Kinh Nghiệm về Em làm gì để bảo tồn và phát huy tín ngưỡng truyền thống dân tộc bản địa Mới Nhất
Họ tên bố (mẹ) đang tìm kiếm từ khóa Em làm gì để bảo tồn và phát huy tín ngưỡng truyền thống dân tộc bản địa được Update vào lúc : 2022-09-16 11:18:08 . Với phương châm chia sẻ Thủ Thuật Hướng dẫn trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi Read tài liệu vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comments ở cuối bài để Ad lý giải và hướng dẫn lại nha.PGS.TS. Chu Văn Tuấn
TS.Nguyễn Thị Quế Hương
Viện Nghiên cứu Tôn giáo
Tạp chí Nghiên cứu Phật học Số tháng 3.2022
- 1. Vài nét về giá trị văn hóa truyền thống và giá trị tôn giáo ở Việt Nam1.1. Giá trị văn hóa truyền thống1.2 Một số giá trị tôn giáo ở Việt Nam2. Nền tảng của tôn giáo trong việc xây dựng giá trị văn hóa truyền thống2.1. Giá trị văn hóa truyền thống yêu nước là đoàn kết thể hiện trên tinh thần đoàn kết tôn giáo, hòa hợp dân tộc2.2. Giá trị văn hóa truyền thống nhân ái, trọng nghĩa tình, khoan dung thể hiện trên tinh thần đạo đức, tinh thần từ bi, cứu khổ, cứu nạn của tôn giáo3. Bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc bản địa Việt Nam4. Một vài nhận xétVideo liên quan
1. Vài nét về giá trị văn hóa truyền thống và giá trị tôn giáo ở Việt Nam
1.1. Giá trị văn hóa truyền thống
Việt Nam là một nước đa dân tộc bản địa, đa tôn giáo, mỗi dân tộc bản địa lại sở hữu một diện mạo văn hoá riêng, những nét riêng này sẽ không phá vỡ đặc điển chung của văn hoá Việt Nam mà đan xen lẫn nhau tạo cho nền văn hoá Việt Nam thống nhất trong đa dạng, hay nói cách khác, đa dạng là bản chất và đặc trưng của văn hóa Việt Nam. Mỗi nền văn hóa đóng góp vào sự đa dạng của văn hóa quả đât bằng những bản sắc riêng của tớ và gía trị văn hóa được thể hiện trong mỗi bản sắc dân tộc bản địa ấy. Dưới tầm nhìn Văn hóa học, những học giả nghiên cứu và phân tích về giá trị văn hóa đã quan niệm: “Giá trị văn hóa (Cultural value) là yếu tố cốt lõi của văn hóa, nó được sáng tạo và kết tinh trong quá trình lịch sử của mỗi hiệp hội, tương ứng với môi trường tự nhiên thiên nhiên tự nhiên và xã hội nhất định. Giá trị văn hóa hướng tới thỏa mãn những nhu yếu và khát vọng của hiệp hội về những điều tốt đẹp (chân thiện mỹ), từ đó bồi đắp và nâng cao bản chất Người. Giá trị văn hóa luôn ẩn tàng trong bản sắc văn hóa, di sản văn hóa, hình tượng, chuẩn mực văn hóa. Chính vì vậy mà văn hóa thông qua hệ giá trị của nó góp thêm phần điều tiết sự phát triển xã hội”(1). Như vậy, giá trị văn hóa được hình thành trong quá trình vận động, tiếp xúc của con người trong xã hội hay của con người với thiên nhiên. Giá trị văn hóa còn được thể hiện ở thái độ, trách nhiệm, quy tắc ứng xử của mỗi thành viên trong những quan hệ với mái ấm gia đình, xã hội và thiên nhiên và giá trị văn hóa đó đó là những hình tượng cho cái chân – thiện – mỹ(2).
Truyền thống là tập hợp những tư tưởng, thói quen, lối sống văn hóa từ thế hệ này sang thế hệ khác. Tác giả George Mclean nhận định rằng: “Truyền thống là sự việc phát triển của những giá trị, đức hạnh và sự hội nhập của chúng nhằm mục đích tạo ra một nền văn hóa đặc sắc và phong phú trong lịch sử và vì thế phụ thuộc vào kinh nghiệm tay nghề và sức sáng tạo của nhiều thế hệ. Nền văn hóa được truyền lại được gọi là truyền thống văn hóa” (theo nghĩa) như vậy nó phản ánh được thành tựu con người tích tập được trong quá trình tìm hiểu, thực hiện và truyền bá ý nghĩa sâu lắng nhất của môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường. Đó đó đó là truyền thống theo nghĩa hài hoà của nó như thể một sự hiện thân của trí tuệ”(3).Khi nói đến giá trị truyền thống tức là muốn nói đến những mặt tích cực, tốt đẹp, những điều đúng, điều hay lẽ phải, tuy nhiên không phải cái gì hay, tốt đẹp cũng khá được gọi là giá trị mà phải là những cái hay, cái tốt, cái phổ biến cơ bản đại diện cho luân lý, đạo đức và định hướng hành vi, hành vi mới được gọi là giá trị truyền thống(4).
Như vậy, giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc bản địa là tập hợp những cốt lõi văn hóa, những gì được sáng tạo và kết tinh trong quá trình lịch sử của mỗi hiệp hội trong môi trường tự nhiên thiên nhiên tự nhiên và xã hội được những thế hệ nối tiếp nhau gìn giữ và phát huy. Khi nói đến những giá trị vănhóa truyền thống là nói đến cái lâu dài, cái tương đối ổn định, cái tốt đẹp, tiêu biểu cho dân tộc bản địa, tạo nên bản sắc cho dân tộc bản địa đó. Do đó, nó có tính bền vững và trở thành những nguyên tắc đạo đức, luân lý mà mỗi thành viên, hiệp hội trong xã hội đó đều phải thực thi. Các giá trị đó đó đó là lòng yêu nước nồng nàn, ý chí tự lực tự cường, tinh thần đoàn kết, lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình, hiếu học, cần mẫn, sáng sủa… và những giá trị này còn có vai trò to lớn đối với sự, phát triển của văn hóa dân tộc bản địa trong quá khứ, hiện tại và tương lai(5).
Yêu nước là truyền thống lịch sử bền vững trong hệ giá trị dân tộc bản địa Việt Nam. Truyền thống ấy là mẫu số chung, là tinh thần quận khởi và là nguồn lực nội sinh của toàn dân tộc bản địa Việt Nam. Lòng yêu nước là tư tưởng, tình cảm yêu mến quê hướng đất nước, là ý chí, khí phách, là hành vi của mỗi con người Việt Nam, theo năm tháng nó được hun đúc trở thành triết lý và chủ nghĩa yêu nước của dân tộc bản địa Việt Nam. Tuyền thống yêu nước là một trong những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc bản địa Việt Nam, là loại chủ lưu xuyên suốt lịch sử dân tộc bản địa, là tác nhân số 1 trong bảng giá trị tinh thần Việt Nam, là tinh thần đoàn kết, là sức mạnh, là niềm tự hào, là lẽ sống và là thước đo đạo lý làm người của dân tộc bản địa Việt Nam. Yêu nước đồng nghĩa với yêu đồng bào, yêu tổ quốc và cao hơn đó đó là truyền thống lịch sử cách mạng và bảo vệ tổ quốc, bảo vệ đồng bào, bảo vệ Đảng, Nhà nước(6). Đoàn kết là sự việc kết tinh những kinh nghiệm tay nghề quí báu của dân tộc bản địa ta trong quá trình dựng nước và giữ nước theo tinh thần của Hồ Chủ tịch: “Ðoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết. Thành công, thành công, đại thành công”, chỉ có đoàn kết tất cả chúng ta mới có thành công, thắng lợi như ngày này. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã xác định: “Không đoàn kết thì suy và mất. Có đoàn kết thì thịnh và còn. Chúng ta phải lấy đoàn kết mà xoay vần vận mệnh, giữ gìn dân tộc bản địa và bảo vệ nước nhà”(7). Sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc bản địa xoay quanh những chữ: Ðồng tình, Đồng sức, Đồng lò , Đồng minh, thể hiện ý thức, nhận thức, hành vi ứng xử của mỗi thành viên, hiệp hội, vượt qua trở ngại vất vả thách thức của thiên nhiên trong sản xuất, làm ăn, trong đấu tranh chống ngoại xâm bảo vệ quyền sống, quyền mưu cầu hạnh phục và to hơn là bảo vệ độc lập lãnh thổ quốc gia, độc lập dân tộc bản địa. Cùng với những giá trị về truyền thống yêu nước, đoàn kết là giá trị về lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa, trọng tình, hiếu học… của dân tộc bản địa Việt Nam. Nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình là những giá trị trong ứng xử văn hoá, lói sống của người Việt Nam và là sản phẩm của quá trình lịch sử. Trong lối sống mái ấm gia đình, hiệp hội làng xã và quốc gia, lối sống ứng xử văn hóa thể hiện giá trị nhân văn cao đẹp, bao dung qua “lòng nhân ái, trọng tình”, đây là bài học kinh nghiệm tay nghề kinh nghiệm tay nghề về thái độ sống trong mọi môi trường tự nhiên thiên nhiên văn hóa, kinh tế tài chính, môi trường tự nhiên thiên nhiên xã hội, môi sinh(8). Người Việt Nam luôn ý thức về thờ cúng tổ tiên được thể hiện qua những câu châm ngôn như “ăn quả nhớ kẻ trồng cây” hay “uống nước nhớ nguồn”, rồi “cây có rễ người dân có cội”,… và tổ tiên luôn phải được tôn kính, phải được thờ cúng, đặc biệt, với người Việt Nam, thờ cúng tổ tiên được bắt nguồn từ đạo Hiếu (Nho giáo). Sự kính hiếu ông bà, cha mẹ được tôn sùng thành thờ cúng tổ tiên (những người dân đã sinh thành, nuôi dưỡng) từ đời này sang đời khác. Bên cạnh đó, sự tôn kính tổ tiên còn tồn tại nghĩa như thể tấm gương sáng về văn hóa đạo đức, về nếp sống mái ấm gia đình để con cháu noi theo. Về mặt tôn giáo, người Việt Nam cũng không hề quá cuồng nhiệt, sùng bái, đối với tôn giáo này hay tôn giáo khác, mà hoàn toàn có thể theo, rồi cũng hoàn toàn có thể bỏ. Tuy nhiên, với thờ cúng tổ tiên ở người Việt là tuyệt đối và phổ quát, nó không ồn ào mà lặng lẽ, âm thầm, bền vững.
