẽ không phải chú thích thêm là “bằng tiếng Đức” nữa. Cũng như khi nói đến nhà triết học người Pháp Descartes, người ta sẽ không phải chua thêm là “bằng tiếng Pháp”. Còn khi trình bày quan điểm của chính mình, thì người ta rất ít khi phải chua thêm tiếng nước ngoài, chính bới Một trong những nước phương Tây có một sự tương đương về thuật ngữ khoa học khá phổ biến. Đặc biệt người ta không bao giờ dùng một thứ tiếng nước ngoài để chua cho tất cả mọi văn bản, in như ở ta nhiều người vẫn dùng tiếng Anh hoặc tiếng Pháp để chua. Duy nhất có lẽ rằng chỉ có tiếng Latin là được dùng để chua mà người ta tránh việc phải nói rõ đó là tiếng Latin, vì đó là tiếng cổ phổ thông của những nước châu Âu.
Song, có lẽ rằng vì thấy quy cách chua tiếng nước ngoài là một chuyện mà ai cũng hiểu, cho nên vì thế những cuốn sách về phương pháp luận của nước ngoài đã không liệt kê nó vào trong số những quy cách trình bày khu công trình xây dựng khoa học nên phải tuân theo. Thế nhưng ở Việt Nam, do có sự khác lạ về ngôn từ và văn hoá, do chưa dám chắc về chữ dùng của tớ cũng như chưa dám chắc về trình độ hiểu của người đọc, cho nên vì thế ban đầu những nhà khoa học đã phải chua thêm tiếng nước ngoài, mà thường là tiếng Anh hay tiếng Pháp, đối với một số trong những thuật ngữ mới. Việc làm đó là hoàn toàn chính đáng. Sau đó có nhiều người bắt chước theo và thế là nó trở thành một hiện tượng kỳ lạ lạm dụng mà tránh việc phải có nguyên tắc hoặc quy cách. Nhưng nếu đứng từ góc nhìn phương pháp luận mà nhận xét thì tất cả chúng ta sẽ thấy việc làm thiếu nguyên tắc này rất xích míc và phi lý. Còn nếu đứng từ góc nhìn tâm lý người tiếp nhận thì những hiện tượng kỳ lạ như vậy sẽ gây cho những người dân đọc một cảm hứng rất khó chịu. Vậy tại sao những tác giả rất thận trọng về quy cách phương pháp luận nói trên đã không sở hữu và nhận ra điều ấy. Đó là vì họ đã máy móc tiếp nhận những cuốn sách giáo trình của nước ngoài mà không quan sát những hiện tượng kỳ lạ thực tế ở Việt Nam và không nhờ vào điều kiện và đặc điểm ngôn từ – văn hoá của Việt Nam để điều chỉnh và tương hỗ update thêm những nguyên tắc và quy cách mới. Đáng ra họ phải tương hỗ update thêm “quy cách về việc chua thêm từ nước ngoài” và “nguyên tắc về việc chua bản gốc”. Phải chăng đây là biểu lộ của một căn bệnh tiếp thu thụ động cố hữu?
