Hướng Dẫn Nguyên nhân nào không phải là yếu tố khiến các cuộc vượt sông Như Nguyệt đều bị đẩy lui - Lớp.VN

Thủ Thuật Hướng dẫn Nguyên nhân nào không phải là yếu tố khiến những cuộc vượt sông Như Nguyệt đều bị đẩy lui 2022

Bùi Nam Khánh đang tìm kiếm từ khóa Nguyên nhân nào không phải là yếu tố khiến những cuộc vượt sông Như Nguyệt đều bị đẩy lui được Cập Nhật vào lúc : 2022-09-08 06:56:02 . Với phương châm chia sẻ Kinh Nghiệm về trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi đọc Post vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comments ở cuối bài để Admin lý giải và hướng dẫn lại nha.

Nguyễn Duy ChínhCalifornia, Hoa Kỳ

Nguồn hình ảnh, BBC Vietnamese/chiensivodanhvn.blogspot.com

Chụp lại hình ảnh,

Tượng vua Quang Trung tại Garden Grove, California

Nhân cuộc thảo luận đang ra mắt về hình ảnh Vua Quang Trung, mời những bạn đọc lại bài của tác giả Nguyễn Duy Chính đánh giá trận chiến Việt Thanh đầu năm Kỷ Dậu (1789), đã đăng trên giao diện cũ của BBC hôm 26/01/2006.

Từ trước đến nay, khi nghiên cứu và phân tích về trận chiến Việt Thanh đầu năm Kỷ Dậu (1789) tất cả chúng ta thường đặt nặng kĩ năng chiến đấu và tinh thần của quân Nam, hay tài cầm quân của Nguyễn Huệ được bao trùm dưới những ngôn từ sáo mòn như “tình yêu nước nồng nàn”, “thiên tài quân sự bách chiến bách thắng”.

Bình luận tiếp về vụ ông ''Vũ Nhôm" và sách mới về Tổng thống Trump

Bàn tròn thứ Năm: Ông Vũ 'Nhôm' về VN - hệ lụy và phản hồi

Ngoại giao Pháp và những cơ hội bị bỏ lỡ của VN

'Đêm vô thức' và đất Tây Nguyên tới Nhà Hát Lớn

Một số vụ thanh trừng nổi tiếng lịch sử

Trận Ba Lan thắng Hồng quân năm 1920

Trong biên khảo “Quân Sự Nhà Thanh”, chúng tôi đã trình bày khối mạng lưới hệ thống chỉ huy và tiếp liệu của Bắc quân, nêu lên tính chất chính qui của quân đội của một quốc gia thời bình. Để có sự so sánh và làm nổi bật sự khác lạ giữa hai đoàn quân, trong bài “Văn Minh Đàng Trong”, chúng tôi miêu tả về toàn cảnh sinh hoạt của khu vực Đông Nam Á, sau hơn hai trăm năm chia cắt đã hình thành một quốc gia hoàn toàn khác hoàn toàn với Đàng Ngoài về mọi mặt.

Chính sự xa lạ với văn minh Đàng Trong - còn chịu ràng buộc nhiều của văn minh Ấn Hồi - đã tạo sự bất thần cho đối phương vì những gì quân Thanh biết được về nước ta, chỉ hoàn toàn nhờ vào hiểu biết của tớ về “nước An Nam”, tức miền Bắc với những qui chế và tập quán gần như thể một nước Tàu thu nhỏ.

Sự hiểu biết của tớ về Đàng Trong chỉ qua triều đình chúa Nguyễn, cũng lại là một “tiểu long” khác, một thứ thái thú đối với dân chúng miền Nam. Trong địa bàn rộng lớn của Nam Á, dân cư không phải là một chủng tộc thuần nhất mà là một khu vực rất co dãn, rất linh động với hàng trăm sắc tộc rất khác nhau, mỗi sắc tộc có một truyền thống và tập quán, được tập hợp trong một thực trạng đặc biệt.

Một điều đáng cho tất cả chúng ta quan tâm là miền Nam Việt Nam không phải là một vùng hoang địa ít dân cư, mới được khai thác như nhiều lục địa khác ở thế kỷ 17, 18. Việc bành trướng của dân tộc bản địa Việt Nam - nói đúng ra là của người Kinh từ châu thổ sông Hồng tiến xuống phương Nam - chỉ là sự việc bao trùm một nền văn minh này lên những nền văn minh khác. Người Kinh từ từ lấn chiếm những vùng đồng bằng dọc theo duyên hải, đẩy những dân tộc bản địa bản địa lên rất cao nguyên và làm chựng lại sinh hoạt thương mại mặt biển vốn dĩ là một phần quan trọng của đời sống. Trên một qui mô nào đó, người Việt miền Bắc còn giữ tinh thần nông dân gắn bó với ruộng vườn nên đã tận thu bình nguyên, chia núi rừng, đồng bằng và biển cả ra ba khu vực khác lạ, liên hệ rời rạc. Sự bòn rút thiên nhiên trở nên gắt gao hơn nên sớm muộn rồi cũng đưa đến kết quả “đồng qui ư tận”.

Tiến trình khai thác đó vẫn tiếp tục, khi mạnh khi yếu nhưng càng lúc người ta càng ít gắn bó với khu vực dung thân hàng nghìn năm qua. Chế độ phong kiến, chính sách thực dân, trận chiến tranh và những chính thể độc tài chỉ càng lúc càng làm tần suất tiến trình tự huỷ. Chính vì ba thế lực đó trung hoà và hoá giải lẫn nhau nên người ta có cảm tưởng trong nhiều năm, trái tim lịch sử bị ngừng đập. Tuy nhiên, đó chỉ là một giấc đông miên mà đôi khi vì một ngẫu nhiên nào đó, một tổng hợp dù vội vã và khiên cưỡng của tất cả ba khu vực vẫn tạo được những thành tích đáng kể.

Đặt vị trí của Việt Nam trong khung cảnh vỡ hạt của thời điểm cuối thế kỷ 18, với rất nhiều phen trộn rất khác nhau - văn minh bản địa, Bà La Môn, Hồi giáo, Khổng, Lão, Phật rồi sau đó là văn minh Tây phương theo chân những nhà truyền giáo và thương nhân - hoà quyện với nhau trở thành một nếp sống đặc thù. Cái lò luyện kim đó, với tác động từ phương Bắc tràn xuống, từ phương Tây lan qua, từ miền Nam đi lên, từ biển Đông ập tới, trong thuở nào điểm nhất định đã đủ mạnh để làm thay đổi cả cuộc diện.

Đề cử người Mỹ gốc Việt lên thiếu tướng

Nội những Trần Trọng Kim: 5 thành tựu trong 4 tháng

Tranh cãi về trận Liên Xô đánh Ba Lan

Trận đánh năm Kỷ Dậu vì thế phải được xét qua một lăng kính mới - một bên là “thiên triều” với đủ thứ lễ nghi tập tục, nhiều “hoa quyền”, ít thực dụng, và một bên là thành phần đa chủng, sống gần với bản năng trong những điều kiện sinh hoạt giảm thiểu đến mức không sao đơn giản hơn được nữa. Sự tương phản mãnh liệt đó một khi được tương hỗ update bằng kỹ thuật Tây phương - mà thực trạng địa lý chính trị khá độc đáo Đàng Trong đã tiếp nhận được - đó đó là yếu tố then chốt tạo nên thắng lợi.

Trong khi Bắc quân là một đội nhóm quân chính qui tập trung vào giải pháp duy nhất là giữ thành, chiếm đất theo sở trường của người Trung Hoa thì Nam quân lại gồm có ba mũi nhọn gồm có ba sở trường rất khác nhau được vận dụng cùng một lúc. Miền núi rừng tây nguyên với đội binh Thượng có tài năng xuyên sơn đem theo một đàn voi rừng từ mạn Lào đổ sang đã tạo cho quân Thanh sự kinh hoàng. Cánh quân từ biển kéo vào phần lớn là đám “du thương” được Nguyễn Huệ thu dụng để thành lực lượng thuỷ quân, quen thuộc với khu vực biển vùng vịnh Bắc Việt vừa tập kích ngang hông quân Thanh, vừa chặn đường rút lui, cắt đứt khối mạng lưới hệ thống thông tin và tiếp liệu. Bộ binh do chính vua Quang Trung chỉ huy từ Phú Xuân lấy ra, kết phù phù hợp với quân ở miền Bắc quen thuộc địa thế tràn ngập trận địa theo giải pháp “biển người”, đổ xuống địch quân như một đợt sóng thần từ xa ập tới.

Sau thắng lợi, nhiều lịch sử thuở nào được tô vẽ, phao truyền về quân Tây Sơn. Một thắc mắc thường được nêu ra là làm thế nào để Nguyễn Huệ hoàn toàn có thể điều binh thần tốc như vậy? Nhiều phương pháp đã được đưa ra để lý giải gồm có cả phương tiện di tán (võng, thuyền, voi, ngựa ...) lẫn tính toán thời gian (đại quân tiến luôn một mạch không nghỉ từ Phú Xuân ra Thăng Long trong khoảng chừng từ 20 đến 40 ngày). Thế nhưng những lý giải đó đều có những điểm gượng gạo không thực tế. Một điểm quan trọng là muốn đi nhanh và đồng bộ thì chỉ hoàn toàn có thể áp dụng vào những binh đội với số lượng nhỏ vì theo thời gian khoảng chừng cách giữa người đi đầu và người đi cuối sẽ càng lúc càng xa. Ngoài ra dù hình thức nào, đi bộ, đi thuyền hay phải đi ngựa, đi võng thì vẫn có những số lượng giới hạn nhất định về tốc độ, về sự chịu đựng ... không thể vượt qua. Thực ra, điều mà người ta nhận định rằng thần tốc kia không ở vấn đề di tán mà làm thế nào khôn khéo điều động để ba cánh quân cùng xuất hiện kịp thời, vừa làm tăng sự cộng hưởng của sức mạnh, vừa làm cho đối phương tưởng như một phép lạ nên kinh hoàng tan vỡ.