Tính ổn định tạo nên truyền thống, tương hỗ cho những giá trị văn hóa mà con người đã tích lũy không thể mất đi. Tính biến hóa tạo nên sự phát triển, tương hỗ cho giá trị văn hóa thường xuyên được update và những giá tị lỗi thời vô hiệu. Chính vì vậy, sự tồn tại và phát triển của một xã hội cần dự vào nền tảng của giá trị văn hóa. Mức độ dịch chuyển của xã hội mạnh hay yếu, đậm hay nhạt phụ thuộc vào đặc trưng của mỗi nền văn hóa, mỗi quy mô văn hóa và đồng thời cũng phụ thuộc vào sự dịch chuyển chung của khu vực và thế giới(9).
Trên cơ sở tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5, khóa VIII về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc bản địa”, Nghị quyết số 33 NQ/TW của Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 9, khóa XI về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước” đã xác định định hướng giá trị của nền văn hóa Việt Nam là: Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc bản địa, thống nhất trong đa dạng của hiệp hội những dân tộc bản địa Việt Nam, với những đặc trưng dân tộc bản địa, nhân văn, dân chủ và khoa học. Bốn giá trị mà Đảng ta đã nhấn mạnh vấn đề trong quá trình xây dựng và phát triển nền văn hóa là “dân tộc bản địa, nhân văn, dân chủ và khoa học”. Về giá trị định vị trí hướng của con người Việt Nam lúc bấy giờ, Nghị quyết Trung ương 9 đã xác định: Phát triển văn hóa vì sự hoàn thiện nhân cách con người và xây dựng con người để phát triển văn hóa. Trong xây dựng văn hóa, trọng tâm là chăm sóc xây dựng con người dân có nhân cách, lối sống tốt đẹp, với những đặc tính cơ bản: yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần mẫn, sáng tạo. Có thể nói, những giá trị này đã khái quát được những phẩm chất nên phải có của con người Việt Nam đã nêu trong Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII một cách cô đọng để dễ nhớ, dễ hiểu hơn. Tuy vậy, Yêu nước, thương dân là hai giá trị không bao giờ thay đổi của dân tộc bản địa Việt Nam tồn tại từ ngàn năm lịch sử, nên phải thừa kế và phát huy trong thời kỳ mới. Đồng thời phải phát triển giá trị tự do, kỷ cương, sáng tạo trong thời kỳ hội nhập(10).
Xét cho cùng, bản chất của giá trị văn hóa đó đó là những chuẩn mực, là thước đo cho hành vi đạo đức, cho những quan hệ ứng xử đa chiều giữa người và người trong một hiệp hội nhất định, với tự nhiên và xã hội. Những giá trị của nó được chuyển tiếp xúc nối, qua nhiều thế hệ và giá trị văn hóa truyền thống đó được giữ gìn phát huy lên một tầm cao mới. Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, những giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam như lòng yêu nước, tính nhân văn, ý thức hiệp hội được lưu truyền phát triển tạo thành một hệ giá trị mới của dân tộc bản địa Việt Nam. Đặc biệt, những giá trị văn hóa được xác định qua nhiều thế hệ, trở thành cái chân – thiện – mỹ được lịch sử thừa nhận, nó trở thành một trong những hệ giá trị của văn hóa dân tộc bản địa, một thành tố ổn định của ý thức xã hội, được cố định và thắt chặt hóa dưới dạng nghệ thuật và thẩm mỹ, phong tục tập quán, nghi lễ, luật tục, pháp luật…
1.2 Một số giá trị tôn giáo ở Việt Nam
Tôn giáo là một thành tố của văn hóa, do đó, hệ giá trị tôn giáo cũng nằm trong hệ giá trị của văn hóa. Trong môi trường tự nhiên thiên nhiên phát triển bền vững lúc bấy giờ qua cái nhìn thực thể tôn giáo càng định tính chất “bản thể” của hệ giá trị tôn giáo, không những tồn tại, mà còn là một tác động thực sự như một hợp phần xã hội. Thực thể tôn giáo có vai trò như một phương thức sống xác định rằng chỉ có một sự thật tối hậu cho việc tồn tại của thế giới. Có nghĩa, chân lý thực sự hoàn toàn có thể tìm thấy ở tôn giáo. Mỗi một tôn giáo đều xác định trong giáo lý của nó là nắm giữ sự thật, lý giải được sự thật và hoàn toàn có thể trông cậy vào sự thật để định hướng niềm tin của con người như một lý tưởng sống tuyệt đối và hoàn mỹ. Trong những giá trị của tôn giáo như giá trị chân lý, giá trị luân lý và đạo đức của thực thể tôn giáo, giá trị thẩm mỹ của thực thể tôn giáo, giá trị ý thức hệ của thực thể tôn giáo, giá trị nhân từ của tôn giáo, giá trị truyền thống của thực thể tôn giáo, thì giá trị luân lý và đạo đức là giá trị có ảnh hưởng nhiều hơn nữa, sát thực hơn trong việc xây dựng định hình những giá trị văn hóa truyền thống, bởi giá trị luân lý và đạo đức là giá trị mang tính chất chất tập thể trong định hướng những nguyên tắc sống, chuẩn mực sống và phong cách sống (lối sống)(11). Do đó, để thấy được vai trò của tôn giáo với việc xây dựng, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc bản địa, nội dung bài viết sẽ phân tích những giá trị cơ bản của tôn giáo thể hiện được đủ nhất những giá trị văn hóa truyền thống như yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần mẫn, sáng tạo, trong đó giá trị yêu nước, thương dân là những giá trị không bao giờ thay đổi. Theo đó, hoàn toàn có thể thấy giá trị luân lý và đạo đức của tôn giáo thể hiện rõ nét nhất những phẩm chất đó.
Chùa Trấn Quốc, Tp Hà Nội Thủ Đô – Ảnh: Minh KhangTrong xã hội lúc bấy giờ, Phật giáo có ảnh hưởng to lớn đến đạo đức, lối sống con người Việt Nam. Đạo đức Phật giáo khuyên nhủ con người hãy thực hiện đức thiện, tu dưỡng đạo đức với mục tiêu khuyên nhủ chúng sinh chuyển mê lầm thành giác ngộ, chuyển ác thành thiện, chuyển đau khổ thành an nhàn mà Đức Phật đã vạch ra con phố tu tập cho chúng sinh. Giá trị luân lý và đạo đức của Phật giáo được thể hiện trong những kinh sách như Thập Thiện Nghiệp Đạo Kinh, đức Phật khuyên con người hãy làm mười điều thiện (Phúc Trung, 2011) và mười điều thiện này nằm trong ba nghiệp (thân nghiệp, khẩu nghiệp và ý nghiệp) của con người, đến nay vẫn còn không thay đổi giá trị đối với đạo đức thành viên con người cũng như trong quan hệ con người với con người và con người với xã hội. Một nguyên tắc để xây dựng nếp sống hòa hợp giữa thành viên và thành viên, giữa thành viên và xã hội hoàn toàn có thể tìm thấy trong tư tưởng “Lục hòa” (Thích Thiện Hoa, 2022). Với sáu nguyên tắc này, trong bất kỳ môi trường tự nhiên thiên nhiên nào, xã hội nào, mái ấm gia đình nào thì cũng cần phải cân đối và giữ gìn điều hòa đó: Với mái ấm gia đình, anh em bất hòa, thì cốt nhục chia tay và vợ chồng bất hòa, mái ấm gia đình không yên, con cháu khổ cực. Làng xóm bất hòa, sẽ sinh ra cãi vã, kiện cáo, môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường không thuận. Quốc gia bất hòa sẽ tạo thời cơ cho giặc ngoại xâm lấn chiếm, làm cho dân chúng lầm than, khổ sở. Nhân loại bất hòa, trận chiến tranh xảy ra, dân chúng điêu đứng, suy tàn. Như vậy, hoàn toàn có thể thấy đạo đức Phật giáo như thể một cách xác lập mối liên hệ giữa đạo đức thành viên và đạo đức xã hội, nâng cao ý thức trách nhiệm của mỗi thành viên với hiệp hội. Bên cạnh đó, trong kinh Lễ sáu phương, Phật giáo đã dùng sáu phương trời là: Đông, Nam, Tây, Bắc, Hạ phương, Thượng phương, để chỉ rõ sáu quan hệ và bổn phận của con người trong ứng xử trong mái ấm gia đình và ngoài xã hội, nên phải có sự gương mẫu, kính trên, nhường dưới, bằng hữu hòa giải và hợp lý, trong ấm, ngoài êm, từ đó xây dựng nền tảng cho một xã hội yên bình, an vui. Đây là hệ giá trị, chuẩn mực đạo đức mà Phật giáo đã đề ra không riêng gì có mang ý nghĩa tôn giáo, mà còn thể hiện những quan hệ thuần túy về đạo đức con người trần thế và “những chuẩn mực đạo đức này vẫn luôn có ý nghĩa trong đời sống đạo đức của mọi xã hội, trong đó có xã hội của tất cả chúng ta ngày này”(12). Chỉ cần điểm nhanh về nền tảng đạo đức Phật giáo đã đã cho tất cả chúng ta biết sự tương đồng, phù phù phù hợp với sự phát triển giáo dục con người trong mái ấm gia đình và xã hội lúc bấy giờ và còn nguyên giá trị tốt đẹp trong thế giới đại đồng. Những tư tưởng về đạo đức con người theo quan niệm Phật giáo cho tới lúc bấy giờ vẫn cần gìn giữ và phát huy(13).