Tóm lại theo tôi, về nguyên tắc, việc chua từ bằng tiếng nước ngoài chỉ được phép thực hiện trong hai trường hợp sau: 1. Khi từ được chua là một thuật ngữ mới và đang có nhiều cách thức hiểu và cách dịch rất khác nhau; hoặc khi gặp phải một thuật ngữ khoa học quan trọng thì ta hoàn toàn có thể chua thêm thuật ngữ tương đương của ngôn từ nước ngoài để người đọc tham khảo nhằm mục đích xác định rõ hơn nghĩa nội hàm của thuật ngữ đó. Và tất nhiên, khi chua phải ghi rõ từ được chua là từ thuộc ngôn từ nào, trừ trường hợp đang nói đến tác giả thuộc một ngôn từ đã được xác định. 2. Khi ta đang đề cập đến quan điểm của một tác giả nghiên cứu và phân tích người nước ngoài, thì ta hoàn toàn có thể chua thêm chữ dùng nguyên văn của tác giả đó; và thông thường, tác giả là người nước nào thì ngôn từ viết của người đó sẽ là ngôn từ của nước đó. Trong trường hợp này, ta sẽ không cần chua thêm danh tính của ngôn từ dùng để chua, ngoại trừ trường hợp tác giả đó viết bằng ngôn từ khác với ngôn từ thuộc quốc tịch của anh ta thì ta phải chú thích thêm. Thông thường, khi chua một từ mà người chua không ghi rõ là ngôn từ nào, thì người đọc hoàn toàn có quyền hiểu ngôn từ dùng để chua là ngôn từ của nguyên tác. Ví dụ, nếu nói đến nhà nghiên cứu và phân tích hình thức chủ nghĩa người Nga Shklovskij [Shklovski/Shklovsky] mà chua tên khu công trình xây dựng Nghệ thuật như thể thủ pháp của ông là Art as Technique [hay Art as Device như tên một bản dịch khác] mà không ghi rõ là “bản dịch tiếng Anh”, thì người đọc có quyền hiểu rằng ông này viết khu công trình xây dựng của tớ bằng tiếng Anh, trong khi đó trên thực tế Shklovskij lại viết bằng tiếng Nga, và tên nguyên tác khu công trình xây dựng của ông phải là tên gọi tiếng Nga: Iskusstvo kak prijom. Hay nếu ta chua tác phẩm Nghệ thuật thơ ca của Aristote là Poetics, thì người đọc cũng hoàn toàn có quyền hiểu rằng nhà triết học Hy Lạp cổ đại này cách đó hơn 2.300 năm đã biết viết văn bằng tiếng Anh, một điều không còn gì phi lý hơn!
* * *
Như vậy, những điều phân tích trên cho tất cả chúng ta thấy rằng khái niệm “phương pháp luận” có một trường bao quát rất rộng: nó đi từ thế giới quan qua những phương pháp suy lý lôgic chung, những phương pháp riêng, những thủ pháp, kỹ thuật thao tác, đến những quy cách trình bày kết quả khoa học. Tức là nó mang một ý nghĩa bao quát rộng hơn so với nghĩa được gán cho cuốn chuyên luận triết học của Descartes. Thực chất, nó cũng nghĩa là “phương pháp học” và được dùng để chỉ một nghành khoa học rõ ràng. Tuy nhiên, tránh việc đồng nhất nó với “khoa học luận”. Đây là nói về trường bao quát của phương pháp luận, nhưng còn về nghĩa nội hàm của nó thì ta phải định nghĩa ra làm sao?
Theo định nghĩa của cuốn từ điển bách khoa vào loại tiên tiến nhất của Pháp, Le petit Larousse illustré năm 2000, thì từ méthodologie trong tiếng Pháp nghĩa là “Việc nghiên cứu và phân tích một cách có khối mạng lưới hệ thống, thông qua quan sát, đối với việc làm thực hành khoa học, đối với những nguyên tắc làm thành cơ sở cho việc thực hành việc làm khoa học đó cũng như đối với những phương pháp nghiên cứu và phân tích mà nó sử dụng.” Theo nghĩa này thì ta hoàn toàn có thể dịch từ méthodologie là “phương pháp luận/học”. Ngoài ra, từ méthodologie còn tồn tại một nghĩa thứ hai là “Tập hợp những phương pháp và những kỹ thuật của một nghành riêng biệt.” Theo nghĩa này thì từ méthodologie trong tiếng Pháp còn tồn tại nghĩa là “tập hợp phương pháp”. Theo định nghĩa của từ điển bách khoa Microsoft Encarta 99 Encyclopedia, từ methodology trong tiếng Anh cũng nghĩa là: “1. Khoa học về phương pháp; 2. Một tập hợp những phương pháp được sử dụng trong một nghành hoạt động và sinh hoạt giải trí riêng biệt.” ở nước ta, “phương pháp luận” là một thuật ngữ ngoại nhập mới, nên nó cũng luôn có thể có hai nghĩa. Từ điển tiếng Việt định nghĩa “phương pháp luận” là: “1. Học thuyết về phương pháp nhận thức, nghiên cứu và phân tích hiện tượng kỳ lạ của tự nhiên và đời sống xã hội […] 2. Tổng thể nói chung những phương pháp nghiên cứu và phân tích vận dụng trong một khoa học.” ở đây, có lẽ rằng những nhà làm từ điển tiếng Việt đã tham khảo định nghĩa của từ điển nước ngoài. Song, trên thực tế ở nước ta (và có lẽ rằng cũng như ở cả nhiều nước khác), thuật ngữ “phương pháp luận” hay “phương pháp học” thường được hiểu theo nghĩa thứ nhất của từ méthodologie trong tiếng Pháp và của từ methodology trong tiếng Anh. Tức nói ngắn gọn, “phương pháp luận” là khoa học về phương pháp.