Quân Tây Sơn cũng không phải là một binh đội duy nhất từ trong Nam lấy ra mà là nhiều đơn vị từ nhiều địa phương được những tướng lãnh sẵn sàng sẵn sàng cùng di tán tới khu vực tập kết để tham gia chiến dịch. Nguyễn Huệ chỉ chỉ huy một số trong những khinh binh tương đối nhỏ và nhẹ từ Phú Xuân. Binh lính thời đó phần lớn thuộc dạng dân quân, thời bình sống lẫn với mái ấm gia đình, làng xã của tớ, chỉ điều động khi hữu sự (tương tự như những khu công trình xây dựng thuỷ lợi hay công tác thao tác hiệp hội trong những chính sách toàn trị, lương thực và trang bị đều do dân chúng tự túc), là phương pháp quản trị “just-in-time“ trong quân sự, cấp chỉ huy định tiềm năng và thời hạn rồi để cho cấp dưới tự lo liệu thi hành. Chúng ta hoàn toàn có thể tưởng tượng trục lộ tiến quân của vua Quang Trung như một đội nhóm chèo thuyền mà tất cả đều hành vi uyển chuyển cùng một lượt, một dòng sông được nhiều nguồn chảy tới để trở thành một cơn lũ mỗi lúc một dâng cao.

Cũng tương tự, lời xác định sẽ vào thành Thăng Long trong ngày đầu tháng Giêng năm Kỷ Dậu - nếu quả thực có - cũng là một nhu yếu bắt buộc, là phương thức tìm sự sống trong cái chết, không cách nào khác hơn. Nói theo ngôn từ mới, vua Quang Trung phải sử dụng giải pháp bôn tập từ Nghệ An ra Bắc chính vì Nam quân không còn một khối mạng lưới hệ thống đài trạm để đáp ứng quân lương như quân Thanh nên từng người phải tự mang theo thực phẩm cho chính mình -theo tính toán cơ bản về tiếp liệu thì một thành viên chỉ hoàn toàn có thể mang được từ 5 đến 10 ngày lương là tối đa. Từ Ninh Bình về Thăng Long, trong kĩ năng cơ hữu, vua Quang Trung thấy rằng ngày mồng 7 tháng Giêng là hạn định ở đầu cuối, phải đạt được bằng bất kể giá nào chứ chẳng phải do ai cố vấn, cũng không mang tính chất chất dự ngôn, tiên tri như người ta thường chép.

Viết về trận chiến Việt - Thanh chúng tôi muốn tìm lý giải cho một nghi vấn lịch sử, so sánh ưu, khuyết điểm của một đội nhóm quân chính qui với đầy đủ nghi thức và một đội nhóm quân còn mang tính chất chất tự phát, được tập trung rất nhanh theo trách nhiệm và nhu yếu rồi sau đó lại tan biến vào đời sống thông thường, không lương, không bổng, không tử tuất. Hình thức đó là một truyền thống lâu lăm của vùng Đông Nam Á, tuy đạt được một số trong những thắng lợi nhất định nhưng cũng đưa tới những mất quân bình thời hậu chiến, khi chuyển từ đấu tranh giành quyền lực sang công tác thao tác Phục hồi kinh tế tài chính và ổn định xã hội.

Chụp lại hình ảnh,

Lễ hội kỷ niệm Vua Quang Trung đánh thắng quân Thanh 1879 tại Tp Hà Nội Thủ Đô

Khi ra Bắc trừ Vũ Văn Nhậm, Nguyễn Huệ đã không dấu diếm tham vọng lên làm vua thay nhà Lê. Dự tính đó một phần vì ông cảm thấy tôi đã đủ lông đủ cánh không thích ở dưới quyền Nguyễn Nhạc sau khi hai anh em đã có những xung đột trầm trọng không thể hàn gắn được. Nguyễn Nhạc là vua Thái Đức thì ông cũng phải có một danh vị tương đương. Nguyễn Huệ nay làm chủ cả xứ Bắc Hà vào đến Quảng Nam, so với lãnh thổ của anh ông còn to to hơn nhiều và việc xưng đế cũng không còn gì trái đạo. Giữa ông và nhà Lê chẳng có ràng buộc nào ngoài tình nghĩa với một người vợ lẽ là một nàng tiểu thư.

Một số quan lại nhà Lê ủng hộ chủ trương này, điển hình là Ngô Thì Nhậm và vài đồng liêu, tuy nhiên phần đông chống đối ngấm ngầm hay công khai minh bạch vì chủ trương cai trị khắc nghiệt của quân Tây Sơn và lòng đố kỵ không thích những người dân từ Nam Hà ra làm chủ đất nước. Theo tài liệu của những giáo sĩ tại miền Bắc lúc đó, Nguyễn Huệ khi ra Bắc lần thứ hai đã công khai minh bạch đưa ra một đạo dụ hỏi ý kiến toàn thể dân chúng Bắc Hà (không phân biệt giai cấp, phẩm tước và địa vị) xem “họ thích sống dưới chính sách nào: bị một ông hoàng huyết thống nhà Lê cai trị (ông vờ vịt không nhắc tới tên Chiêu Thống) hay khẩn cầu ông ở lại điều khiển quốc gia để được thừa hưởng 1 sự thái bình hoàn toàn và vĩnh cửu, dưới sự bảo lãnh giúp sức của ông”.

Tổng hợp nhiều tài liệu rất khác nhau, kể cả thư từ tiếp xúc với Nguyễn Thiếp và những bài biểu suy tôn của quan lại nhà Lê (do Ngô Thì Nhậm soạn), tất cả chúng ta hoàn toàn có thể xác định được rằng Nguyễn Huệ không dấu diếm tham vọng nên đã sẵn sàng sẵn sàng để thiên đô vào Nghệ An vì nơi đây ở vị trí thuận tiện hơn hết để liên lạc với toàn thể khu vực ông đang trấn áp, nhất là có một cửa ngõ thông qua Thượng Lào và một cửa biển để marketing thương mại với những quốc gia khác.

Điều đáng tiếc là triều đại Tây Sơn quá ngắn ngủi, phần lớn những tài liệu chép về quá trình này sẽ không hề nữa, hoặc chỉ từ những mảnh vụn rời rạc làm cho nhiều thắc mắc không còn trả lời. Để tưởng tượng được trận chiến Việt - Thanh đầu năm Kỷ Dậu, tất cả chúng ta không thể không xét qua “tình hình bạn”, ít nhất cũng trên một quy mô tổng quát về tổ chức hành chánh và quân sự, lực lượng và tiềm năng, phương hướng chung của thời đại và trình độ phát triển về kỹ thuật quân sự để có một lượng giá giữa hai bên ngõ hầu hiểu được thắng lợi của quân Nam mà không rơi vào những nhận định chủ quan.

Chúng ta cũng không thể bỏ qua những bước cơ bản mà Nguyễn Huệ dự trù, trong đó hai đề mục lớn cần đào sâu là chủ trương thu dụng thành phần thương nhân mặt biển để trấn áp trục lộ hàng hải đi từ eo biển Malacca lên đến mức Nam Trung Hoa và nhu yếu bành trướng sang phía Tây để thực hiện tiềm năng thu phục Tiêm La mở rộng lãnh thổ, vừa tiêu diệt Nguyễn Ánh để trừ nốt mầm hoạ trong gan ruột vừa “tiếp thu” luôn vương quốc nhỏ bé và yếu đuối của ông anh cả ở Qui Nhơn. Chúng ta sẽ đào sâu hơn về hai kế hoạch này trong một dịp khác.

Vương quốc mà Nguyễn Huệ thành lập (hay có ảnh hưởng) gồm có những khu vực nào? Ở thế kỷ 18, việc phân định ranh giới quốc gia còn rất sầm uất, tất cả chúng ta chỉ hoàn toàn có thể tìm được đại khái địa bàn của ông gồm cả lãnh thổ hành chánh và khu vực ảnh hưởng là những nơi khi cần ông hoàn toàn có thể trưng dụng tài nguyên hay nhân lực. Quan niệm rạch ròi về lãnh thổ mà tất cả chúng ta hiểu ngày ngày hôm nay chắc như đinh không thể áp dụng vào thời kỳ này.

Trước đây khu vực phía tây lãnh thổ Bắc Hà vẫn bị coi như một vùng xa xôi ít liên quan đến nước ta, có lẽ rằng vì sự khác lạ về văn hoá và chủng tộc. Tuy nhiên, khi được chia phần đất từ Phú Xuân trở ra - nhất là lúc làm chủ cả Nghệ An là phần đất nhà Lê nhường cho ông khi có công ra bắc dẹp họ Trịnh - Nguyễn Huệ đã thấy tầm quan trọng của những vương quốc phụ cận suốt một dải đất rộng từ bắc chí nam, về kinh tế tài chính cũng như về quân sự.

Theo những tài liệu mày mò được ở châu Qui Hợp, tỉnh Nghệ An năm 1974 trong từ đường quận công Tran Phuc Hoan thì ngay từ tháng 9 năm 1787 (tháng 8 năm Đinh Mùi, Thái Đức thứ 10) tức là ngay những ngày đầu khi đất Nghệ An mới thuộc quyền trấn áp của Nguyễn Huệ, quan trấn nhậm huyện Hương Sơn đã ra lệnh cho châu Quy Hợp phải nới lỏng giao thương mua và bán và bãi bỏ thuế đánh vào nhà buôn hay lúa gạo thường qua lại vùng này. Trước đây, triều Lê Trịnh, những thông lộ qua Ai Lao đều bị trấn áp ngặt nghèo nên việc thương mại với những lân bang hầu như không còn gì cả, ngoài việc thu thuế một số trong những sản vật trao đổi Một trong những dân tộc bản địa thiểu số. Cũng theo tài liệu này, Nguyễn Huệ đã thực hiện được một cải cách quan trọng mà trước nay trước đó chưa từng có, đó là biến khu vực này thành một vùng tự do giao thương mua và bán để phát triển trao đổi song phương giữa nước ta có ưu thế trực tiếp với biển cả còn Ai Lao là đầu mối của mạng lưới marketing thương mại với khắp những khu vực nội địa lên đến mức tận Bắc Ấn Độ và Nam Trung Hoa. Kiểm soát được khối mạng lưới hệ thống marketing thương mại này, ông đã mở ra một đầu cầu mới thay thế cho con phố trước đây thương nhân vẫn sử dụng dọc theo khu vực Trường Sơn và đường thuỷ lộ xuống Cao Miên để từ đó thông ra biển.