Với Công giáo lại sở hữu quan niệm rất ngặt nghèo về giá trị luân lý và đạo đức. “Luân lý là khối mạng lưới hệ thống những quy tắc làm chuẩn mực, giúp con người – thành viên hay xã hội – sống đạo làm người…” . Theo đó, trong quan niệm của Công giáo, luân lý gồm những quy tắc và cách sống những quy tắc đó giúp con người biết tự điều chỉnh, xem xét thái độ, hành vi để sống đúng với nhân phẩm của tớ. Ngoài ra, nỗ lực sống luân lý của người kitô hữu không phải là nỗ lực ở tầm mức con người, nhắm tới những kết quả trong thế giới con người, mà còn vươn tới tầm mức Thiên Chúa, nhắm tới những kết quả trong thế giới Thiên Chúa. Đi kèm với luân lý là đạo đức mà Giáo hội Công giáo cũng rất coi trọng. Đạo đức học là những nghiên cứu và phân tích về cách ứng xử của con người theo lý trí tự nhiên. Đạo đức học liên quan và là nền tảng cho nhiều phạm vi rất khác nhau, như: giáo dục, y tế, xã hội, kinh tế tài chính, chính trị, sinh học, môi trường tự nhiên thiên nhiên,…(15). Như vậy, giá trị luân lý và đạo đức của Công giáo có những điểm trùng nhau, nó đều là những chuẩn mực để đưa ra những phán quyết hành vi của con người nhờ vào những tiêu chí tốt – xấu, thiện – ác… tuy nhiên, cũng luôn có thể có điểm khác lạ giữa hai vấn đề này. Luân lý được thể hiện chiều sâu của tâm hồn con người thông qua những chuẩn mực được quy định bởi niềm tin vào Thiên Chúa. Đạo đức được thể hiện ở những hành vi, ứng xử bởi ý chí của tớ mình mà đôi khí không liên quan đến cái thiêng của tớ đang tin nhận. Tuy nhiên, để đạt được những giá trị trên, Công giáo còn định ra những giá trị mang tính chất chất chuẩn mực cho đời sống và hành động của những tín đồ. Với người Công giáo, mười điều răn là “giao ước được Thiên Chúa kí kết với dân Ngài”, mười điều răn này tóm lại chỉ có hai điều này mà căn cốt nhất được coi như giá trị luân lý và đạo đức là: Mến chúa – yêu người. Đó là việc ứng xử giữa con người với đấng Thiêng và con người với con người(16).
Các tôn giáo nội sinh có quan niệm đơn giản hơn về giá trị luân lý và đạo đức. Từ Bửu Sơn Kỳ Hương, Phật giáoTứ Ân Hiếu Nghĩa đến Phật giáo Hòa Hảo hay mới gần đây là Phật giáo Hiếu Nghĩa Tà Lơn đều đưa ra con phố giải thoát đó là học phật, tu nhân, vì đây là con phố phù phù phù hợp với người dân thông thường (mà người ta gọi là cư sĩ tại gia). Phải nhận thức được việc tu thân trước rồi mới học Phật, theo đó, muốn tu nhân thì phải tu thân. Đây là quan điểm của những bậc thánh hiền từ xưa theo quan niệm của Nho giáo. Tu thân là bước đầu tiên của con người để đi đến quả vị của Tiên, Thánh, Bồ tát và chư Phật. Sách Đại học Thánh kinh có viết(17): “Tự thiên tử dĩ chí ư thứ nhân, nhất thị giai dĩ tu thân vi bổn. Kì bổn loạn nhi mạt trị giả phủ hĩ, kì sở hậu giả bác, nhi kì sở bác giả hậu, vị chi hữu dã! thử vị tri bổn, thử vị tri chi chí dã”. Nghĩa là: “Từ bậc Tử cho tới thứ dân đều phải lấy sự hàm dưỡng và rèn luyện bản thân (tu thân) làm gốc. Cái gốc của nó lộn xộn, rối ren (loạn) thì không thể nào lo liệu, sắp xếp (trị) được ở cái ngọn vậy. Cái chỗ quan trọng thì coi nhẹ mà cái chỗ không quan trong thì lại xem trọng thì trước đó chưa từng có vậy. Thế mới gọi là biết cái gốc, thế mới gọi là đạt đến sự hiểu biết vậy”. Đức Bổn sư đã nói: “Muốn tu theo đạo Thánh Hiền. Đặng làm quân tử phải chuyên trau mình”, nghĩa là lúc đạt được đến bậc quân tử thì mới mong gần Thánh Hiền, gần với Phật, tiên, đó là bổn phận tu nhân trong xã hội thời đó. Tu nhân cũng đó đó là thực hành Tứ Ân – Hiếu Nghĩa. Thực hành Tứ ân tức là đã hoàn thành xong xong sứ mạng Hiếu nghĩa(18). Gọi là Tứ Ân, tức phải phải trả bốn cái ơn lớn: Ân Tổ quốc; Ân cha mẹ sinh dưỡng; Ân Tam bảo chỉ cho ta con phố giải thoát; Ân đồng bào. Như vậy hoàn toàn có thể thấy giá trị đạo đức và lối sống mà những tôn giáo nội sinh ở Nam Bộ đề cao cũng là những giá trị đạo đức và lối sống tốt đẹp của văn hóa truyền thống dân tộc bản địa, trong đó, phẩm chất số 1 là ân đền ơn tổ quốc, đồng bào, rồi mới đến đạo lý uống nước nhớ nguồn, hiếu kính cha mẹ. Việc coi trọng quyền lợi chung lên trên quyền lợi thành viên được những tôn giáo này coi trọng và trở thành giá trị cốt lõi trong phương thức tu hành, phương châm hành đạo của những tôn giáo với mong ước đưa con phố giải thoát đến với con người một cách dung dị, đời thường. Với đạo Cao Đài hay Minh sư đạo, Minh lý đạo cũng luôn có thể có tư tưởng gần nhau đó là theo tư tưởng tam giáo và con phố giải thoát là tu nhân với tinh thần từ bi, nhân nghĩa, công minh.
Tôn giáo truyền thống (hay tín ngưỡng) có những quan niệm về giá trị luân lý và đạo đức được thể hiện qua việc thờ phụng tổ tiên theo hai nghĩa: tổ tiên theo nghĩa rộng là những người dân dân có công với đất nước, với làng xã… và nghĩa hẹp đó là tổ tiên của dòng họ, của mái ấm gia đình. Việc thờ phụng tế lễ trao truyền qua những thế hệ người Việt từ xưa cho tới nay thực tế cũng đó đó là sự việc giáo dục con người với cách ứng xử về tình người, về lòng biết ơn với tổ tiên. Tư duy “uống nước nhớ nguồn” vì thế đã trở thành lẽ sống, thành thước đo đạo lý làm người, là giá trị văn hóa truyền thống của người dân Việt Nam. Đây là cách ứng xử mang quy phạm đạo đức trong tôn giáo truyền thống ở Việt Nam (tất cả nhu yếu của môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường như, làm ăn, dựng vợ gả chồng hay cầu con, cầu của, cầu mạnh khỏe… đều được bày tỏ trước hương án tổ tiên), điểm này khác hoàn toàn với những tôn giáo ngoại lai 19).
2. Nền tảng của tôn giáo trong việc xây dựng giá trị văn hóa truyền thống
Chủ tịch Hồ Chí Minh quan niệm tôn giáo vừa là bộ phận cấu thành của văn hoá vừa là di sản văn hoá của quả đât. Điều này đã được Người phát biểu rõ: “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục tiêu của môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn từ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật và thẩm mỹ, những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về mặc, ăn, ở và những phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hoá. Văn hoá là sự việc tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu lộ của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm mục đích thích ứng những nhu yếu đời sống và đòi hỏi của sự việc sinh tồn”(20). Cùng với định nghĩa về văn hóa là sự việc tổng hợp về mục tiêu mà những tôn giáo luôn hướng tới của Người: “Mục tiêu cao cả của Phật Thích Ca và Chúa Giê su đều giống nhau: Thích ca và Giê su đều muốn mọi người dân có cơm ăn, áo mặc, bình đẳng, tự do và thế giới đại đồng”(21). Như vậy, từ những giá trị văn hóa truyền thống cũng như giá trị tôn giáo được trình bày phía trên, ở phần này chúng tôi chỉ ra những giá trị được dung hòa và giao thoa giữa hai hệ giá trị để từ đó thấy được vai trò của tôn giáo qua một số trong những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc bản địa Việt Nam cũng như gìn giữ và phát huy.
2.1. Giá trị văn hóa truyền thống yêu nước là đoàn kết thể hiện trên tinh thần đoàn kết tôn giáo, hòa hợp dân tộc bản địa
Trong lịch sử dân tộc bản địa Việt Nam, đoàn kết là một nội dung cơ bản, bao trùm, có ý nghĩa quyết định thành công của sự việc nghiệp cách mạng mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã luôn xác định. Người nhận định rằng, đoàn kết là một chủ trương dân tộc bản địa, không những rộng rãi mà còn lâu dài và đoàn kết của tất cả chúng ta không phải là một thủ đoạn chính trị. Chúng ta đoàn kết để giành lại độc lập, đấu tranh cho thống nhất đất nước, để xây dựng nước nhà(22). Tư tưởng đoàn kết tôn giáo của Chủ tịch Hồ Chí Minh trước hết được thừa kế chính trên nền tảng truyền thống mái ấm gia đình, nếp sống trong mái ấm gia đình và sự ảnh hưởng từ cha Nguyễn Sinh Sắc và mẹ Hoàng Thị Loan với truyền thống dân tộc bản địa tương thân tương ái, bình đẳng, tự do, lương thiện, khoan dung… Theo Nguyễn Xuân Trung, đặc điểm khoan dung trong tôn giáo là một trong những cơ sở quan trọng đề hình thành tư tưởng đoàn kết tôn giáo của Hồ Chí Minh. Bởi, khoan dung đó đó là thái độ hòa giải và hợp lý trong khác lạ. Với thái độ tôn trọng, quan điểm rộng lượng, sự hòa quyện Một trong những tôn giáo theo phương châm ‘hòa nhi sự không tương đồng”, đặc biệt với việc tiếp thu sâu sắc tư tưởng khoan dung tôn giáo, dân tộc bản địa của chủ nghĩa Mác lênin, Hồ Chí Minh đã vận dụng khôn khéo, linh hoạt việc đoàn kết những tôn giáo để cùng nhau xây dựng, phát triển đất nước trong bất kỳ thực trạng nào(23).