Về mặt ngữ nghĩa thì nó là như vậy, nhưng về phạm vi bao quát thì ta vẫn hoàn toàn có thể nói rằng phương pháp luận bao quát cả những phương pháp rõ ràng, với nghĩa là những vấn đề của phương pháp cũng thuộc nghành của phương pháp luận, bởi lẽ phương pháp luận là khoa học nghiên cứu và phân tích về phương pháp. Nghĩa là ví dụ khi ta nói “những vấn đề phương pháp luận”, thì tức là hoàn toàn có thể đó là những vấn đề về những nguyên tắc chỉ huy về mặt phương pháp luận, nhưng cũng hoàn toàn có thể chỉ đơn thuần là những vấn đề về những phương pháp nghiên cứu và phân tích rõ ràng. Còn về tên gọi, vì thuật ngữ “phương pháp luận” đã trở nên thông dụng hơn so với thuật ngữ “phương pháp học”, cho nên vì thế chúng tôi chọn thuật ngữ này và từ nay tất cả chúng ta sẽ hiểu rằng “phương pháp luận” hay “phương pháp học” cũng đều có nghĩa như nhau.
Như vậy, ta hoàn toàn có thể định nghĩa phương pháp luận là một nghành khoa học nghiên cứu và phân tích một cách có khối mạng lưới hệ thống những nguyên tắc chỉ huy thực hành một việc làm khoa học, cũng như nghiên cứu và phân tích những phương pháp thực hành việc làm khoa học đó. Tóm lại, phương pháp luận trả lời cho thắc mắc: “phải nghiên cứu và phân tích khoa học ra làm sao?”.
Đây là một định nghĩa khái quát về phương pháp luận nói chung cho những ngành khoa học (tôi nói phương pháp luận nói chung chứ không phải là phương pháp luận chung). Dựa vào đó, ta hoàn toàn có thể định nghĩa phương pháp luận cho ngành nghiên cứu và phân tích văn học như sau:
Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học là một nghành khoa học nghiên cứu và phân tích một cách khối mạng lưới hệ thống những nguyên tắc chỉ huy việc thực hành khoa học văn học, cũng như nghiên cứu và phân tích những phương pháp thực hành khoa học văn học, phục vụ cho lý luận, lịch sử và phê bình văn học.
Tóm lại, nếu như lý luận văn học trả lời cho thắc mắc “Văn học là gì?”; lịch sử văn học trả lời thắc mắc “Một quá trình văn học ra mắt ra làm sao?”; phê bình văn học trả lời thắc mắc “Hiện tượng văn học rõ ràng này còn có mức giá trị gì?”; thì phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học sẽ trả lời cho thắc mắc “Phải nghiên cứu và phân tích văn học ra làm sao?”. Song hiện tại, phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học vẫn được thâu tóm vào lý luận văn học, cho nên vì thế thắc mắc “Phải nghiên cứu và phân tích văn học ra làm sao?” cũng vẫn thuộc trách nhiệm trả lời của lý luận văn học.