Điều này cũng nói lên phần nào sự tương đồng, tương hợp của lực lượng Tây Sơn với những sắc dân số sống tại Ai Lao, Bắc Thái và lý giải được một số trong những tập quán tuy quen thuộc với những dân tộc bản địa nằm sâu trong nội địa nhưng lại xa lạ với người Kinh. Việc mở rộng giao lưu đó đã làm cho những tiểu quốc phía tây đều có ý ngả theo vua Quang Trung và mấy năm sau đã viết thư nhờ Đại Việt giúp họ thoát khỏi sự áp bức của Xiêm La mà lâu nay họ phải triều cống. Chính đây là một điểm mấu chốt để Nguyễn Huệ hoàn toàn có thể chuyển quân ra miền Bắc mà tránh việc phải đi theo những trục lộ mà chúa Trịnh hay chúa Nguyễn hằng quen thuộc.

Vì trấn áp một khu vực tương đối rộng lớn (suốt từ miền Bắc vào đến Quảng Nam và có lẽ rằng toàn bộ khu vực Thượng và Trung Lào ngày này) Nguyễn Huệ có nhu yếu thiết lập nhiều trung tâm hành chánh rất khác nhau để tiện việc cai trị và điều động. Ông chọn hai vị trí kế hoạch tương đối quan trọng với những đặc điểm nổi bật về giao thương mua và bán là Nghệ An và Phú Xuân để xây dựng cơ sở . Riêng Nghệ An, ông coi nơi đây là Trung Đô và cũng là địa điểm lui về một khi bị tấn công từ hai đầu. Chúng ta cũng không thể bỏ qua giả thuyết ông muốn lên ngôi ngay tại kinh đô mới nên đã quay quồng hối thúc Nguyễn Thiếp đi coi đất xây hoàng cung và chuyển nhiều nhân công, vật liệu từ Bắc Hà vào Thanh Nghệ.

Không rõ những thừa sai ngoại quốc tường thuật về chủ trương tận thu tài sản và lương thực Bắc Hà đúng chuẩn đến mực nào nhưng chủ trương “tất cả cho trận chiến tranh” của Nguyễn Huệ là vấn đề thiết yếu để nếu không sử dụng được thì cũng không để cho đối phương khai thác. Ngay lần đầu ra Bắc, Nguyễn Huệ đã thu góp được rất nhiều của cải của chúa Trịnh đem về Nam, không chia lại cho Nguyễn Nhạc nên xảy ra xung đột, đưa đến trận chiến mà người ta gọi là “nồi da xáo thịt”.

Khi ra Bắc lần thứ hai, quan lại nhà Lê chỉ có một số trong những ít ủng hộ ông, đa số không tán thành những bài biểu suy tôn của Ngô Thì Nhậm và lãnh đạm đối với cuộc “trưng cầu ý kiến” một cách lộ liễu, ông đành tiến hành một kế hoạch khá cực đoan, vừa do kế hoạch đấu tranh, vừa muốn đập tan nhuệ khí của xứ Bắc Hà, nhân thời cơ tận thu tiền bạc thành phần có máu mặt, vét cho tới người lính ở đầu cuối và đưa hết vật liệu, thợ thuyền vào xây tân đô:

Ông tận dụng một vị quan Trung Hoa (?) tên là Thiểm Bảy, con rể vua Cảnh Hưng như ông tức là anh (hay em) “cột chèo” bằng phương pháp bảo vị này kê khai những tên đại thương gia giầu có và những tư nhân có nhiều tiền để ông xua lính vào cướp. Cuối cùng ông kiếm chuyện với tên đồng loã ti tiện này (tức vị quan Tàu). Ông cho tra tấn thật dã man tên đó cùng với vợ hắn để ép chúng làm tờ kê khai đích xác của cải của chúng. Ông đã thành công trong việc chiếm đoạt tài sản kếch xù của chúng ...

Những kế hoạch kinh tài được thực hiện quay quồng chắc chắn là vì nhiều nguyên nhân, vì tình hình nhiều mặt sôi động phải đối phó cũng luôn có thể có mà vì nhu yếu cũng luôn có thể có. Người ta còn nhận định rằng ông phẫn nộ vì một số trong những tướng lãnh không thành công trong việc đánh dẹp tàn quân nhà Lê ở miền thượng du nên khắt khe cả với mái ấm gia đình bên vợ, tức Ngọc Hân công chúa:

...bà goá phụ Cảnh Hưng, mẹ vợ ông có lần xin ông tha cho những vị quan Bắc Kỳ, đặc biệt là cho Đốc Chiên. Người ta đồn rằng bà có cho Đốc Chiên 100 thoi (hay đỉnh) vàng để ông ta dùng vào việc mua chuộc những quan lại, bảo tồn cái đầu ông. Nhưng vì sợ hãi trước sự phẫn nộ của con rể, bà đã bỏ trốn. Bắc vương lập tức cho tịch thu đồ đạc và tài sản của bà công chúa Bắc Kỳ (tức là bà Hân) vợ ông bị đánh hai mươi roi theo lệnh ông. Hình như bà này đã oán trách chồng bà vì sự ngược đãi đối với mẹ bà.

Khi mẹ vợ ông bị điệu về triều đình, ông đã trách mắng bà thậm tệ vì mối tình cảm của bà đối với Đốc Chiên. Số vàng do bà cấp cho Đốc Chiên để chạy tội phải vào tay ông. Ông còn cho lấy cung của Đốc Chiên, vị tướng đáng thương này đã bị đóng gông gần một tháng nay. Rồi ông cho đánh vị tướng này bốn mươi trượng vì tội từ chối, không chịu khai chỗ vua Chiêu Thống ẩn trốn. Cuối cùng ông ra lệnh xử trảm vị tướng này ngày một tháng Sáu.

Chúng ta cũng hiểu rằng việc tích luỹ tài sản chính vì nhu yếu quân sự, gồm có cả ngân sách về tân trang vũ khí (phải mua những súng ống, đạn dược mới mẻ hơn của Tây Phương) và lương thực cho quân đội, một vấn đề sinh tử vì ông đã bị cắt đứt con phố từ Bắc và Nam nên chỉ có thể hoàn toàn có thể dùng thuyền để mua hoặc cướp gạo từ xứ Đồng Nai. Chỉ khổ cho dân miền Bắc khi Nguyễn Huệ “bắt nộp ngay lập tức và cùng một lúc những thứ thuế được trả làm hai kỳ trước kia, những thứ thuế gạo tháng Ba và tháng Mười, tất cả những thứ thuế khác mà không được trả đầy đủ; không còn ai được than phiền hay bầy tỏ ý kiến về việc đó. Các xã trưởng và phú hộ (hào mục) nào không tuân lệnh ngay sẽ bị đánh một trăm trượng hoặc sẽ bị xử tử tuỳ theo họ phạm trọng tội hay khinh tội”.

Chiến thuật mà nhiều người vẫn ca tụng là thần tốc cũng là một phương thức để giảm sút số lượng binh sĩ thường trực phải nuôi ăn càng sớm càng tốt. Chúng ta cũng không lấy làm lạ sau thắng lợi tại Thăng Long, Nguyễn Huệ đã “giải ngũ” tại chỗ rất đông binh sĩ (phần lớn là tân quân mới tòng chinh ở Thanh Nghệ và trên đường ra Bắc). Một số đông dân chúng từ Thanh Hoá, Nghệ An theo ra không hề đường trở về nên đã lập nghiệp tại những vùng đất tân bồi ở duyên hải.

Việc Nguyễn Huệ chọn Nghệ An làm kinh đô có một ý nghĩa kế hoạch rất quan trọng, không những thuận tiện cho việc rút lui và chống giữ mà còn sẵn sàng sẵn sàng cả những kế hoạch bành trướng sức mạnh ra toàn thể khu vực. Một khi Thăng Long từ một thủ phủ chính trị, văn hoá, kinh tế tài chính, quân sự ... hạ xuống hàng “cố đô”, vai trò của kinh thành gần như thể mất hẳn. Việc thiên đô đó chắc như đinh ảnh hưởng rất mạnh đến tâm tình giới sĩ phu Bắc Hà nên trong quá trình này lòng hoài vọng tiền triều trở thành phổ biến tuy nhiên trong hơn 200 qua, vua Lê chỉ là hư vị và miền Bắc cũng không tạo được thành quả nào nổi bật. Tâm tình hoài vọng đó được lập lại trong lịch lịch sử mọi khi thay đổi một triều đại ảnh hưởng quá nhiều tới tình hình chính trị kéo dãn mãi về sau. Theo những giáo sĩ thì:

... Trong khi chờ đón (dân chúng bắt Lê Duy Kỳ nạp cho ông), vì Bắc vương sắp phải lên đường vào Nam, ông nhất định cho phá huỷ thủ đô Bắc Kỳ, gọi là Kẻ Chợ, Kinh Đô hay Kinh Ki (Kỳ) và xây lại tại xứ Nghệ An một hoàng thành mới gần quốc gia nhỏ bé của ông (Phú Xuân) và gần Nam Kỳ Thượng, ở khoảng chừng giữa hai vương quốc. Ông liền cấp tốc cho thực hiện kế hoạch này. Trước hết, ông cho phá tất cả những biệt thự cao cấp của những Chúa cũ và của những người dân chuyên chế biện sự nhà Trịnh ở trong hoàng thành và cho chất lên thuyền những vật liệu, đồ đạc quí nhất và tài sản cùng với một số trong những lớn gạo thu nhặt được để mang tới chỗ được qui định là nơi xây cất thành phố tương lai gọi là Phủ Thạnh (Thanh?) hay Thành Rum (?). Ông cũng không bỏ sót những dinh vua Chiêu Thống và hoàng cung những vua nhà Lê (ông phá cho tan hết). Ông cho lấy đi tất cả những thứ ông thích, trong cả đá lát nữa (theo lời đồn thổi) ...