Việt Nam là một nước đa dân tộc bản địa, đa tôn giáo, nên vấn đề đoàn kết tôn giáo lại càng phải thực hiện ngay. Nói đến đoàn kết tôn giáo, tất cả chúng ta không thể không nhắc tới tư tưởng về đoàn kết tôn giáo của Hồ Chí Minh. Bởi tư tưởng về đoàn kết tôn giáo đó luôn là tiềm năng trong hành vi của Đảng và Nhà nước ta. Cơ sở nòng cốt của tư tưởng đoàn kết tôn giáo đó là tự do tín ngưỡng, tôn giáo. Muốn có tự do tín ngưỡng, tôn giáo thì phải đoàn kết tôn giáo, bởi Hồ Chí Minh coi đoàn kết tôn giáo là bộ phận quan trọng trong kế hoạch đại đoàn kết dân tộc bản địa, góp thêm phần phát huy sức mạnh toàn dân trong công cuộc kháng chiến, giành độc lập cho nước nhà. Trong Chính cương của Đảng Lao động Việt Nam điều thứ 8, đề cập: “Tôn trọng và bảo vệ quyền tự do tín ngưỡng của nhân dân”. Thế là rõ ràng, đúng dân chủ. Người Việt Nam bất kỳ lương hay giáo, theo đạo Thiên Chúa hay đạo Phật, Cao Đài hay Hòa Hảo, mọi người đều hoàn toàn có thể tán thành và ủng hộ chủ trương ấy”(24). Trong phiên họp đầu tiên của Hội đồng Chính phủ, về Những trách nhiệm cấp bách của Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, ngày 3 – 9 – 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu lên 6 vấn đề cấp bách cần làm ngay, trong đó, vấn đề thứ 6 là: “Thực dân phong kiến thi hành chủ trương đồng bào Giáo và đồng bào Lương, để dễ thống trị. Tôi đề nghị Chính phủ ta tuyên bố: tín ngưỡng tự do và Lương Giáo đoàn kết”(25). Chủ tịch Hồ Chí Minh đã xác định vấn đề đoàn kết của dân tộc bản địa không những đoàn kết về bề rộng, mà còn phải cả về chiều dài, chiều sâu. Do đó, đoàn kết tôn giáo trước hết là phải đoàn kết Một trong những người dân dân có đạo và không đạo; tiếp đó là phải đoàn kết Một trong những người dân dân có đạo rất khác nhau và đoàn kết những người dân trong cùng một đạo, dù bất luận thế nào thì cũng không được phân biệt đối xử không công minh, Người đã chỉ rõ: “Công giáo hay là không Công giáo, Phật giáo hay là không Phật giáo đều phải nên nỗ lực đấu tranh cho nền độc lập của nước nhà. Nhiệm vụ của toàn thể tất cả chúng ta là phải giữ vững nền độc lập. Trong Công giáo có câu “Tam vị nhất thể”, nhà Phật có câu “Vạn chúng nhất linh” nên tất cả chúng ta phải hi sinh cho quả đât và chúng sinh”(26).
Để thực hiện đoàn kết tôn giáo, Hồ Chí Minh đã tìm ra cơ sở khoa học, đó là sự việc tương đồng Một trong những tôn giáo, thống nhất để hạn chế và xử lý và xử lý những yếu tố khác lạ, vì xét cho cùng, những tôn giáo chân chính luôn kỳ vọng giải thoát con người, và mong ước con người sinh ra đều được sung sướng, tự do, niềm sung sướng. Điều quan trọng là mọi người dân mặc dầu trước khi họ là tín đồ của tôn giáo nào thì họ đã là người Việt Nam. Người nói: “Chúa Giê su dạy: Đạo đức là bác ái. Phật Thích Ca dạy: Đạo đức là từ bi. Khổng Tử dạy: Đạo đức là nhân nghĩa”(27). “Cho nên, ở tư tưởng Hồ Chí Minh không còn sự đấu tranh trực diện với thần học, giáo lý những tôn giáo mà đa phần là nỗ lực chỉ ra sự thống nhất giữa tiềm năng của cách mạng với lý tưởng của những tín ngưỡng tôn giáo, bỏ qua “tiểu dị” tìm ra điểm “đại đồng” giữa tín ngưỡng tôn giáo với sự nghiệp cách mạng”(28). Nội dung tư tưởng đoàn kết tôn giáo của Chủ tịch Hồ Chí Minh mang tính chất chất chất toàn diện, điều đó được thể hiện cả trong kinh tế tài chính, chính trị và văn hoá, xã hội. Lấy quyền lợi quốc gia dân tộc bản địa làm mẫu số chung cho việc thực hiện chủ trương đoàn kết lương giáo, hòa hợp dân tộc bản địa. Người nói: “Lương giáo đoàn kết; Diệt hết quân thù… Kính chúa, yêu nước tất cả chúng ta phải đấu tranh, đặng giữ tự do tín ngưỡng, và giành độc lập cho nước ta”(29).
Trên nền tảng tư tưởng đoàn kết tôn giáo, đoàn kết dân tộc bản địa và chủ nghĩa yêu nước của Hồ Chí Minh, những tôn giáo ở Việt Nam đã phát huy tinh thần đó trong những cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm. Với Phật giáo trên nguyên tắc xây dựng nếp sống hòa phù phù hợp với tư tưởng “Lục hòa” hay Lễ sáu phương, đều là hệ giá trị, chuẩn mực đạo đức mà Phật giáo đã đề ra không riêng gì có mang ý nghĩa tôn giáo, mà còn thể hiện những quan hệ thuần túy về đạo đức con người trần thế, nên phải có sự gương mẫu, kính trên, nhường dưới, bằng hữu hòa giải và hợp lý, trong ấm, ngoài êm, từ đó xây dựng nền tảng cho một xã hội yên bình, an vui, nhờ đó đã thành lập được một số trong những hội như: Hội Tăng già cứu quốc, Hội Phật giáo cứu quốc những cấp (được thành lập rộng khắp ba miền Bắc-Trung-Nam)… Hầu hết những cơ sở Phật gáio trở thành cơ sở cách mạng, nuôi giấu cán bộ, chiên sĩ và phong trào ủng hộ, tham gia kháng chiến đã phủ rộng rộng rãi ra khắp những tỉnh, thành phố trong toàn nước thời đó. “Sự kiện 27 nhà sư phát nguyện “cởi áo cà sa ra trận” tại chùa Cổ Lễ, huyện Trực Ninh, tỉnh Tỉnh Nam Định vào ngày 27/02/1947, trở thành những chiến sỹ Vệ quốc đoàn kiên trung, sẵn sàng quyết tử cho Tổ quốc; sự kiện 15 sư tăng thuộc tổ chức Bộ đội Tăng già ở Thủy Nguyên, Hải Phòng Đất Cảng tình nguyện nhập ngũ. Trong hàng ngũ tự vệ xung phong tại thị xã Ninh Bình, tỉnh Ninh Bình và huyện Gia Khánh (Hoa Lư, Ninh Bình ngày này) có tới 60 sư ni làm công tác thao tác tiếp tế, tuần tra. Đa số họ trở thành y tá trong những đơn vị bộ đội chiến đấu hoặc hộ lý trong những trạm quân y…”(30). Với phương châm hành vi “Đạo Pháp, Dân tộc, Xã hội chủ nghĩa”, Phật giáo đã thực hiện được tinh thần đoàn kết từ chức sắc, tín đồ đến người dân cùng chung tay góp sức cho công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước. Với Công giáo, mười điều răn là “giao ước được Thiên Chúa kí kết với dân Ngài”, mười điều răn này tóm lại chỉ có hai điều này mà căn cốt nhất được coi như giá trị luân lý và đạo đức là: Mến chúa – yêu người đã và đang đóng góp nhân lực, vật lực cho việc nghiệp Cách mạng với phương châm “Kính Chúa, yêu nước” gắn với “Phụng sự Thiên Chúa, phụng sự Tổ quốc”. Nhất là sau năm 1945, đã xuất hiện một số trong những tổ chức của giới Công giáo như: Việt Nam Công giáo cứu quốc trong Mặt trận Việt Minh; “Liên đoàn Công giáo Việt Nam”; Việt Nam Công giáo Cứu quốc, Ủy ban Liên lạc những người dân Công giáo Liên khu III (1950); Liên đoàn Công giáo Nam bộ, Hội Công giáo Kháng chiến Nam bộ,…những tổ chức này là tiền thân của Ủy ban Đoàn kết Công giáo Việt Nam lúc bấy giờ(31).
Với những tôn giáo nội sinh ra đời trong toàn cảnh đất nước còn loạn lạc, vùng Nam bộ trong thời kỳ đầu còn nhiều thiếu thốn đa phần mang tính chất chất tự phát, do đó, ở vùng Nam bộ trong quá trình thời điểm cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX đã xuất hiện nhiều sỹ phu yêu nước dương ngọn cờ đấu tranh, đòi độc lập, tự do, họ đã chiêu dân tứ xứ, lập ấp, cứu người, chữa bệnh cho dân nghèo, tương hỗ nhau trong môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường cả vật chất lẫn tinh thần. Trên tinh thần Tứ ân (gốc của Phật giáo) cùng với giáo lý Nho giáo (nhân, lễ, nghĩa, trí, tín hay trung, hiếu tiết, nghĩa) đã giảng dạy đạo lý làm người cho dân thấu trên nền giáo lý tôn giáo. Sau này trên nền tảng văn hóa Nam bộ với nhiều sự dung hòa đó, những tôn giáo Bửu Sơn Kỳ Hương,Tứ Ân Hiếu nghĩa, đạo Cao Đài, Phật Giáo Hòa Hảo…đã lần lượt ra đời được gọi là tôn giáo nội sinh, “dòng tôn giáo này, tạo thành chất keo dính cho việc tổng hợp những nguồn tư tưởng rất khác nhau, đó đó là đạo lý làm người truyền thống của người Việt… gọi là loại tôn giáo đạo lý Nam bộ”(32).
2.2. Giá trị văn hóa truyền thống nhân ái, trọng nghĩa tình, khoan dung thể hiện trên tinh thần đạo đức, tinh thần từ bi, cứu khổ, cứu nạn của tôn giáo
Quá trình hình thành và phát triển nhân cách, đạo đức lối sống của mỗi con người được xây dựng trên cơ sở tiếp nhận kiến thức và kỹ năng từ mái ấm gia đình, nhà trường và hiệp hội xã hội, trong đó, mái ấm gia đình là môi trường tự nhiên thiên nhiên giáo dục đầu tiên và suốt cuộc sống, định hình nhân cách của mỗi con người. Gia đình đó đó là môi trường tự nhiên thiên nhiên văn hóa đầu tiên mà ở đó mỗi thành viên từ khi chào đời và suốt quá trình trưởng thành liên tục được tiếp xúc với những chuẩn mực đạo đức từ cha mẹ, ông bà và những người dân thân trong gia đình. Chính lối sống đề cao trách nhiệm, nghĩa tình, đức quyết tử, tính bản thiện, sự quan tâm tới mọi người và nhân cách cao thượng của ông bà, mẹ cha có ảnh hưởng sâu sắc đến sự hình thành và phát triển nhân cách của con trẻ. Bổn phận của con cháu là tôn kính cha mẹ (lòng hiếu thảo) nhờ vào sự biết ơn đối với những người dân sinh thành, nuôi dưỡng mình nên người. Lòng hiếu thảo được bày tỏ qua sự ngoan ngoãn, vâng lời chân thành, phải tuân giữ mọi điều cha mẹ dạy, phải có trách nhiệm đối với cha mẹ…. Lòng hiếu thảo còn thể hiện anh chị em trong mái ấm gia đình ăn ở chan hòa, nhã nhặn, hiền từ, nhẫn nại, lấy tình bác ái mà chịu đựng lẫn nhau.