Mặc dù ở nhiều nước, phương pháp luận chưa trở thành một bộ môn giảng dạy độc lập ở bậc đại học, nhưng quy chế riêng biệt của nó đã đủ rõ ràng để hoàn toàn có thể nói rằng tới một khoa học phương pháp luận độc lập (bắt chước ngôn từ chính trị, ta hoàn toàn có thể nói rằng rằng bộ môn “phương pháp luận” hiện vẫn là một “bộ môn không bộ”). Hiện nay, những nhà nghiên cứu và phân tích đều thống nhất với nhau về việc nên phải xóa bỏ cái quan niệm lâu nay nay nhận định rằng những khoa học chuyên ngành chỉ việc áp dụng những phương pháp của phép biện chứng duy vật là đủ, không cần phát triển phương pháp luận riêng cho mình, coi phương pháp luận là nghành riêng của những nhà triết học. Quan niệm này bóp nghẹt tinh thần sáng tạo của những người dân đại diện cho những ngành khoa học riêng trong nghành tìm tòi độc lập về mặt phương pháp luận. Phương pháp luận của những khoa học rõ ràng không riêng gì có tìm thấy cơ sở của nó trong chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, mà nó còn xác nhận tính chân lý của nó bằng những mày mò của chính mình.
Như tôi đã nói, khái niệm phương pháp luận có một trường bao quát rất rộng, hay nếu bắt chước thuật ngữ pháp lý để diễn đạt thì hoàn toàn có thể nói rằng nó có một phạm vi chỉ định rộng lớn: nó đi từ những quan điểm và nguyên tắc chỉ huy nghiên cứu và phân tích, liên quan ngặt nghèo đến thế giới quan và hệ tư tưởng, qua những phương pháp nhận thức chung ở cấp lôgic – triết học, hoàn toàn có thể áp dụng chung cho những ngành khoa học, đến những phương pháp nghiên cứu và phân tích rõ ràng áp dụng cho từng ngành hoặc từng bộ môn khoa học, đến những kỹ thuật, những thao tác và những quy cách trình bày kết quả nghiên cứu và phân tích. Tức là, về mặt ngữ nghĩa, thuật ngữ phương pháp luận hoàn toàn có thể có hai nghĩa như đã trình bày ở trên, nhưng về tầm bao quát của nó thì nó có một phạm vi bao quát rộng lớn như tôi vừa nói. Do đó, khi gặp một khu công trình xây dựng nói tới “phương pháp luận”, người ta hoàn toàn có thể tưởng tượng đến một chuỗi những khâu đoạn của nó, và tuỳ vào văn cảnh rõ ràng của đối tượng nghiên cứu và phân tích mà xác định xem khu công trình xây dựng ấy nói về vấn đề gì, về khâu nào hay về khía cạnh nào của phương pháp luận.
Nhưng khi nói tới “phương pháp” thì ta không thể coi nó là tất cả phương pháp luận, mà chỉ hoàn toàn có thể hiểu nó là một thành phần, một bộ phận của phương pháp luận, hay một sự vật mang tính chất chất chất phương pháp luận. Có nghĩa là: phạm trù “phương pháp luận” là một phạm trù tổng thể, nó bao quát nhiều bộ phận, trong đó có phạm trù “phương pháp”; còn phạm trù “phương pháp” là phạm trù cục bộ, nằm trong phạm vi bao quát của phạm trù “phương pháp luận”. Trong phương pháp luận có phương pháp, còn phương pháp không thể là toàn bộ phương pháp luận. Cũng in như việc phạm trù “văn học sử” là một phạm trù của ngành “nghiên cứu và phân tích văn học”, nhưng văn học sử không thể là toàn bộ ngành nghiên cứu và phân tích văn học. Nói cách khác, thuật ngữ “phương pháp luận”, trong một chừng mực nào đó, hoàn toàn có thể thay thế được cho “phương pháp”, nhưng thuật ngữ “phương pháp” không thể thay thế được cho “phương pháp luận”.