Ngoài tài vật, Nguyễn Huệ cũng tận dụng nhân lực của Bắc Hà để xây dựng kinh đô mới. Các giáo sĩ cho biết thêm thêm ông “tuyển chọn rất nhiều thợ và nghệ sĩ đủ loại” để mang theo dùng vào việc xây cất tân đô và mỗi phường thợ của miền Bắc phải đáp ứng “ít nhất là mười lăm người”.

Điều này cho ta thấy Nguyễn Huệ đã tiến hành kế hoạch “vườn không nhà trống” ngay từ trước khi địch đến nhưng cũng hoàn toàn có thể nhằm mục đích triệt tiêu mọi mầm mống chống đối của miền Bắc. Việc đó cũng phần nào lý giải tại sao một vương quốc tương đối qui mô và có một lịch sử lâu lăm như Bắc Hà lại gần như thể thụ động đối với những biến chuyển, không thấy một phản ứng nào hoàn toàn có thể xem là đáng kể. Nguyễn Huệ chỉ thay đổi thái độ sau khi thâu tóm quyền lực lên làm nhà vua một cách danh chính ngôn thuận và miền Bắc giờ đây trở thành một phục vụ hầu cần quan trọng cho cơ quan ban ngành sở tại.

Vô hình chung đất Thanh Nghệ trở thành một địa điểm dưỡng quân và tập kết khi thiết yếu, mặc nhiên coi như thủ đô quân sự và chính trị của vương quốc mặc dầu ông và bộ tham mưu vẫn còn đóng ở Phú Xuân vì tình hình chưa hoàn toàn yên ổn và Nguyễn Nhạc cũng hoàn toàn có thể phản công để chiếm lại Quảng Nam khi có thời cơ. Theo thư của linh mục người Bắc Thomas Dien đề ngày 18/12/1788 thì “vào cuối thời điểm tháng Ba (năm 1788) khi Bắc vương (Nguyễn Huệ) đã thắng hai, ba trận quân đội của Tiếm vương Nhạc được cử tới đánh ông để trả thù việc ông làm cho anh ông mất thể diện năm 1787” đủ biết xung đột của hai anh em vẫn tồn tại trong cả sau khi giảng hoà trong trận Qui Nhơn và Nguyễn Huệ vẫn phải đề phòng không phải chỉ Nguyễn Ánh mà cả Nguyễn Nhạc ở mặt nam.

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Quân Tây Sơn mà Nguyễn Huệ chỉ huy có một số trong những đặc tính đã ảnh hưởng đến giải pháp, kế hoạch của ông mà tất cả chúng ta cần nghiên cứu và phân tích:

Quân Tây Sơn sử dụng trong trận chiến Việt Thanh gồm có nhiều thành phần:

Thân binh Thuận Quảng là quân đội ông mang từ miền Nam đi ra

Binh sĩ ra từ trước dưới quyền chỉ huy của Ngô Văn Sở, Phan Văn Lân ...

Tân quân dân chúng bị cưỡng bách tòng chinh tại những làng mạc ông đi qua hay do những tướng lãnh đã tuyển mộ

Các lực lượng phụ thuộc vào ông gồm có những toán quân người thiểu số ở phía tây và những toán dân chài, du thương, hải phỉ ... ở biển đông

Chính vì gia nhập hàng ngũ vào nhiều thời điểm rất khác nhau, tại nhiều địa phương nên tổ chức và trang bị cũng thay đổi không đồng nhất. Tuy nhiên để bảo vệ sự xuất hiện của tớ và vận dụng tối đa lực lượng trong chiến đấu, tướng lãnh Tây Sơn đã áp dụng một số trong những giải pháp nghiêm nhặt:

Kỷ luật thép trong phương thức tuyển mộ và trừng phạt

Lương thực tối thiểu, do thành viên tự mang theo hay do từng tổ nhỏ đảm trách để hoàn toàn có thể di hành nhanh và lại không thể bỏ trốn, lệ thuộc hoàn toàn vào đoàn thể, không tồn tại được nếu sống riêng rẽ

Đi theo đường núi để số lượng giới hạn tối đa tiếp xúc với quần chúng vừa bảo toàn bí mật vừa không tạo những xáo trộn một khi binh đội đi ngang qua

Chia thành nhiều toán nhỏ riêng rẽ chỉ tập trung ở những điểm nhất định

Không đóng quân tại đâu thuở nào gian dài để khỏi tạo ra những nhu yếu thực tế như marketing thương mại, liên hệ trai gái, trộm cắp và tiết lộ tin tức quân sự

Để bù lại số binh sĩ tổn thất trong trận chiến tranh, nhất là một số trong những đông đi theo Nguyễn Nhạc nên Nguyễn Huệ đã tiến hành một chủ trương cưỡng bách tòng quân đến mức tối đa và đây cũng là một trong những nguyên do miền Bắc lâm vào cảnh cảnh đói kém liên tục trong nhiều năm. Những giáo sĩ xuất hiện tại miền Bắc đã ghi nhận là “chừng một tháng nay (thời điểm ở thời điểm cuối năm 1787), một vị tướng của Tân Attila (tức Nguyễn Huệ) tên là Vach Quich (?) đã trở lại xứ Nghệ mộ rất nhiều lính và bắt dân chúng đáp ứng một số trong những gạo khá lớn. Với những hành vi tối dã man, tên ác quỉ đó thường hay xẻo tai, lột da mặt từ trán cho tới miệng, đánh nhừ tử cho tới chết những viên xã trưởng hay những người dân đại diện cho những làng xã không tuân lệnh hắn ngay”.

Nhu cầu trận chiến tranh làm cho Nguyễn Huệ không hề nhiều lựa chọn và “mục tiêu của việc tuyển mộ dân quân Bắc Kinh là để thay thế những lính cũ của bạo quân Phú Xuân (Nguyễn Huệ) ... vì đội ngũ đã bỏ rơi ông để theo Nhạc, trong hoặc sau thời kỳ trận chiến tranh giữa ông (Nguyễn Huệ) và tiếm vương (Nguyễn Nhạc) (khiến) ông bị lâm vào cảnh tình trạng phải thu nhập trên lãnh thổ nhỏ bé của ông những thành phần thuộc giai cấp hạ lưu, những tay anh chị lưu manh, nông dân và cấp cho họ khí giới”.

Việc tổ chức quân đội cũng khá được thay đổi nhiều lần, ít nhất cũng từ một đội nhóm quân tự phát trở thành một phần bộ của cơ cấu tổ chức hành chánh. Việc Nguyễn Huệ muốn tách ra thành một vương quốc riêng đã cho tất cả chúng ta biết ông đã phải xử lý và xử lý những vấn đề của quân sĩ mà trước đây dường như ông không quan tâm lắm. Tiến bộ đó phần nào hoàn toàn có thể ông học hỏi được từ chính những người dân mà ông đã đánh bại như triều đình chúa Nguyễn ở phương nam, chúa Trịnh và cơ cấu tổ chức quân chủ ở phương bắc. Tiếc rằng chúng tôi không đã có được bản chính bằng Hán Văn của tờ chiếu gửi cho Ngô Văn Sở và quan binh Bắc Hà nhưng xuyên qua bản dịch từ tiếng Pháp (do những giáo sĩ ghi nhận) của tác giả Đặng Phương Nghi tất cả chúng ta cũng hoàn toàn có thể phần nào nắm được tinh thần đó:

Bởi sắc lệnh này ta cho những tướng Đại Tư Mã, Đại Đốc (tức Ngô Văn Sở và Phan Văn Lân) và những sĩ quan khác biết rằng từ trước tới nay những vua chúa đều lấy luật pháp để cai trị thần dân và duy trì hoà bình, nên ta cũng noi gương những vị tiền bối mà đánh dấu ngày khởi đầu triều đại ta bằng phương pháp soạn ra một bộ luật để dân chúng sống trên đất đai ta nghiêm nhặt tuân theo. Vì thế ta đã giao cho những quan tư pháp và tham chính viện trách nhiệm hoàn tất những tác phẩm đó trong một, hai tháng. Trong khi chờ đón ta ban bố vài pháp quy yêu cầu mọi người và mỗi những ngươi đứng đắn thi hành. Nội dung điều lệ đó như sau:

Nếu một sĩ quan hay binh lính nào phạm tội gì, những quan văn võ sẽ họp lại để xử họ và nếu họ đáng bị xử tử họ sẽ bị phán quyết tử hình.Song le trong thời trận chiến tranh, mỗi lần một vị chỉ huy sai bộ hạ mình đi đánh địch, bộ hạ đó phải tuyệt đối tuân theo, người nào tử trận một cách can đảm và mạnh mẽ và tự tin sẽ được vẻ vang. Trái lại ai vì sợ chết mà bỏ trốn sẽ bị sỉ nhục. Bởi vậy ta được cho phép xử tử tức thì những kẻ trốn bổn phận cũng như những kẻ cho địch có thì giờ dưỡng sức lại và tấn công vì hèn nhát hay vì chậm rãi; sau rồi những tướng lãnh phải báo cáo hành vi của tớ trong trường hợp đó.Khi trận chiến tranh chấm hết và khi quân đội trở về kinh đô và được trả lại cho cơ quan ban ngành sở tại, không một quan chỉ huy nào được tự tiện xử tử một người ngang quyền hay ngang chức và ai mà vi phạm luật này sẽ không còn kỳ vọng được khoan hồng.Mỗi lần xảy ra chuyện gì liên quan đến quốc gia hay công ích, mọi người đều phải lưu ý ngay đến việc đó kẻo một sự chậm trễ nhỏ nhặt cũng hoàn toàn có thể gây trở ngại cho việc làm. Thời bình, sự mau lẹ đó cũng cần phải thiết rồi, huống chi tại Bắc Kỳ nơi trận chiến ngày càng ác liệt, một trận chiến mà những ông phải coi như việc trọng yếu chính bới mỗi khoảng chừng thời gian ngắn hoàn toàn có thể mang lại nhiều thay đổi bất thần liên tục theo nhau như gió, chớp hay như thể hơi và những biến chuyển đó lúc thì thuận, lúc thì nghịch thành thử không thể địa thế căn cứ trên cái gì chắc như đinh được. Bởi vậy mọi khi nhu yếu quốc gia hay tình hình trận chiến tranh bắt phải họp để thảo luận về những việc phải làm và mọi khi ngày giờ họp được ấn định, những quan văn võ sẽ phải họp ngay lập tức vào ngày giờ đó để bàn luận và quyết định với nhau. Nếu bất đồ có người vì sơ xuất mà quên tới nơi họp đúng giờ, ta được cho phép Tư Mã và Đại Đô Đốc phạt họ tuỳ theo lỗi nặng hay nhẹ.Nếu mọi khi thuộc hạ quan chỉ huy chi đội hay thuộc hạ của ông đi đuổi bắt kẻ tà đạo, đáng lẽ bảo vệ và che chở dân vô tội và hiền lành họ lại cưỡng đoạt của cải của dân chúng đáng thương sẽ đau khổ và thất vọng, vì họ phải chịu nhiều tai vạ hơn dưới thời ác quỉ Nhậm hay Tiết chế. Họ cư xử như vậy thì làm thế nào dân chúng yên lành được? Và làm thế nào gọi hành vi đó là giải phóng dân chúng khỏi áp bức và làm thế nào phạt thủ phạm cho được? Vậy ta ra lệnh cho những sĩ quan phải công bố trong trung đội hay lữ đoàn mình điều nghiêm cấm, không được lấy bất kể vật gì của dân dù là một ngọn cỏ, như ta không ngớt tuyên cáo trước đây. Các sĩ quan sẽ chắc như đinh làm vừa lòng ta và đúng theo tình ý ta nếu rất là thi hành điều nghiêm cấm đó. Ai cư xử như vậy hoàn toàn có thể tin rằng sau khi chia sẻ cùng ta những nỗi khổ nhọc và những mối hiểm nghèo của thời chiến này, họ cũng tiếp tục chia sẻ thanh danh và hưởng thú vui thời bình cùng ta. Vả lại nữa, không còn ai có quyền nhờ vào sự vắng mặt hay sự xa cách của ta để phiền nhiễu cướp bóc dân chúng và uy hiếp đàn bà con gái. Chỉ lúc nào ngưng và dẹp được những bạo hành đó, họ mới hoàn toàn có thể tự phụ giữ nổi chức vụ và bảo vệ bảo mật thông tin an ninh cho thành viên và mái ấm gia đình họ, bằng không, đừng mong gì ta dung thứ họ.

Đó là những điều ta muốn những ngươi phải biết.

Ngày 3 tháng Mười [âm lịch] năm Thái Đức (Tiếm vương Nhạc) thứ 11.

Theo những bức thư của những giáo sĩ đạo Thiên Chúa đã tận mắt tận mắt chứng kiến thì những đội quân của Nguyễn Huệ được tuyển mộ rất quay quồng. Hồi năm trước, “Giáo sĩ Le Roy đã tả đạo quân Quang Trung gồm có khắp cơ thể già lão, trẻ con trông giống một toán bệnh nhân ốm yếu hơn là một đoàn chiến binh”. Một lá thư khác của giáo sĩ Longer (13-5-1787) thì viết là “Người bạn đồng sự trẻ của chúng tôi nên phải chạy chính bới người ta bắt tất cả mọi người phải đi đánh nhau từ 15 tuổi trở lên. Những người già, đàn bà góa, và con gái cũng bắt đi sửa cầu, đường sá” . Không những thế trong cả sư sãi cũng phải tòng quân và việc kiểm tra nhân số cũng rất nghiêm nhặt. Theo thư của La Bartette gửi cho Blandin ngày 25 tháng 6 năm 1786 thì:

Họ đã phá hủy tất cả những giáo đường đẹp nhất ở đây, họ cũng phá hủy tất cả chùa chiền và bắt tất cả những nhà sư cầm vũ khí để ra trận.

Do đó dẫu Nguyễn Huệ hoàn toàn có thể tập trung được một số trong những lượng binh sĩ đông đảo trong thuở nào gian ngắn ngủi nhưng hiển nhiên chỉ là một đoàn quân ô hợp. Vả lại việc tận dụng nhân lực như vậy chắc như đinh không thể biến họ thành một đoàn quân thiện chiến vì nhân số không chưa đủ mà đoàn quân còn nhiều vấn đề khác ví như huấn luyện, trang bị, y phục, thực phẩm, thuốc men ... nếu chỉ trông cậy vào dân chúng địa phương thì không thể nào đáp ứng nổi. Ngoài ra trong nhiều năm chinh chiến liên miên, bao nhiêu trai tráng đã bị hết bên này đến bên kia bắt đi lính cả rồi, thành phần còn sót lại chắc chẳng được bao nhiêu. Mặc dù việc tận dụng nhân lực đưa vào quân ngũ vốn là thói thường của Nam Hà, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể ngờ rằng những dữ kiện mà nhiều người nhìn thấy - kể cả những tài liệu chép trong chính sử nước ta - chưa phải đã là sự việc thực hoặc nếu đúng như vậy thì chỉ là hình ảnh mà Nguyễn Huệ muốn mọi người nhìn thấy chứ thực lực của ông không phải như vậy. Đó là một hình thức nghi binh để ông hoàn toàn có thể mở một cuộc tấn công bất thần bằng những lực lượng tinh nhuệ theo đường rừng và đường biển mà địch không hay biết.

Những toán quân xung hãm này phần lớn là thân binh của Nguyễn Huệ, gồm người Thượng và người Hoa, đánh cảm tử, lớp này chết, lớp khác xông lên. Nguyễn Huệ luôn luôn có lối đánh “biển người” như vậy ở khắp mọi mặt trận, kể cả khi đem quân tấn công Nguyễn Nhạc ở Qui Nhơn. Chính vì thế ông thường bắt tất cả già trẻ lớn bé ra trận, có khi cả thành phần “vị cập cách” nghĩa là “trẻ con”. Với quan điểm phải giành thắng lợi bằng bất kể giá nào, Nguyễn Huệ không ngần ngại đốt phá, tàn sát nếu gặp chống cự, để tiêu diệt cũng luôn có thể có mà thị uy cũng luôn có thể có. Nắm vững quan điểm kỷ luật là sức mạnh mẽ và tự tin của quân đội, ông rất là gắt gao trong việc điều quân và nổi tiếng là nghiêm minh.

Khu vực Đông Nam Á vào thời điểm cuối thế kỷ 18 không phải là những quốc gia có lãnh thổ hành chánh rõ rệt được qui định theo công pháp mà là những khu vực ảnh hưởng của từng dòng họ, khi mạnh thì bành trướng, khi yếu thì co cụm. Nằm Một trong những khu vực đồng bằng dọc theo duyên hải nước ta và Xiêm La là một khu vực rừng núi rộng lớn, trong đó những dân tộc bản địa cao nguyên sống rải rác, du canh. Bên cạnh sinh hoạt của từng bộ lạc, khu vực này còn tồn tại một khối mạng lưới hệ thống sơn lộ chằng chịt mà chỉ dân bản xứ mới am tường. Nhiều đoàn thương nhân (caravan) đã sử dụng khối mạng lưới hệ thống giao thông vận tải này để đi buôn tới tận Miến Điện, Xiêm La và Nam Trung Hoa làm cho sản phẩm từ vùng này hoàn toàn có thể đem tới vùng khác. Những thương nhân đó rất đa dạng gồm có người Trung Hoa, người Thái, người Shan (?), người Bhamo (ở Miến Điện). Mạng lưới marketing thương mại này quả là phức tạp hơn tất cả chúng ta tưởng. Chính anh em Nguyễn Nhạc cũng là những đầu nậu trong những đoàn buôn này, thông thạo đường sá, phong tục của vùng Tây nguyên và sử dụng nhiều kinh nghiệm tay nghề bản thân vào những trận đánh về sau. Những toán thương nhân đó cũng quen thuộc với những loại bùa chú, thuốc men, chất kích thích mà dân tộc bản địa thiểu số thường dùng để chữa bệnh.

Sử sách chép không đầy đủ nhưng nhà Tây Sơn chắc như đinh sử dụng một lực lượng lớn những đồng bào thiểu số, không phải chỉ trong vùng Qui Nhơn mà gần như thể toàn cõi Tây Nguyên, kể cả Nam Lào và bắc Campuchia ngày này . Căn cứ khởi nghĩa của tớ nằm ở An Khê, thời đó gọi là đèo Mang (nghĩa là cổng theo tiếng Bahnar). Vùng đất ở phía đông đèo Mang gọi là Tây Sơn hạ đạo, còn vùng phía tây trở lên chen lẫn rừng rậm núi cao gọi là Tây Sơn thượng đạo, một khu vực rộng đến hơn 1500 km2 và trở thành một địa thế căn cứ bảo vệ an toàn và đáng tin cậy cho lực lượng ban đầu từ 1771 đến 1773. Khi làm chủ luôn cả miền Bắc, ảnh hưởng của Nguyễn Huệ bao trùm luôn cả vùng Thượng Lào và đã nhiều lần đem quân tiêu diệt những dư đảng của nhà Lê tại nơi đây.

Con đường mòn này sẽ không riêng gì có là một trục lộ giao thông vận tải mà đối với anh em Tây Sơn, cả một khu vực phía Tây là một địa bàn kế hoạch với những sắc dân người Thượng và hàng trăm, Hàng trăm con voi, lưu động tới những khu vực thiết yếu. Cũng chính trục lộ này Chế Bồng Nga đã nhiều lần đem quân sang bên Lào vòng xuống Quảng Oai đánh úp Thăng Long.