Cho dù là mái ấm gia đình truyền thống hay tân tiến thì việc xây dựng, gìn giữ giá trị truyền thống cơ bản vẫn là quan trọng, đó là đạo Hiếu (uống nước nhớ nguồn) hay thờ cúng tổ tiên là giá trị văn hóa truyền thống cơ bản trong mái ấm gia đình Việt Nam. Qua kết quả điều tra của Lê Ngọc Văn đã cho tất cả chúng ta biết mức độ ưu tiên lựa chọn những giá trị trong đời sống nội tâm của mái ấm gia đình Việt Nam tân tiến. Tỷ lệ ưu tiên lựa chọn cao nhất thuộc về giá trị “hiếu kính với tổ tiên” (95,2%) so với quan niệm “có con trai nối dõi tông đường” đến nay chỉ từ 25% số người được hỏi ưu tiên lựa chọn. Đạo lý uống nước nhớ nguồn vẫn không thay đổi giá trị và tiếp nối trong đời sống mái ấm gia đình lúc bấy giờ(33). Tác giả Minh Ngọc cho biết thêm thêm: “Tại những mái ấm gia đình đô thị lúc bấy giờ, việc thờ cúng tổ tiên cũng luôn có thể có nhiều biến hóa. Yếu tố dòng trưởng, con trai trưởng vẫn được đề cao nhưng không hề là một chủ thể duy nhất của thờ cúng tổ tiên. Thờ cúng tổ tiên được thực hiện một cách công minh đối với những thành viên nam trong mái ấm gia đình. Người phụ nữ đã thể hiện được vai trò của tớ trong thờ cúng tổ tiên, tuy nhiên, về cơ bản phụ nữ chưa trở thành chủ thể của thờ cúng tổ tiên”(34).
Việc tôn kính, tưởng nhớ tổ tiên, dòng tộc, biết ơn những người dân dân có công – một đạo lý văn hoá truyền thống của dân tộc bản địa Việt Nam, lúc bấy giờ cũng khá được những tôn giáo giáo dục, duy trì và phát huy. Trong Mười điều răn, giới răn thứ tư là thảo kính cha mẹ. Đây là mối giây link mái ấm gia đình giữa ông bà, cha mẹ và con cháu. Người mẹ mái ấm gia đình thường là dữ thế chủ động tỏ lòng biết ơn với những bậc sinh thành còn sống hay đã khuất, bằng quà cáp, thăm viếng hay giỗ kỵ. Vì Cha mẹ là người đại diện Thiên Chúa. Các ngài sinh ra con cháu, dẫn nhập con cháu vào link mái ấm gia đình và cộng đoàn. Sau Thiên Chúa những ngài là ân nhân đầu tiên của con cháu. “Giới răn thứ tư link ngặt nghèo với giới răn tình yêu. Giây ràng buộc giữa trọng kính và yêu mến rất sâu xa. Trọng kính, ngay tại trung tâm liên hệ đến đức công bình. Còn yêu mến không thể lý giải đầy đủ nếu không qui chiếu về tình yêu. Tình yêu đối với Thiên Chúa và người thân trong gia đình cận. Và ai là người thân trong gia đình cận hơn đó đó là những phần tử mái ấm gia đình là ông bà, cha mẹ và con cháu” (Gioan Phaolo II, Tâm thư gửi những mái ấm gia đình, 15)(35). Lễ Vu lan báo hiếu ngày này sẽ không hề đơn thuần mang ý nghĩa tôn giáo mà trở thành một “lễ hội của nhân dân Việt Nam”(lễ rằm tháng Bảy-xá tội vong nhân) trong việc hiếu kính cha mẹ, thờ phụng tổ tiên ông bà và cầu siêu cho những vong linh. Theo nhà Phật, việc lễ bái, Niệm Phật, cúng dường, bố thí, làm phúc… đều là những việc cần làm để tạo ra công đức để chuyển nghiệp xấu thành nghiệp thiện cho bản thân mình và mái ấm gia đình mà trong Kinh Địa Tạng chép: “Nếu một người đã chết mà trên thế gian đã có người làm phước, bố thí, cúng dường thì người chết sẽ được thừa hưởng 1 phần bẩy (bảy)”(36).
Trong mỗi một mái ấm gia đình Việt Nam lúc bấy giờ, hầu hết đều có bàn thờ cúng tổ tiên, ông bà, cha mẹ (trừ những mái ấm gia đình theo Tin Lành). Theo đó, việc thực hiện những nghi lễ trong tang ma rất được coi trọng và họ luôn mong mọi điều tốt lành sẽ đến với người đã khuất (mồ yên, mả đẹp) cũng như người sống được yên ổn. Tuy nhiên, sự lựa chọn mong ước đó cũng luôn có thể có sự khác lạ Một trong những mái ấm gia đình đơn tôn giáo và đa tôn giáo. Theo kết quả điều tra khảo sát của Viện Nghiên cứu Tôn giáo(37) đã cho tất cả chúng ta biết, việc lựa chọn để an ủi linh hồn người đã khuất là 73.2% đối với mái ấm gia đình không tôn giáo (tín ngưỡng) cao hơn so với mái ấm gia đình tôn giáo (Phật giáo, Công giáo…). Trong khi đó lựa chọn để linh hồn người qua đời được lên cõi trên của mái ấm gia đình tôn giáo là 69.3% cao hơn so với mái ấm gia đình không tôn giáo(38).
Việc giáo dục đạo đức trong mái ấm gia đình là quan trọng nhất đối với trẻ nhỏ, nhất là việc dạy bảo con cháu thực hiện những nghi lễ tôn giáo thường xuyên mới tạo được nếp sống, từ đó tạo giá trị cơ bản về đạo đức trong văn hóa mái ấm gia đình, xã hội. Số liệu điều tra đã cho tất cả chúng ta biết sự lựa chọn giáo dục về niềm tin đạo đức ở mái ấm gia đình không tôn giáo là 82,2% và mái ấm gia đình tôn giáo là 87,7%, cao hơn so với những lựa chọn khác ví như dạy cách xử lý và xử lý một cách ôn hòa hay đấng Thiêng (là đối tượng Thiêng mà những tôn giáo tôn thờ như Đức Phật, Chúa Giêsu hay Thần, Thánh, Ông Trời…)(39) sẽ báo trước… Điều đó sẽ đã cho tất cả chúng ta biết việc giáo dục niềm tin đạo đức sẽ dần hình thành những giá trị đạo đức cơ bản của mỗi thành viên trong mái ấm gia đình. Khảo sát của Viện Nghiên cứu Tôn giáo đã cho tất cả chúng ta biết những mái ấm gia đình rất chú trọng giáo dục con cháu về tôn giáo của mái ấm gia đình cho chỉ số với 63,5% là mái ấm gia đình không tôn giáo; với 86,5% là mái ấm gia đình Phật giáo; với 95,8% là mái ấm gia đình Công giáo(40).
Nếu xét về đạo đức những tôn giáo ta hoàn toàn có thể xác định: hầu như tôn giáo nào thì cũng đề cập, hướng con người tới khát vọng niềm sung sướng, dù rằng cái niềm sung sướng đó theo quan niệm của những tôn giáo có rất khác nhau và khác với quan niệm mác xít. Tôn giáo có vai trò trong việc giữ gìn, lưu truyền và phát huy những giá trị đạo đức, văn hóa truyền thống Việt Nam, bởi tôn giáo nào thì cũng đều khuyên răn con người hướng thiện, hướng tới cái tốt đẹp, hướng tới đạo lý làm người, có trách nhiệm với bản thân và mái ấm gia đình, biết sống vì hiệp hội. Các hoạt động và sinh hoạt giải trí hướng đích xã hội, hoạt động và sinh hoạt giải trí từ thiện nhân đạo của những tổ chức tôn giáo góp thêm phần phúc lợi xã hội, tương hỗ cho xã hội ổn định hơn, phát triển hơn. Các tôn giáo ngày này đã trở thành một nguồn lực xã hội không thể thiếu, thu hút được đông đảo người dân tham gia, tạo ra một không khí tâm linh, góp thêm phần xây dựng bầu không khí đạo đức, chung tay cùng nhà nước tham gia vào những nghành y tế, giáo dục, từ thiện nhân đạo, góp thêm phần xoa dịu những nỗi đau về thể xác cũng như tinh thần. Có thể thấy, việc những tổ chức tôn giáo tham gia vào quá trình xã hội hóa trong đời sống hiệp hội đã đạt được một số trong những thành tựu cơ bản, bước đầu xác định được tầm quan trọng của tớ trong đời sống xã hội.