Ngoài ra, một khu công trình xây dựng về phương pháp luận không nhất thiết phải thâu tóm toàn bộ “chuỗi khâu đoạn” nói trên của phương pháp luận, mà nó hoàn toàn có thể chỉ đề cập đến một hoặc vài khâu nào đó trong cái “chuỗi” đó thôi. Chẳng hạn, có một khu công trình xây dựng của hai giáo viên phổ thông trung học người Pháp là Chantal Labre và Patrice Soler mang tên Méthodologie littéraire (Paris, Presses Universitaires de France, 1995, 518 trang), nhưng nội dung của cuốn sách lại chỉ ra mắt những thủ pháp phân tích trích giảng văn học. Như thế, thuật ngữ tiếng Pháp “méthodologie” ở đây phải được dịch là “phương pháp”, và tên cuốn sách sẽ phải được dịch là Phương pháp giảng văn chứ không phải là Phương pháp luận văn học. Hoặc như hầu hết những cuốn giáo trình phương pháp luận nghiên cứu và phân tích khoa học của nước ta mà tôi đã dẫn, cũng chỉ ra mắt những vấn đề chung của khoa học luận cùng những phương pháp chung của thao tác nghiên cứu và phân tích khoa học và quy cách trình bày kết quả nghiên cứu và phân tích, chứ chưa đề cập đến những phương pháp của từng bộ môn. Hay như mới gần đây nhất, GS Trần Đình Sử đã tuyển chọn những nội dung bài viết của nhà nghiên cứu và phân tích văn học người Liên Xô cũ Mikhail Borisovich Khrapchenko (do nhiều người dịch) để cho xuất bản thành một cuốn sách của ông với nhan đề: Những vấn đề lý luận và phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học, (Nxb. ĐHQGHN, H., 2002). Mặc dù cuốn sách mang tên thuộc loại “lý luận và phương pháp luận”, nhưng trong phần phương pháp luận, những người dân làm sách cũng chỉ tuyển chọn hai nội dung bài viết của Khrapchenko về những phương pháp rõ ràng trong nghiên cứu và phân tích văn học: đó là phương pháp quy mô và phương pháp khối mạng lưới hệ thống. Điều này sẽ không còn gì là sai, nó chỉ càng xác định cho tính hai nghĩa của khái niệm “phương pháp luận”.
Ngoài ra, cũng luôn có thể có những khu công trình xây dựng khi nghiên cứu và phân tích về phương pháp luận của một ngành khoa học riêng biệt chỉ đề cập đến hai khâu của phương pháp luận: đó là những nguyên tắc phương pháp luận và những phương pháp nghiên cứu và phân tích rõ ràng của [hoặc áp dụng cho] ngành khoa học đó.
Đến đây tôi muốn xác định rõ rằng cuốn sách “phương pháp luận” của tôi thuộc loại khu công trình xây dựng vừa nói trên đây. Trong cuốn sách này, tôi không ra mắt những phương pháp chung in như những cuốn giáo trình mà tôi đã nói tới ở nửa đầu chương này. Vì tôi có nhận xét rằng, trong số những phương pháp chung đó có những phương pháp thuộc nghành tư duy và nhận thức nói chung, tức là chúng thuộc nghành lôgic học, ví dụ như phương pháp quy nạp và phương pháp diễn dịch, phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp. Như thế chúng thuộc đối tượng của phương pháp luận nghiên cứu và phân tích khoa học chung, chứ không phải là đối tượng của phương pháp luận riêng của một ngành khoa học. Còn một số trong những phương pháp khác lại mang ý nghĩa như thể những nguyên tắc, những tính chất hay nhiều chủng quy mô của việc làm nhiều hơn nữa, chứ không phải là những phương pháp theo đúng những tiêu chuẩn đặt ra cho một phương pháp, ví dụ như phương pháp lý thuyết, phương pháp thực nghiệm, phương pháp điều tra…, theo cách gọi của những cuốn giáo trình trên kia. Vả lại, những phương pháp chung như đã được những nhà khoa học luận nước ta ra mắt thì theo tôi chỉ có ý nghĩa đề dẫn; còn khi được áp dụng cho một ngành khoa học hay cho một khu công trình xây dựng khoa học, thì chúng sẽ không hề giữ được dạng thuần túy ban đầu của chúng nữa, mà chúng sẽ trở thành những phương pháp đặc thù của ngành khoa học hoặc của khu công trình xây dựng khoa học đó.