Một trong những binh đội quan trọng nhất của nhà Tây Sơn nói riêng và của Đàng Trong nói chung là tượng binh. Miền nam có nhiều voi nhưng người Việt không biết phương pháp huấn luyện nên những vua chúa thường phải mua của lân bang hay đòi những thuộc quốc tiến cống. Giáo sĩ Cristophoro Borri đã viết như sau:

Có rất nhiều voi trong xứ Đàng Trong, nhưng họ không dùng được vì chưa chắc như đinh phương pháp bắt và huấn luyện. Vì thế phải đưa những con đã thuần thục và biết khuôn phép từ Campuchia là một nước láng diềng. Voi ở đây lớn gấp hai voi ở Ấn độ. Chân và vết chân nó để lại đo chừng một piê rưỡi đường kính. Răng thò ra từ miệng gọi là ngà voi quý hiếm thì thường dài tới mười bốn piê, đó là voi đực. Còn voi cái thì ngắn lại nhiều. Vì thế người ta dễ nhận thấy voi ở xứ Đàng Trong to to hơn những voi người ta vẫn dẫn đi diễu ở Âu châu: ngà không được hai piê rưỡi.

Vào thế kỷ 17, 18 khu vực rừng núi gồm có miền bắc nước ta Campuchia, Nam Lào và trung bộ nước ta còn nhiều loại voi lớn không như giống voi cỏ là loại voi nhỏ lúc bấy giờ ta thường thấy. Chính đó là những con voi được huấn luyện dùng trong tượng binh mà người ta miêu tả là mang cả đại bác.

Khi có trận chiến tranh và trận mạc thì người ta nhấc mui (trên) bành đi để thành một thứ chòi chở lính giao chiến với nỏ, với súng và có khi với khẩu đại bác: voi không thiếu sức để mang nổi và là loài vật rất khoẻ, nếu không còn gì khác. Chính tôi (tức giáo sĩ Borri) đã thấy một con dùng vòi chuyên chở những vật rất nặng, một con khác chuyển một khẩu súng lớn và một con nữa một mình kéo tới mười chiếc thuyền, chiếc nọ theo sau chiếc kia, giữa đôi ngà một cách rất khéo và đưa xuống biển ...

Voi dùng trong chiến đấu cũng khác hoàn toàn những con voi được thuần hoá để dùng trong những đoàn lưu diễn hay trong lễ lạc và cũng không in như một gia súc mà nhiều dân tộc bản địa dùng trong việc làm hằng ngày. Nhiều khi người ta chỉ việc so sánh đội tượng binh của một quốc gia cũng đủ đánh giá sức mạnh quân sự của nước ấy và đoàn voi trận thường được dùng như một cách phô trương trong những buổi tiếp sứ thần nước ngoài. Những con voi trận có lúc còn được mặc giáp bằng da hay sắt kẽm kim loại và theo Maurice Collis, một người trình độ huấn luyện voi, thì “đây là những loài vật được đào tạo để hung dữ theo lệnh lạc, sử dụng như một mũi xung kích trong chiến đấu và cũng là một sát thủ giết người bằng phương pháp tung lên, dày đạp, xé nát (đối phương) một cách thích thú như trẻ con”.

Tôn Sĩ Nghị cũng biết tiếng voi trận của Nguyễn Huệ nên khi đưa ra 8 điều quân luật, y đã học theo phép đánh của người xưa để chống lại tượng binh:

... Điều thứ 4: Người Nam khi ra trận hay dùng voi. Voi không phải là món người Thanh quen thạo, hễ gặp voi thường cứ chạy đi trước. Nhưng nào có biết sức voi dẫu lớn, chung qui vẫn là loài vật có huyết khí, không thể đương nổi với đồ dẫn hỏa của ta. Vậy hễ thấy voi ra trận nếu xa thì bắn bằng súng, nếu gần thì trị bằng dao và cung khiến voi bị thương, đau phải chạy quay lại, rồi tự giày đạp lẫn nhau. Quân ta (Thanh) thừa cơ ấy mà tấn công, tất thắng không hề phải ngờ nữa

Thực ra quân Thanh cũng luôn có thể có quá nhiều kinh nghiệm tay nghề với việc chống lại voi chiến vì vùng Vân Nam cũng luôn có thể có voi và trong lịch sử họ đã và đang có khi điều động tượng binh. Ngay từ thời trung cổ, quân Nguyên đã và đang hai lần đụng độ với voi của Đại Việt và của Pagan (Miến). Tuy lúc đầu quân Mông Cổ có hoảng loạn nhưng khi họ rút vào rừng thì cung phối hợp (composite bow) của tớ lợi thế hơn nên voi bị thương quay ngược lại. Quân Nguyên dùng tên lửa và vũ khí nhọn đánh bại đoàn voi của nhà Trần năm 1257 rồi sau đó quân Minh đã và đang đánh thắng 15 vạn quân Maw Shan và 100 con voi bằng súng và hoả tiễn.

Trong cuộc trận chiến tranh với Miến Điện trước khi sang nước ta không lâu, quân Thanh đã học tập quá nhiều và Tôn Sĩ Nghị cũng từng đi theo đoàn quân viễn chinh nên quen thuộc gì với voi chiến. Đối với binh sĩ trước đó chưa từng trông thấy loài vật khổng lồ này, việc kinh hoàng là vấn đề đương nhiên, nhất là nhiều khi người ta đồn đãi những điều quá sự thật.

Khi người Việt còn định cư tại miền Bắc, kỹ thuật đi biển của ta chưa tồn tại gì khởi sắc tuy nhiên đã nói đến biển cả từ những truyền kỳ thời Hùng Vương. Hai trận đại thắng của Ngô Quyền và của Trần Quốc Tuấn đều xảy ra trên sông, nơi giáp giới với biển chứ không phải ở xa bờ. Mãi tới đời nhà Hồ, con trưởng của Hồ Quí Ly là Hồ Nguyên Trừng mới khởi đầu đóng những con thuyền loại lớn. Với thói quen sống khác lạ thành từng làng xã, sinh hoạt kinh tế tài chính, văn hoá, xã hội, chính trị của dân miền Bắc thu hẹp trong một không khí nhỏ. Mỗi làng là một đơn vị tự túc về mọi mặt mà tránh việc phải tiếp xúc với khu vực khác.

Trái lại những vương quốc ở Đàng Trong đã có những quá khứ rất oai hùng liên quan đến mặt biển, một phần vì truyền thống học hỏi của những nước ở vùng Đông Nam và Nam Á, phần khác vị trí địa lý là bao lơn trông ra đại dương, nơi qua lại của một hải lộ đã nổi danh là Con Đường Gia Vị (Spice Route) ngay từ thời thượng cổ.

Về kỹ thuật, người Chiêm Thành đã biết dùng thuyền nhẹ dàn thành thế trận tấn công những tàu buôn từ lâu. Người Chăm có một đội nhóm hải thuyền hùng hậu và những thủy thủ can trường thường liều mạng xông xáo trên biển cả để marketing thương mại và chiến đấu. Kiểu mẫu tàu chiến của người Chăm có hình dáng tương tự như của thuyền vùng Nam Dương mà lúc bấy giờ tất cả chúng ta còn thấy dấu vết để lại nơi những thuyền trạm trổ mỹ thuật của người Thái Lan trong những cuộc đua thuyền. Theo những hình ảnh mà người Âu Châu vẽ lại về con thuyền của Đàng Trong, đó là một loại thuyền chèo tay, mũi ngẩng cao, trạm trổ và trang trí hoa văn kỳ dị, thân thon và dài đủ biết hoàn toàn có thể lướt sóng với tốc độ cao. Để ngày càng tăng sức chịu đựng khi đụng vào nhau, mũi thuyền dùng trong chiến đấu thường ghép thêm những thanh gỗ chéo vẫn còn thấy ở những thuyền nơi cửa sông vùng Quảng Đông.

Những con thuyền đó không chở được nhiều nhưng hiệu suất cao khi tấn công bất thần những thương thuyền hay tàu lớn trong đêm tối, giải pháp quen thuộc với người Chiêm Thành từ lâu mà Nguyễn Huệ thường sử dụng. Tuy không còn những tài liệu nào miêu tả đúng chuẩn những kiểu thuyền của Tây Sơn, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể tin rằng con thuyền vào thế kỷ 18 ở Đàng Trong cũng tương tự, rất khác nhau họa chăng là số lượng, giải pháp hay cách điều động mà thôi.

Do ảnh hưởng của văn minh hải đảo Malaysian, thủy thủ vùng Đông Nam Á nói chung và thủy thủy người Chiêm Thành nói riêng hoàn toàn có thể ra khỏi bờ bể Hàng trăm dặm chẳng cần hải bàn hay hải đồ, chỉ dựa theo sắc tố của những đám mây, màu nước biển và độ sóng, giương buồm nương theo sức gió và nhìn sao để lấy hướng. Chỉ cần tìm hiểu những loài chim biển và rong biển họ gặp, người Chăm hoàn toàn có thể nhận ra những quần đảo còn cách xa đến 30 dặm và kiến thức và kỹ năng về biển cả được truyền miệng từ đời này sang đời khác theo kiểu cha truyền con nối. Phương thức và kỹ thuật đóng thuyền của tớ cũng rất độc đáo và người Việt tất cả chúng ta đã thừa kế quá nhiều truyền thống của tớ. Những số lượng tất cả chúng ta còn ghi nhận được đã cho tất cả chúng ta biết tốc độ đóng thuyền rất đáng kể đã cho tất cả chúng ta biết vào thời kỳ này miền Nam Việt Nam có những phát triển kỹ thuật mà nhiều điều đến nay vẫn chưa mày mò hết.

Những thuyền đó khác hoàn toàn những thuyền buôn hay tàu chiến của người Trung Hoa (junks), trông nặng nề, thô kệch, tuy trang bị nhiều đại pháo hơn nhưng thiếu linh động, khó xoay trở. Cũng như người Chiêm Thành, Nguyễn Huệ rất chú trọng đến con thuyền và cũng luôn có thể có hai loại: thuyền lớn để chở quân, lương thực, vật liệu và tàu nhỏ nhẹ và linh động đùng để vây hãm, tấn công và xung kích. Đội con thuyền đó rất đông, ít ra cũng vài trăm, có khi lên Hàng trăm. Đó cũng là nguyên do tại sao thủy quân thời Tây Sơn có một vị trí đáng kể, phù phù phù hợp với những gì sử sách đã cho ta biết, Nguyễn Huệ luôn luôn dùng binh thần tốc, bất thần, áp đảo và tiến đánh cũng như rút lui rất nhanh.