Thông qua những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt từ thiện xã hội, nghành y tế, giáo dục cũng là một cách thể hiện đạo đức con người tôn giáo, phát huy tinh thần sống “tốt đời, đẹp đạo” và truyền thống đoàn kết, nhân ái của dân tộc bản địa Việt Nam, trong năm qua, những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt từ thiện nhân đạo ngày càng được những tôn giáo chú trọng và dần trở thành một phong trào mang tính chất chất xã hội rộng lớn. Hoạt động từ thiện nhân đạo của những tôn giáo đã mang lại hiệu suất cao thiết thực góp thêm phần chăm sóc những hộ nghèo, những đối tượng có thực trạng đặc biệt trở ngại vất vả, qua đó góp thêm phần đảm bảo phúc lợi xã hội. Các cơ sở chữa bệnh quy mô nhỏ của những tôn giáo đã và đang góp thêm phần làm dịu đi những nỗi đau cho những người dân bệnh. Đặc biệt, với Công giáo là những nữ tu luôn âm thầm phục vụ nơi bệnh viện – đã góp thêm phần đỡ nâng người bệnh phần hồn lẫn phần xác, để họ cảm thấy môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường vẫn được sẻ chia khi bản thân ốm đau bệnh tật tại những trại phong như: Trại phong Di Linh ở Lâm Đồng; trại phong Bến Sắn ở Tp.Hồ Chí Minh, trại phong Quỳnh Lập, Nghệ An, trại phong Qủa Cảm ở Bắc Ninh. Những hoạt động và sinh hoạt giải trí hướng đích xã hội của Công giáo có ảnh hưởng đến đời sống xã hội của người dân được thể hiện trên nhiều khía cạnh như văn hóa, xã hội, kinh tế tài chính, môi trường tự nhiên thiên nhiên và bảo mật thông tin an ninh – quốc phòng. Đặc biệt, công tác thao tác y tế, giáo dục của Công giáo đã có nhiều thành quả đáng ghi nhận trong thời gian qua. Công giáo là một tôn giáo có tổ chức ngặt nghèo từ trên xuống dưới, với tính kỷ luật cao, mọi quy định, quy phạm, những lời răn dạy, không cho ngoài những qui định thưởng phạt về vật chất còn được điều chế bởi một đức tin. Điều này cũng cho biết thêm thêm được phần nào lý giải về thực tế rằng ở những vùng có đông đồng bào theo tôn giáo, nhất là Công giáo thì những tệ nạn xã hội như trộm cắp, cờ bạc, đánh chửi nhau… giảm so với những vùng khác. Trong những hoạt động và sinh hoạt giải trí nói trên đều có vai trò của Ban Hành giáo những giáo xứ luôn phối hợp ngặt nghèo với khối mạng lưới hệ thống chính trị cơ sở ở địa phương thực hiện có hiệu suất cao. Qua gặp gỡ, thăm hỏi, chúc mừng những ngày lễ trọng, những sự kiện lớn của đất nước, cơ quan ban ngành sở tại và chức sắc tôn giáo trao đổi những vấn đề có liên quan đến bảo mật thông tin an ninh trật tự, phòng chống tội phạm, phòng ngừa tệ nạn xã hội. Như vậy, hoàn toàn có thể thấy người Công giáo ngày càng tích cực tham gia công tác thao tác xã hội, thực thi theo lời Thánh Paul dạy “Hãy làm tất cả những gì mà anh em hoàn toàn có thể làm được để sống hòa thuận với mọi người”, vấn đề nhận thức ngày càng sâu sắc hơn về vai trò, trách nhiệm và trách nhiệm trách nhiệm của tớ trong sự nghiệp đổi mới của quê hương. Tin rằng, với sự nâng cao về nhận thức cùng với sự quan tâm, tạo điều kiện của những cấp uỷ đảng, cơ quan ban ngành sở tại, đồng bào Công giáo trong toàn nước tiếp tục nêu cao tinh thần yêu nước, sống tốt đời đẹp đạo và phúc âm giữa lòng dân tộc bản địa. Với Phật giáo, hoạt động và sinh hoạt giải trí: “Đạo pháp, Dân tộc, Chủ nghĩa xã hội” trên cơ sở những triết lý cơ bản trong đó Tứ vô lượng tâm và Hạnh Bố thí đã luôn “khuynh hướng về đời sống xã hội, làm cho ý nghĩa đích thực của đạo Phật được thể hiện trong những khu công trình xây dựng xây dựng quốc độ, mang lại niềm sung sướng trong đời sống con người về vật chất lẫn tinh thần…”(41). Các tôn giáo nội sinh với phương châm “học Phật- Tu thân”, tại gia cư sĩ đã thể hiện lòng nhân ái, tình yêu thương con người, yêu thiên nhiên, đã luôn đồng hành cùng dân tộc bản địa trọng mọi trận chiến với những vấn đề xã hội như nạn dịch Covid, thảm hỏa thiên tai, xóa đói giảm nghèo, bệnh tật ốm đau, Đặc biệt với Hòa Hảo là xe cứu thương, với đạo Cao Đài là cứu trợ, chữa bệnh, hay Tịnh độ Cư sĩ Phật hội Việt Nam tiêu biểu là những phòng thuốc nam cứu người… Với tinh thần từ bi, bác ái, cứu khổ của những tôn giáo đã thể hiện truyền thống văn hóa thương yêu, đùm bọc, đoàn kết, nhân ái của người việt nam Nam trong lịch sử cũng như hiện tại.
3. Bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc bản địa Việt Nam
Bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc bản địa Việt Nam được thể hiện trên hai khía cạnh: giá trị văn hóa phi vật thể và vật thể.
Việc những tôn giáo góp thêm phần bảo tồn văn hóa phi vật thể được thể hiện trên nền tảng những tư tưởng, giáo lý, giáo luật thể hiện trên tinh thần đoàn kết, yêu nước, thương dân, đạo lý làm người, từ bi, bác ái…thông qua tư tưởng “Tứ vô lượng tâm – Từ, Bi, Hỷ, Xả”, hay cứu khổ, cứu nạn của Phật giáo, “Kính Chúa, Yêu Người” của Công giáo và “Học Phật – tu thân” của tôn giáo nội sinh, luôn luôn được gìn giữ, phát huy thông qua sự giáo dục, rèn rũa trong mỗi mái ấm gia đình, hiệp hội người Việt Nam.
Có thể thấy, tôn giáo nào thì cũng góp thêm phần bảo tồn và phát huy những giá trị di sản văn hóa vật thể qua khối mạng lưới hệ thống cơ sở thờ tự với nhiều lối kiến trúc độc đáo mang đậm bản sắc của Việt Nam. Bên cạnh đó, những tôn giáo còn là một “cầu nối” mang văn hóa tiên tiến bên phía ngoài vào trong nền văn hóa Việt Nam,bồi đắp thêm những giá trị cho nền văn hóa, tạo ra những giá trị di sản văn hóa mang sắc thái Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc bản địa. Với Công giáo là khối mạng lưới hệ thống nhà thời thánh với những kiểu kiến trúc Âu – Á, hay góp thêm phần thúc đẩy phát triển ngôn từ tiếng Việt… Với Phật giáo là những tác phẩm văn học Thiền phái có mức giá trị và có sự ảnh hưởng tích cực đến đời sống xã hội và được nhiều nhà nghiên cứu và phân tích văn học trong và ngoài nước quan tâm tìm hiểu. Văn học thuộc Phật giáo Trúc Lâm mang đậm âm hưởng Thiền sâu sắc, hòa với dòng văn học nhân đạo và yêu nước Việt Nam, mang tư tưởng nhân văn hướng thiện của Phật giáo. Một trong những di sản đáng để ý quan tâm đó là di sản mộc bản được khắc bằng chữ Hán-Nôm. Trong quá trình hội nhập, giao lưu văn hóa quốc tế, chữ Nôm thể hiện tính lịch sử văn hóa truyền thống Việt Nam đã mang ý nghĩa quốc tế – font chữ Nôm trên mã Unicode được Hội Bảo tồn di sản chữ Nôm lấy mẫu từ sách “Thiền tông bản hạnh” là một phần của sưu tập Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm (The Vietnamese Nôm Preservation Foundation, USA) lấy làm mẫu cho font chữ Nôm trên mã Unicode (kí hiệu NomNaTongLight.ttf ) setup trên máy vi tính được phổ biến trên toàn thế giới, cho nên vì thế bất kể ai học tập, nghiên cứu và phân tích chữ Nôm Việt Nam trên toàn thế giới đều được tiếp cận và sử dụng để tìm hiểu giá trị đặc sắc, phong phú của nền văn hóa Việt Nam trong quá khứ. Bên cạnh đó là nghệ thuật và thẩm mỹ thư pháp cũng khá được thể hiện trên mộc bản tại một số trong những chùa như chùa Vĩnh Nghiêm và chùa Bổ Đà qua bàn tay những nghệ nhân khắc bằng chữ Hán và chữ Nôm với nhiều kiểu chữ rất khác nhau như chân thư, thảo thư, lệ thư, hành thư…, đây là giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ truyền thống của Việtn Nam.
Việc những tôn giáo góp thêm phần phát huy những giá trị văn hóa truyền thồng của dân tộc bản địa Việt Nam được thể hiện trên nhiều mặt, từ việc gìn giữ, lưu truyền đến phát huy những giá trị đó đều được những tôn giáo thể hiện ngay trong những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt tôn giáo của tớ.
Tuân thủ Pháp luật, sống theo chủ trương hành đạo của tôn giáo mình, những tôn giáo ở Việt Nam đã thể hiện tinh thần đoàn kết trên cơ sở cố kết hiệp hội, bởi mỗi một thực thể tôn giáo đều có những hiệp hội theo cùng niềm tin tôn giáo. Vai trò của tôn giáo trong cố kết hiệp hội (hiệp hội được hiểu là Nhà- làng-nước). Từ việc đoàn kết, yêu nước, diệt hết quân thù, đến hiệp hội làng với mái chùa, nhà thời thánh… tại mỗi làng quê. Tính cố kết hiệp hội mà những tôn giáo đã thể hiện trong những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt của từng tôn giáo (hoạt động và sinh hoạt giải trí thuần túy tôn giáo và hoạt động và sinh hoạt giải trí hướng tới xã hội): Đó là những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt thực hành những nghi lễ tôn giáo, họat động truyền giáo với những giáo lý, giáo luật có nhiều điểm phù phù phù hợp với văn hóa, đạo đức Việt Nam (Ngày lễ Vu Lan của Phật giáo đã trở thành dịp để thể hiện lòng hiếu thảo của con cháu đối với ông bà, cha mẹ. Công giáo và Tin lành cũng khuyên dạy tín đồ của tớ hiếu kính với cha mẹ. Phật giáo Hòa Hảo và Tứ Ân Hiếu Nghĩa xem ân cha mẹ, tổ tiên là một trong bốn tứ ân mà từng người phải báo đáp…v.v. Các tôn giáo cũng góp thêm phần vào phát huy tinh thần công minh, bình đẳng trong nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc bản địa của Việt Nam lúc bấy giờ.). Đó là những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt từ thiện xã hội thể hiện tinh thần từ bi, công minh, bác ái với hiệp hội xã hội. Khi những tôn giáo nỗ lực tạo ra sự link những hiệp hội những tín đồ của tớ, đó đó đó là những tôn giáo đang đóng góp cho việc tạo nên sự đoàn kết tôn giáo, dân tộc bản địa trong hiệp hội xã hội rộng to hơn.