Ví dụ, cái “phương pháp phân tích” theo cách gọi của nhiều người và được xem là một phương pháp chung, khi áp dụng cho nghiên cứu và phân tích văn học thì nó sẽ không thể được gọi là “phương pháp phân tích” chung chung, mà nó phải được áp dụng để phân tích một khía cạnh rõ ràng của đối tượng, ví dụ như để phân tích cấu trúc tác phẩm, phân tích tâm lý nhân vật… Như vậy thì khi đó nó sẽ phải được gọi là “phương pháp phân tích cấu trúc” hay “phương pháp phân tích tâm lý”, và như vậy cái “từ khoá” của hai phương pháp này phải là “cấu trúc” và “tâm lý” chứ không phải là “phân tích”, đến nỗi người ta hoàn toàn có thể quên cái vế chữ “phân tích” đó đi để chỉ nói một cách đơn giản là “phương pháp cấu trúc” và “phương pháp tâm lý”. Tương tự, những phương pháp chung khác ví như “phương pháp tổng hợp”, “phương pháp điều tra”… cũng phải chịu một số trong những phận như vậy.
Những điều nói trên đã cho tất cả chúng ta biết rằng, khi nghiên cứu và phân tích về phương pháp của một nghành rõ ràng thì ta phải gắn sát phương pháp với những đối tượng rõ ràng của ngành khoa học đó. Tuy nhiên, việc nghiên cứu và phân tích những phương pháp rõ ràng cũng không thể được tiến hành một cách khác lạ, tách rời khỏi phương pháp luận chung. Ở nước ta lúc bấy giờ, những khu công trình xây dựng về phương pháp luận nghiên cứu và phân tích khoa học mới chỉ quan tâm một phần đến khâu phương pháp luận chung, trong khi đó lại quá chú trọng đến những quy cách thực hiện khu công trình xây dựng nghiên cứu và phân tích mà chưa đề cập đến phương pháp luận chuyên ngành. Còn những nội dung bài viết về phương pháp luận chuyên ngành lại chưa làm rõ được quan hệ giữa nó với phương pháp luận chung, cũng như chưa làm rõ được quan hệ giữa phương pháp luận với phương pháp. Như vậy là tình hình nghiên cứu và phân tích phương pháp luận ở nước ta vừa thừa lại vừa thiếu. Thừa vì có nhiều khu công trình xây dựng chỉ quá chú trọng đến những nghành mà thực ra chúng hoàn toàn có thể được gọi là phần phụ lục của phương pháp luận, ví dụ như nghành quy cách trình bày một khu công trình xây dựng khoa học. Thiếu vì chúng chưa quan tâm thoả đáng đến những phương pháp nghiên cứu và phân tích chuyên ngành và đến quan hệ Một trong những phương pháp [luận] chuyên ngành với những phương pháp [luận] chung. Do đó ở đây, đối với nghành phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học, tôi sẽ tập trung sự quan tâm vào hai khâu: những nguyên tắc phương pháp luận và những phương pháp nghiên cứu và phân tích rõ ràng. Theo tôi, đây là hai khâu vẫn không được bàn đến một cách thấu đáo và biện chứng. Nhưng trước khi rút ra những nguyên tắc phương pháp luận và tìm hiểu những nguyên tắc, tôi muốn tất cả chúng ta cùng xét xem những phương pháp luận có tính khối mạng lưới hệ thống hay là không.