Trong nhiều thế kỷ tuy nạn cướp biển có hoành hành nhưng cũng không trở thành một lực lượng đáng kể vì thiếu một địa thế căn cứ địa để trốn tránh khi bị săn đuổi. Thế nhưng đến thời điểm cuối thế kỷ thứ 18, Nguyễn Huệ đã nhìn ra được tiềm năng và vai trò của tớ nên đã thu dụng và trở thành một vị thủ lãnh tập hợp được nhiều nhóm rất khác nhau, phân chia mỗi nhóm một lãnh bàn hoạt động và sinh hoạt giải trí, chỉ huy những chiến dịch và cho họ nơi trú ẩn. Robert J. Antony đã nhận ra rằng ở thời điểm cuối thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19, cướp biển đã tập họp thành một vài nhóm, có đến Hàng trăm con thuyền, tổng cộng đến hơn 7 vạn người. Dian Murray cũng tường thuật khá rõ ràng về những thủ lãnh mà Nguyễn Huệ chiêu dụ được địa thế căn cứ trên những tấu triệp của nhà Thanh (văn thư những quan tâu về triều) còn giữ trong Quân Cơ Xứ. Những tên tuổi của tớ lý giải được phần nào một số trong những “đô đốc” chỉ mang tên mà không còn họ trong list những tướng lãnh:

... Đối với đám hải khấu lẻ tẻ vùng Quảng Đông, Phúc Kiến, Chiết Giang và Giang Tô, Nguyễn Văn Huệ được gọi là Đại Ca Việt Nam, là người bán những đồ họ cướp được và chia cho họ từ 20 đến 40% số tiền. Những bọn cướp lớn cũng khá được Hoàng đế che chở vì họ không những được phép neo thuyền tại vùng biên giới (Trung Hoa và Đại Việt) để tuyển quân và trộm lương thực mà còn tồn tại thể dùng Việt Nam như một “sào huyệt” để rút về. Bọn hải khấu đó coi nhà vua như gia chủ của tớ vì dưới thẩm quyền của ông họ hoàn toàn có thể thu hoạch nhiều nguồn lợi từ biển cả.

Ngay từ những ngày đầu đầu anh em Nguyễn Nhạc đã đặc biệt chú trọng đến vai trò của thủy quân, một phần cũng vì bản chất của dân địa phương sống liền với bể cả, một phần vì vào thế kỷ thứ 18 việc phát triển đường biển đang lên đến mức cao độ. Họ đã sử dụng một số trong những lớn thương nhân Hoa kiều - kiêm nghề cướp biển - mà chính sử Việt Nam còn ghi chép. Đó là Tập Đình (??) và Lý Tài (??) gia nhập quân Tây Sơn vào khoảng chừng thời điểm ở thời điểm cuối năm 1773. Hai người này chiêu mộ một số trong những người dân Hoa tổ chức thành Trung Nghĩa Quân và Hoà Nghĩa Quân. Hai đạo quân này rất dữ tợn, sử nhà Nguyễn chép là:

... Lại lấy người thổ trước cao lớn, cạo đầu dóc tóc, lẫn lộn với người Thanh. Lúc đánh thì cho uống rượu say, cởi trần, đeo giấy vàng giấy bạc vào cổ, để tỏ ý là tất chết; thường làm quân tiền xung, quan quân không thể chống được ...

Một trong những danh tướng của Nguyễn Huệ xuất thân cướp biển là Trần Thiêm Bảo. Theo tài liệu Dian Murray trích từ tấu triệp trong Quân Cơ Xứ của nhà Thanh thì Trần làm nghề đánh cá ở vùng Liêm Châu, Quảng Đông cùng với vợ và hai con trai. Tháng 10 năm 1780, thuyền của y bị bão thổi dạt xuống phương Nam nên cư ngụ luôn tại đó sinh hoạt khu vực gần Thăng Long. Năm 1783, mái ấm gia đình y đầu nhập Tây Sơn, được phong chức tổng binh và tham gia cuộc hành quân chống lại họ Trịnh. Theo lời khai của Trần Thiêm Bảo thì y được người tài công cũ là Lương Quí Hưng tiến dẫn và cả hai cùng tham gia trận đánh chiếm Thuận Hoá năm 1785. Lương Quí Hưng được phong tước Hiệp Đức Hầu và được ban một quả ấn khắc “súc hữu đầu phát nghĩa là được quyền để tóc dài.

Trong trong năm sau đó, khi Nguyễn Huệ ở vào thế lưỡng đầu thọ địch, ông càng nhanh rút tiến hành tổ chức quân đội kể cả việc dùng tiền để mua chuộc những nhóm hải phỉ. Trần Thiêm Bảo lập được nhiều công lao nên được thăng lên một vị trí quan trọng, đứng đầu mọi nhóm cướp biển khác. Theo tài liệu của Thanh triều, Trần được phong làm Tổng Binh Bảo Đức Hầu, dưới tay có đến sáu con thuyền, chỉ huy một đạo quân trong đó có 200 quân người Việt. Chỉ trong mấy tháng, Tổng Binh Bảo đã chiêu tập được tất cả những nhóm hoạt động và sinh hoạt giải trí trong vùng biển đông và vịnh Bắc Việt, xây dựng cho Nguyễn Huệ một lực lượng thuỷ binh đáng kể. Trong số những thủ lãnh, kiệt hiệt nhất có hai người là Lương Văn Canh và Phàn Văn Tài. Lương Văn Canh gốc là ngư phủ ở Tân Hội, bị cướp biển bắt hồi 1786 rồi gia nhập bọn họ, khi về đầu quân được Trần Thiêm Bảo phong cho làm thiên tổng (lieutenant). Phàn Văn Tài gốc ngư phủ ở Lục Thuỷ, Quảng Đông, cũng theo nghề cướp biển từ năm 1786, được phong chức chỉ huy (commander).

Đến năm 1788, Nguyễn Huệ đã dứt tình với Nguyễn Nhạc ở phương Nam lại bị áp lực từ phương Bắc khi nhà Thanh sẵn sàng sẵn sàng đem quân sang đánh, ông càng nhanh rút tổ chức thuỷ quân để đối phó với tình hình ngày càng quyết liệt. Tổng binh Bảo được cấp thêm 16 đại thuyền nữa và phương tiện để tuyển mộ thêm quân. Nhờ thế, Trần Thiêm Bảo chiêu dụ được hai đám giặc do Mạc Quan Phù và Trịnh Thất đứng đầu. Mạc Quan Phù người Toại Khê , bị bắt cóc trong khi đi đẵn gỗ, gia nhập cướp biển năm 1787. Năm 1788, y link với Trịnh Thất và cả hai được Trần Thiêm Bảo chiêu mộ, phong cho làm tướng quân. Trần Thiêm Bảo có nhắc tới hai người “ra biển chiến đấu nhiều lần, khi về Việt Nam có đem biếu lụa là, vải vóc và tiền bạc ngoại quốc”. Những chức vụ của một số trong những cấp chỉ huy cho ta thấy họ không phải chỉ có thương hiệu hàm mà thực sự đóng một vai trò trong tổ chức quân sự của vua Quang Trung. Nhà Nguyễn sau này cố gán cho họ tên gọi cướp biển không ngoài mục tiêu hạ thấp sự chính thống của nhà Tây Sơn chỉ cốt để thay thế họ làm phiên thuộc của Trung Hoa.

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Theo sách sử còn ghi chép, ngoài những loại võ khí thông dụng như kiếm kích, cung nỏ, gươm đao, quân Tây Sơn có nhiều loại súng ống gồm có cả súng đại bác và súng điểu thương (súng chim). Súng đại bác được dùng để phòng thủ, nếu đưa ra trận thì dùng voi kéo hay chở. Việc chở súng trên sống lưng voi và đội hình dùng voi xung phong không phải là sáng kiến của Nguyễn Huệ mà là một truyền thống khá lâu lăm ở khắp vùng Đông Nam Á. Trong những trận đánh của Xiêm La và Miến Điện tất cả chúng ta cũng thấy họ sử dụng giải pháp này. Không nói gì về sau khi họ đã trở thành một lực lượng đáng kể, ngay từ những ngày đầu còn ở tại địa thế căn cứ nơi núi rừng, họ đã và đang có súng. Trong một lá thư của giáo sĩ Diégo de Jumilla viết 15 tháng 2 năm 1774 cũng kể lại là khoảng chừng đầu tháng 4 năm 1773 ông ta đã thấy những người dân lính Tây Sơn xuống chợ “kẻ đeo gươm, người mang cung tên, lại sở hữu người mang súng”.

Một trong những thắc mắc lớn mà nhiều sử gia tránh né không thích đề cập đến là võ khí vẫn được của quân Tây Sơn gọi là “hỏa hổ ” thực sự đó là gì.

... Về hỏa lực, Quang Trung có khí giới lợi hại nhất là ống phun lửa tục gọi là hổ lửa và lực lượng xung kích lợi hại nhất là voi trận. … Họ chỉ dùng những ống phóng làm lợi khí. Thứ lợi khí ấy cũng gọi là hổ lửa. Trong khi hai bên giáp nhau, trước hết họ dùng vật ấy đốt cháy quần áo người ta để cho những người dân ta phải lui.

Nhiều người xác định rằng đây là một loại súng phun lửa. Thực ra, muốn phun được lửa người ta phải có những loại chất lỏng hoặc hơi có độ bắt lửa cao (ví dụ như xăng hay dầu ngày này) và sức ép mạnh để tống nhiên liệu về phía trước. Vào thế kỷ thứ 18 tất cả chúng ta chưa tồn tại loại chất lỏng nào có đủ những điều kiện đó. Vả lại dẫu có súng phun lửa, với sức người thì cũng không thể nào phun được xa, chưa tới gần địch e rằng đã bị súng và cung nỏ của tớ tiêu diệt trước. Hai tác giả Nguyễn Lương Bích và Phạm Ngọc Phụng thì lại lý giải rằng hỏa hổ đó đó là đuốc mà quân Tây Sơn sản xuất ra từ những ngày đầu tiên.