4. Một vài nhận xét
Qua phân tích trên hoàn toàn có thể thấy, rõ ràng giá trị luân lý và đạo đức của tôn giáo đã xuất hiện trong những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc bản địa Việt Nam. Giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc bản địa là những giá trị chuẩn mực thể hiện trong những phong tục, tập quán mái ấm gia đình, trong đời sống, sinh hoạt văn hoá vật chất và tinh thần của những thành viên trong mái ấm gia đình thông qua những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt rõ ràng trong môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường như ăn, mặc, đi lại, nói năng, sinh đẻ, chăm sóc trẻ em, người già, thực hiện những nghi lễ tín ngưỡng, tôn giáo, cách thờ cúng tổ tiên, những vị thần linh… thể hiện rõ đạo lý làm người của một thành viên trong mái ấm gia đình, dòng họ, làng xã, quốc gia với những ứng xử có tính nhân văn, tình người với môi trường tự nhiên thiên nhiên xung quanh. Việc giáo lý, giáo luật và những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt tôn giáo có tác động đến việc dạy dỗ, giáo dục con cháu và tạo dựng giá trị văn hóa Việt Nam lúc bấy giờ được thể hiện rõ ràng qua việc giáo dục niềm tin đạo đức tôn giáo từ mái ấm gia đình ra xã hội. Thông qua việc thực hành những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt tôn giáo tại mái ấm gia đình và tại hiệp hội cùng nhau, tạo sự link những thành viên trong mái ấm gia đình, làm gương cho con cháu nói theo, nhất là con trẻ – thế hệ tương lai của đất nước.
Đạo đức tôn giáo đã được Nghị quyết Nghị quyết số 25-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX về công tác thao tác tôn giáo xác định rằng đạo đức của tôn giáo có nhiều điều phù hợp đạo đức xã hội, xã hội chủ nghĩa. Và mới gần đây nhất, trong Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ 11, 12, 13. đã chỉ rõ tiếp tục hoàn thiện chủ trương, pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo phù phù phù hợp với quan điểm của Đảng. Phát huy những giá trị văn hóa, đạo đức tốt đẹp và những nguồn lực của những tôn giáo cho việc phát triển đất nước. Đặc biệt, từ Chỉ thị số 18-CT/TW (2022) của Bộ Chính trị khóa XII, đã tương hỗ update thuật ngữ “những nguồn lực của những tôn giáo” và đặt tiềm năng trong công tác thao tác tôn giáo là đoàn kết tôn giáo trong tiềm năng chung đại đoàn kết toàn dân tộc bản địa, bên gần đó cần thừa kế, phát huy giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc bản địa. Để phát huy có hiệu suất cao những nguồn lực của những tôn giáo, tất cả chúng ta phải có sự đánh giá khách quan những tác động của tôn giáo đối với xã hội (cả tích cực và tiêu cực) trong thời gian qua. Cần sơ kết, tổng kết quá trình thực hiện Luật tín ngưỡng, tôn giáo để sửa đổi, tương hỗ update phù hợp; nghiên cứu và phân tích sửa đổi, tương hỗ update một số trong những luật chuyên ngành có liên quan đến tôn giáo, nhất là những nội dung còn vướng, không đủ hoặc chưa ổn, vênh nhau nhằm mục đích bảo vệ sự đồng bộ, thống nhất… Cần có cơ chế, chủ trương đúng đắn, phù hợp, kịp thời và tạo mọi điều kiện thuận lợi để những tôn giáo tham gia vào công tác thao tác xã hội, góp thêm phần phát huy nguồn lực của tôn giáo mình cho việc nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc(42).
Hiện nay, dưới tác động của kinh tế tài chính thị trường nhiều giá trị đạo đức truyền thống cũng như văn hoá mái ấm gia đình đã có nhiều biến hóa phức tạp. Cuộc sống ngày càng bị lôi cuốn vào kinh tế tài chính với mong ước có chất lượng sống tốt hơn nên đã vô tình đẩy những thành viên trong mái ấm gia đình cũng trở nên vào vòng xoáy. Cũng từ đó mà việc giáo dục đạo đức truyền thống bị coi nhẹ, ý thức trách nhiệm giảm sút, lối sống buông thả đã khởi đầu nhe nhóm từ đó việc quan tâm, chăm sóc Một trong những thành viên trong mái ấm gia đình đã nguộn dần dẫn đến tính cố kết trong mái ấm gia đình, dòng họ lỏng lẻo. Do vậy, việc phát huy vai trò của tôn giáo trong xây dựng, bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc bản địa Việt Nam trong quá trình lúc bấy giờ là trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân và cả khối mạng lưới hệ thống chính trị những cấp, nhất là MTTQVN. Phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc bản địa Việt Nam có ảnh hưởng sâu sắc trong sự hoàn thiện nhân cách của mỗi thành viên, mái ấm gia đình, hiệp hội. Đây là một trong những trách nhiệm cần quyết tâm cao với những giải pháp đồng bộ, trách nhiệm của mỗi cấp, ngành liên quan, nhất là công tác thao tác tôn giáo, xem là trách nhiệm chính trị trong triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng về công tác thao tác văn hóa, tôn giáo.
PGS.TS. Chu Văn Tuấn
TS.Nguyễn Thị Quế Hương
Viện Nghiên cứu Tôn giáo
Tạp chí Nghiên cứu Phật học Số tháng 3.2022
***
CHÚ THÍCH:
(1) Viện Nghiên cứu Văn hóa, Ngô Đức Thịch (cb). Bảo tồn, làm giàu và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam trong đổi mới và hội nhập, Nxb KHXH, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2010, tr 22-23.
(2) ://vusta/chitiet/tin-tuyen-sinh-dao-tao/Ve-khai-niem-gia-tri-van-hoa-truyen-thong-1011, đăng tải ngày 28/09/2010 , truy cập ngày 2/8/2022.
(3) ://vusta/chitiet/tin-tuyen-sinh-dao-tao/Ve-khai-niem-gia-tri-van-hoa-truyen-thong-1011, đăng tải ngày 28/09/2010 , truy cập ngày 2/8/2022.
(4) Trương Hoài Phương, 2011. “Giữ gìn và phát huy giá trị truyền thống của con người Việt Nam – một yêu cầu tất yếu khách quan trong sự nghiệp côngnghiệp hóa, tân tiến hóa”. Tạp chí phát triển nhân lực, số 5, tr 63-64.
(5) ://vusta/chitiet/tin-tuyen-sinh-dao-tao/Ve-khai-niem-gia-tri-van-hoa-truyen-thong-1011, đăng tải ngày 28/09/2010, truy cập ngày 2/8/2022.
(6) Chu Văn Tuấn (chủ nhiệm), 2022. Xây dựng chương trình, tài liệu tu dưỡng, tập huấn kiến thức và kỹ năng, kỹ năng, trách nhiệm thông tin, tuyên truyền về truyền thống lịch sử, tinh thần yêu nước, bản sắc văn hoá của dân tộc bản địa Việt Nam; về những giá trị của tín ngưỡng, tôn giáo trong đời sống xã hội. Báo cáo tổng hợp trách nhiệm cấp bộ 2022; tr 57-62.
(7) Hồ Chí Minh: Toàn tập, T 6. Nxb. Chính trị quốc gia – Sự thật, H, 2011, tr 55.
(8) Chu Văn Tuấn (chủ nhiệm), 2022. Xây dựng chương trình, tài liệu tu dưỡng, tập huấn kiến thức và kỹ năng, kỹ năng, trách nhiệm thông tin, tuyên truyền về truyền thống lịch sử, tinh thần yêu nước, bản sắc văn hoá của dân tộc bản địa Việt Nam; về những giá trị của tín ngưỡng, tôn giáo trong đời sống xã hội. Báo cáo tổng hợp trách nhiệm cấp bộ 2022; tr 48-51.
(9) Trần Ngọc Thêm. Một số vấn đề về hệ giá trị Việt Nam trong quá trình hiện tại. Nxb Đại học quốc gia TP. Hồ Chí Minh, 2015, tr 18-19.
(10) Chu Văn Tuấn (chủ nhiệm), 2022. Xây dựng chương trình, tài liệu tu dưỡng, tập huấn kiến thức và kỹ năng, kỹ năng, trách nhiệm thông tin, tuyên truyền về truyền thống lịch sử, tinh thần yêu nước, bản sắc văn hoá của dân tộc bản địa Việt Nam; về những giá trị của tín ngưỡng, tôn giáo trong đời sống xã hội. Báo cáo tổng hợp trách nhiệm cấp bộ 2022; tr 48-51.
(11) Trần Ngọc Thêm. Một số vấn đề về hệ giá trị Việt Nam trong quá trình hiện tại. Nxb Đại học quốc gia TP. Hồ Chí Minh, 2015, tr 18-19.
(12) Nguyễn Hữu Vui. 1994. “Tôn giáo và Đạo đức”. Trong Những vấn đề tôn giáo lúc bấy giờ. Nxb. Tp Hà Nội Thủ Đô., tr 155
(13) Viện Nghiên cứu Tôn giáo. 2015. Phát huy giá trị của tôn giáo nhằm mục đích xây dựng và nâng cao đạo đức, lối sống con người Việt Nam lúc bấy giờ. Đề tài cấp Nhà nước, TS. Nguyễn Quốc Tuấn, chủ nhiệm, Tp Hà Nội Thủ Đô, tài liệu lưu hành nội bộ, tr 83-87.
(14) Hội đồng giám mục Việt Nam. 2011. Từ điển Công giáo 500 mục từ. Nxb. Tôn giáo, Tp Hà Nội Thủ Đô, tr 216.
(15) Hội đồng giám mục Việt Nam. 2011. Từ điển Công giáo 500 mục từ. Nxb. Tôn giáo, Tp Hà Nội Thủ Đô, tr 103.
(16) Viện Nghiên cứu Tôn giáo. 2015. Phát huy giá trị của tôn giáo nhằm mục đích xây dựng và nâng cao đạo đức, lối sống con người Việt Nam lúc bấy giờ. Đề tài cấp Nhà nước, TS. Nguyễn Quốc Tuấn, chủ nhiệm, Tp Hà Nội Thủ Đô, tài liệu lưu hành nội bộ, tr 96-99.