CHÚ THÍCH:
[1] Xem: E. I. Barinova, “Những vấn đề của khoa nghiên cứu và phân tích văn học lúc bấy giờ”, in trong tạp chí tin tức khoa học của Trường Đại học Tổng hợp Moskva, phần “Các khoa học ngữ văn” (tiếng Nga), số 5, 1974 (bản dịch tiếng Việt của Viện tin tức Khoa học Xã hội, 1975).
[2] A. Bushmin, “Những vấn đề phương pháp luận của khoa nghiên cứu và phân tích văn học”, tạp chí Khoa học xã hội (tiếng Nga), số 3, 1981, tr. 88-103 (bản dịch tiếng Việt của Viện tin tức KHXH, 1982).
[3] Ví dụ như quan điểm của nhóm tác giả Pospelov trong: G. N. Pospelov (chủ biên), Dẫn luận nghiên cứu và phân tích văn học (Trần Đình Sử, Lại Nguyên Ân, Nguyễn Nghĩa Trọng dịch [từ năm 1983]), tập I, Nxb. Giáo dục đào tạo, H., 1985, tr. 26.
[4] Vũ Đức Phúc, “Chủ nghĩa Mác – Lênin và phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học”, Tạp chí văn học, số 5, 1979.
[5] G. Kosikov, “ ‘Phê bình mới’ của Pháp và đối tượng nghiên cứu và phân tích văn học”, trong sách Lý thuyết, trường phái, quan niệm (tiếng Nga), Nxb. Khoa học, Moskva, 1977, tr. 37-65 (bản lược thuật tiếng Việt của Viện tin tức KHXH, 1978).
[6] Trích theo Phương Lựu, trong: Phương Lựu – Trần Đình Sử – Nguyễn Xuân Nam – Lê Ngọc Trà – La Khắc Hoà – Thành Thế Thái Bình, Lý luận văn học (tái bản lần thứ hai), Nxb. Giáo dục đào tạo, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2002, tr. 650.
[7] Trích theo Phương Lựu, như trên, tr. 650.
[8] Ju. Borev, “Sự phân tích chỉnh thể – khối mạng lưới hệ thống tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ” (tiếng Nga, bản dịch tiếng Việt của Viện tin tức KHXH, 1978).
[9] Xem Ion Pascadi, Nivele estetice [“Các cấp độ thẩm mỹ”], Bucuresti, Editura Academiei, 1972, p. 105 (tiếng Rumani).
[10] Ju. Barabash, “Nghệ thuật với tư cách là một đối tượng của sự việc nghiên cứu và phân tích tổng hợp” (t. Nga, bản dịch t. Việt của Viện tin tức KHXH, 1975).
[11] Ion Pascadi, sđd, tr. 105.
[12] Ju. Borev, “Phê phán chủ nghĩa cấu trúc tư sản và địa vị khoa học của phương pháp cấu trúc” (tiếng Nga, bản lược thuật tiếng Việt của Viện tin tức KHXH, 1978).
[13] Xem Ion Pascadi, sđd, tr. 99.
[14] A. Bushmin, “Những vấn đề phương pháp luận của khoa nghiên cứu và phân tích văn học”, nguồn đã dẫn.
[15] Xem Nguyễn Văn Trung, Luận lý học, Nxb. Nam Sơn, Sài Gòn, 1960 (xuất bản lần thứ ba).
[16] Xem Nguyễn Văn Dân, “Để có một nền lý luận phê bình văn học rất chất lượng”, tạp chí Nhà văn, số 7 – 2001.
Nguồn: Trích Nguyễn Văn Dân, Phương pháp luận nghiên cứu và phân tích văn học, Nxb. KHXH, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2012, (in lần thứ ba).Copyright © 2012-2014 – Phê bình văn học.
Nguyễn Văn Dân