(17) ://www.cohanvan.com/nho-dhao/Tu-thu/dhai-hoc/thanh-kinh truy cập ngày 14/4/2022.
(18) Nguyễn Văn Sâm, 1975. Tín ngưỡng Việt Nam cận đại và tân tiến. Đại học văn khoa Sài Gòn, tr 54-57.
(19) Viện Nghiên cứu Tôn giáo. 2015. Phát huy giá trị của tôn giáo nhằm mục đích xây dựng và nâng cao đạo đức, lối sống con người Việt Nam lúc bấy giờ. Đề tài cấp Nhà nước, TS. Nguyễn Quốc Tuấn, chủ nhiệm, Tp Hà Nội Thủ Đô, tài liệu lưu hành nội bộ, tr 131-133
(20) Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 3. Nxb Chính trị quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 1995, tr 431.
(21) Viện Nghiên cứu Tôn giáo. Hồ Chí Minh về vấn đề tôn giáo tín ngưỡng, Nxb KHXH, Tp Hà Nội Thủ Đô, 1998; tr 239.
(22) Hồ Chí Minh toàn tập,(2011), tập 9, Nxb Chính trị quóc gia-sự thật, tr.244.
(23) Nguyễn Xuân Trung, (2015). Tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết tôn giáo giá trị lý luận và thực tiễn. Nxb Lý luận Chính trị, H, tr 13 – 15.
(24) Dẫn theo: Viện Nghiên cứu Tôn giáo, (1998). Hồ Chí Minh …sđd, tr 239.
(25) Hồ Chí Minh, (1995). Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, tập 4, tr 9.
(26) Trích theo: Chủ tịch Hồ chí Minh với đồng bào Công giáo. Huy Thông sưu tầm, Nxb Chính trị quốc gia, 2004, Tp Hà Nội Thủ Đô, tr 36.
(27) Dẫn theo: Viện Nghiên cứu Tôn giáo, (1998). Hồ Chí Minh …sđd, tr 28.
(28) Nguyễn Xuân Trung, (2015). Tư tưởng Hồ Chí Minh …. sđd, tr 37.
(29) Viện Nghiên cứu Tôn giáo, (1998). Hồ Chí Minh …sđd, tr 59.
(30) Nguyễn Thị Như, 2022. Đóng góp của Phật giáo trong kháng chiến chống thực dân Pháp (1945-1954). Trang ://www. nxbctqg.org/dong-gop-cua-phat-giao-trong-khang-chien-chong-thuc-dan-phap-1945-1954-.html, đăng tải 7/10/2022, truy cập ngày 7/8/2022.
(31) Chu Văn Tuấn, 2022. Xây dựng chương trình, tài liệu tu dưỡng, tập huấn kiến thức và kỹ năng, kỹ năng, trách nhiệm thông tin, tuyên truyền về truyền thống lịch sử, tinh thần yêu nước, bản sắc văn hoá của dân tộc bản địa Việt Nam; về những giá trị của tín ngưỡng, tôn giáo trong đời sống xã hội. Báo cáo tổng hợp trách nhiệm cấp bộ 2022; tr 214-217.
(32) Đặng Thế Đại, 2022. Tín ngưỡng nội sinh Việt Nam qua cái nhìn Văn hóa học. Nxb KHXH, Tp Hà Nội Thủ Đô, tr 134.
(33) Lê Ngọc Văn. 2022. “Hệ giá trị mái ấm gia đình Việt Nam: truyền thống và đổi mới”. Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 11, tr33-40. ://tapchikhxh.vass.gov/he-gia-tri-gia-dinh-viet-nam-truyen-thong-va-doi-moi-n50123.html.
(34) Viện Nghiên cứu Tôn giáo. 2022. “Thực trạng về hoạt động và sinh hoạt giải trí tín ngưỡng – tôn giáo trong mái ấm gia đình và những tác động của hoạt động và sinh hoạt giải trí tín ngưỡng-tôn giáo đến mái ấm gia đình Việt Nam lúc bấy giờ” Kỷ yếu hội thảo chiến lược khoa học thuộc đề tài Hoạt động tín ngưỡng-tôn giáo trong mái ấm gia đình Việt Nam lúc bấy giờ, Quảng Nam, tr.6-14.
(35) ://www.songtinmungtinhyeu.org
(36) Dẫn theo:Chu Văn Tuấn, 2022. Xây dựng chương trình, tài liệu tu dưỡng, tập huấn kiến thức và kỹ năng, kỹ năng, trách nhiệm thông tin, tuyên truyền về truyền thống lịch sử, tinh thần yêu nước, bản sắc văn hoá của dân tộc bản địa Việt Nam; về những giá trị của tín ngưỡng, tôn giáo trong đời sống xã hội. Báo cáo tổng hợp trách nhiệm cấp bộ 2022; tr 232.
(37) Viện Nghiên cứu Tôn giáo. 2022. Báo cáo kết quả xử lý tài liệu khảo sát đề tài Hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo trong mái ấm gia đình Việt Nam lúc bấy giờ. Đề tài độc lập Cấp Bộ do TS Nguyễn Quốc Tuấn làm chủ nhiệm. Lưu hành nội bộ.
(38) Viện Nghiên cứu Tôn giáo. 2022. Báo cáo kết quả xử lý tài liệu khảo sát đề tài Hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo trong mái ấm gia đình Việt Nam lúc bấy giờ. Đề tài độc lập Cấp Bộ do TS Nguyễn Quốc Tuấn làm chủ nhiệm. Lưu hành nội bộ.
(39) Viện Nghiên cứu Tôn giáo. 2022. Báo cáo kết quả xử lý tài liệu khảo sát đề tài Hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo trong mái ấm gia đình Việt Nam lúc bấy giờ. Đề tài độc lập Cấp Bộ do TS Nguyễn Quốc Tuấn làm chủ nhiệm. Lưu hành nội bộ.
(40) Viện Nghiên cứu Tôn giáo. 2022. Báo cáo kết quả xử lý tài liệu khảo sát đề tài Hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo trong mái ấm gia đình Việt Nam lúc bấy giờ. Đề tài độc lập Cấp Bộ do TS Nguyễn Quốc Tuấn làm chủ nhiệm. Lưu hành nội bộ.
(41) Giáo hội Phật giáo Việt Nam (1981), Kỉ yếu Hội nghị Đại biểu thống nhất Phật giáo Việt Nam lần thứ nhất, ngày 04 – 07/11, tr. 37,38.
(42) Nguyễn Ngọc Hương, 2022. Những điểm nổi bật về tôn giáo trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng, ,trang https://tuyengiao/ dua-nghi-quyet-cua-dang-vao-cuoc-song/nhung-diem-noi-bat-ve-ton-giao-trong-van-kien-dai-hoi-xiii-cua-dang-134085 , đăng tải ngày 30/6/2022, truy cập ngảy 03 /8/2022
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1. Đặng Thế Đại, 2022. Tín ngưỡng nội sinh Việt Nam qua cái nhìn Văn hóa học. Nxb KHXH, Tp Hà Nội Thủ Đô
2. Phạm Duy Đức, 2015. Định hướng hệ giá trị văn hóa và hệ giá trị con người Việt Nam trongthời kỳ mới. Trang https:// tapchicongsan.org/huong-toi-ai-hoi-xii-cua-ang-cong-san-viet-nam/-/2022/32621/dinh-huong-he-gia-tri-van-hoa-va-he-gia- tri-con-nguoi-viet-nam-trong-thoi-ky-moi.aspx#!, đăng tải ngày 26/3/2015, truy cập ngày 25/6/2022.
3. Đào Thị Mai Ngọc, (2014). Văn hóa mái ấm gia đình Việt Nam: Các giá trị truyền thống và tân tiến. Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 3(76); tr 112-120.
4. Nguyễn Thị Như, 2022. Đóng góp của Phật giáo trong kháng chiến chống thực dân Pháp (1945-1954). Trang ://www.nxbctqg. org/dong-gop-cua-phat-giao-trong-khang-chien-chong-thuc-dan-phap-1945-1954-.html, đăng tải 7/10/2022, truy cập ngày 7/8/2022.
5. Giáo hội Phật giáo Việt Nam (1981), Kỉ yếu Hội nghị Đại biểu thống nhất Phật giáo Việt Nam lần thứ nhất, ngày 04 – 07/11
Thích Thiện Hoa, 2022. “Lời dạy của Đức Phật về Lục hòa – 6 phép hòa kính” nội dung bài viết đăng trên trang https://phatgiao.org/loi- day-cua-duc-phat-ve-luc-hoa–6-phep-hoa-kinh-d34391.html. Truy cập ngày 6/4/2022.
6. Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 3. Nxb Chính trị quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 1995 Hồ Chí Minh: Toàn tập, T 6. Nxb. Chính trị quốc gia – Sự thật, H, 2011 Hồ Chí Minh toàn tập,(2011), tập 9, Nxb Chính trị quốc gia-sự thật.
7. Nguyễn Ngọc Hương, 2022. Những điểm nổi bật về tôn giáo trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng, ,trang https://tuyengiao/ dua-nghi-quyet-cua-dang-vao-cuoc-song/nhung-diem-noi-bat-ve-ton-giao-trong-van-kien-dai-hoi-xiii-cua-dang-134085 , đăng tải ngày 30/6/2022, truy cập ngảy 03 /8/2022
8. Trương Hoài Phương, 2011. “Giữ gìn và phát huy giá trị truyền thống của con người Việt Nam – một yêu cầu tất yếu khách quan trong sự nghiệp côngnghiệp hóa, tân tiến hóa”. Tạp chí phát triển nhân lực, số 5, tr 63-64.
9. Nguyễn Văn Sâm, 1975. Tín ngưỡng Việt Nam cận đại và tân tiến. Đại học văn khoa Sài Gòn
10. Phúc Trung, 2011. “Mười điều thiện” nội dung bài viết đăng trên trang ://www.daophatngaynay.com/vn/phat-phap/buoc-dau-hoc- phat/nen-tang-gioi/8743-Muoi-dieu-thien.html. Truy cập ngày 6/4/2022.
11. Nguyễn Xuân Trung, (2015). Tư tưởng Hồ Chí Minh về đoàn kết tôn giáo giá trị lý luận và thực tiễn. Nxb Lý luận Chính trị, H
12. Trần Ngọc Thêm. Một số vấn đề về hệ giá trị Việt Nam trong quá trình hiện tại. Nxb Đại học quốc gia TP. Hồ Chí Minh, 2015