Thế nhưng ngay từ nhiều thế kỷ trước, những đám hải khấu đã biết dùng một loại bom làm bằng bình đất nung, miệng hẹp trong chứa thuốc súng và miểng, ném ra như một loại lựu đạn sản xuất giản dị. Loại bom này mới gần đây đã được tìm thấy nơi biển Đài Loan do quân của Trịnh Thành Công sử dụng khi tấn công quân Hòa Lan. Dian Murray cũng đề cập đến việc hải phỉ dùng những loại miểng vụn của nồi sắt hay đinh, có lúc còn dùng tiền đồng hay nhiều chủng loại bình chứa. Họ cũng hay đánh hỏa công minh thuyền chất đầy đồ dẫn hỏa xông thẳng vào địch hoặc ném những loại pháo bằng ống tre để đánh gãy cột buồm.

Một loại võ khí đặc biệt khác cũng luôn có thể có tác dụng tương tự mà đám giặc biển cũng thường dùng là những bình đất nung chứa thuốc súng trộn rượu mạnh. Diêm sinh được chứa vào nắp bình, treo sẵn, khi xáp trận sẽ ném lên sàn tàu địch, bình sẽ vỡ và bén lửa. Ngoài ra tất cả chúng ta không thể không nhắc tới một loại hỏa tiễn hình đầu quạ, thân bằng tre có nhồi thuốc súng. Bốn ống phun ở đuôi hoàn toàn có thể đẩy loại tên lửa này bay xa đến 300 mét và thường được dùng để đốt phá doanh trại hay tàu bè của đối phương đã khá phổ biến và thông dụng từ trước thế kỷ 17.

Những loại đạn phóng như vậy cũng khá được quân Mông Cổ dùng trong những cuộc tấn kích Nhật Bản và những quốc gia vùng Đông Nam Á mà sử sách còn ghi chép. Việc sử dụng thuốc súng vào trong những loại súng phóng tay (hand-held projectile weaponry) đã được dùng khá rộng rãi trên bộ cũng như trên biển vào thời kỳ đó nhưng rõ ràng loại võ khí đó ra sao thì chưa thấy ai đề cập đến. Tài liệu duy nhất miêu tả sơ qua chỉ được thấy trong tờ biểu của Nguyễn Huy Túc như sau:

Tháng 6 năm thứ 51 (tức năm Bính Ngọ 1786) Nguyễn Nhạc, Nguyễn Văn Huệ công thành, nghe nói có đến hơn 5 vạn quân, khí giới của chúng phần lớn là giáo mác và hỏa đồng, còn tồn tại tên là hoả hổ, có bầu (nguyên văn doanh bả) lớn, dài chừng một thước (khoảng chừng 30 cm), khi lâm trận phun lửa, trong ống tống nhựa thông ra, trúng phải đâu, lập tức bốc cháy, có cả hoả pháo nhưng không nhiều nếu không muốn nói là rất ít …

Xem như vậy, rất hoàn toàn có thể quân lính của Nguyễn Huệ đã sử dụng một loại súng phóng loại này để tấn công và đốt cháy đồn quân địch dưới tên gọi “hỏa hổ ”.

Một giả thuyết khác mà chúng tôi đưa ra là ở vào thời kỳ này người ta đã biết sản xuất một loại hỏa tiễn đốt theo hai quá trình (two-stage rocket) gọi là “hỏa long” (fire-dragon). Con rồng lửa là một loại ống phóng có bốn hỏa tiễn ở thân chính, khi cháy hết sẽ mồi vào những tên lửa ở trong bụng rồng và những tên lửa đó sẽ được bắn vọt ra đằng miệng. Hỏa long được sử dụng trong những trận hải chiến mà hai bên còn cách xa, những bình thuốc nổ ném chưa tới, dùng để đốt tàu địch. Vì chưng hỏa tiễn bắn ra hàng loạt trông như một con rồng lửa bay trên mặt nước nên được đặt tên là hỏa long. Có thể cũng loại võ khí này được tăng cấp cải tiến đôi chút để sử dụng trên bộ nên được đặt tên là hỏa hổ để tượng trưng cho một loại trên bờ, một loại dưới nước nhưng thực chất chỉ là một. Vả lại hỏa long, hỏa hổ đa phần đều dùng tre, nứa làm ống chứa thuốc mà tre trúc là một loại thảo mộc rất thông dụng ở phương nam nên việc quân Tây Sơn sử dụng nhiều chủng loại võ khí này cũng không phải là chuyện lạ. Có thể nói, nguyên thủy võ khí đó do người Trung Hoa nghĩ ra nhưng lại được dùng như một thứ võ khí kế hoạch của quân Nam để chống lại phương Bắc. Có lẽ vì thế mà người thời đó đã truyền tụng là:

(Hỏa hổ phát xuất từ rừng núi phía Tây,

Hỏa long nguồn gốc từ biển cả phía Đông)

Những loại võ khí đó không phải là một độc quyền hay bí mật quân sự mà bên kia không biết hay là không sản xuất được. Có điều quân Tây Sơn vẫn nổi tiếng là phong phú về thuốc nổ và họ cũng mua được những loại thuốc súng của người Âu Châu nhạy hơn và cũng mạnh hơn của quân Thanh nên quân Tây Sơn luôn luôn có uy thế áp đảo trong những trận đánh. Chiến đấu trong tư thế áp đảo bằng lực lượng cũng như về vũ khí vốn dĩ là một lối đánh mà vua Quang Trung thường sử dụng.

Riêng về hỏa cầu (fireball) tất cả chúng ta thấy miêu tả tương tự như nhiều chủng loại bom đạn thời nay nhưng thời kỳ đó kỹ thuật quân sự thế giới chưa đạt tới trình độ này nên tuy có nhiều điểm tương đồng với loại bình đất nung mà hải phỉ thường dùng, chúng tôi cũng đặt một thắc mắc và nhận định rằng hoàn toàn có thể người ta mới đặt ra để trám vào một nghi vấn chưa tồn tại tài liệu rõ ràng minh chứng. Hỏa cầu đã được thủy quân (và cả giặc cướp) dùng từ lâu để phá vỡ tàu địch nhưng chỉ được dùng trên bộ khi người ta đã sản xuất được những loại thuốc súng tốt, bén lửa nhanh và ít khói. Kỹ thuật sản xuất thuốc nổ bộc phát ở Âu Châu từ thế kỷ 14, 15 đã truyền sang Nam Á và được sản xuất quá nhiều trong thời kỳ này.

Cứ như nhận xét của nhiều người Âu xuất hiện trên đất nước ta thời đó, trang bị của quân Việt Nam rất hùng hậu. Trong tình thế mà việc chiến đấu là lẽ sinh tử sống còn, nhà Tây Sơn cũng như những đối thủ của ông đều nỗ lực rất là bắt liên lạc với thương nhân và những nhà truyền giáo ngõ hầu hoàn toàn có thể mua được nhiều chủng loại vũ khí mới của tớ mặc dầu lắm khi họ không thích đứng hẳn về một phen nào. Tuy nhiên với những số tiền lớn bỏ ra và nhiều hình thức cưỡng đoạt khác, quân Tây Sơn đã và đang có được nhiều loại võ khí tối tân nhất thời đó, đáng kể là một số trong những lượng lớn nhiều chủng loại súng điểu thương, hỏa mai và đại bác.

Như tất cả chúng ta đã biết, quân Tây Sơn thừa kế tất cả những kỹ thuật của xứ Đàng Trong, gồm có cả sản xuất và sử dụng nhiều loại súng. Theo nhận xét của những giáo sĩ và thương nhân Âu Tây, trong suốt hai trăm năm phải “giữ miếng” với nhau, cả Đàng Trong lẫn Đàng Ngoài đầu rất là canh tân về quân sự. Chúa Trịnh đã được đặt cho cái biệt danh là “thủy vương” (lord of water) vì có một lực lượng thủy quân khá hùng hậu trong khi Chúa Nguyễn được gọi là “hỏa vương” (lord of fire) vì quân đội miền nam được trang bị khí giới đầy đủ và tân tiến hơn. Đó cũng là nguyên do tại sao Đàng Trong tuy kém thế hơn nhưng vẫn cầm cự được mà không biến thành đánh bại.

Ngoài súng đại bác để bắn từ xa, nhiều chủng loại súng điểu thương và súng tay cũng khá được sử dụng rộng rãi. Vào thế kỷ thứ 17, súng điểu thương (flintlock) là loại súng bắt nguồn từ Âu Châu đã được dùng khắp nơi kể cả Mỹ Châu và Á Châu. Về kỹ thuật, người Việt ở Đàng Trong cũng nổi tiếng là thiện xạ và thuần thục trong việc sử dụng nhiều chủng loại súng tay cũng như đại pháo.

Người Đàng Trong hiện giờ đã rất là trình độ trong việc dùng súng lớn và súng nhỏ vượt xa cả Âu Châu; vì dường như suốt ngày họ chẳng làm gì khác ngoài việc tập bắn. Họ giỏi đến nỗi họ hoàn toàn có thể dùng súng lớn bắn trúng còn hơn người ta bắn bằng súng nhỏ. Súng hoả mai họ bắn cũng tài lắm vì ngày nào thì cũng ra đồng để thực tập.

Một trong những rõ ràng rất quan trọng là vì địa thế chật hẹp, không nhẵn nên quân đội của ta thời đó rất ít dùng đại pháo nhưng lại sở hữu rất nhiều súng đại bác loại nhỏ (small cannon). Những khẩu đại bác đó hoàn toàn có thể mang trên sống lưng và bắn một loại đạn nặng chừng hơn 100 gr (4 ounces). Một người lính “cõng” cái nòng súng (barrel), dài chừng 2 thước, trong khi một người lính khác mang cái “giá” là một khúc gỗ tròn dài cũng chừng cái nòng súng. Khi tác xạ, cái giá được dựng lên bằng hai cái càng hay một chiếc chạc cao khỏi mặt đất chừng một mét, nòng súng sau đó để lên trên giá trong một chiếc ngàm sắt. Người lính hoàn toàn có thể điều chỉnh độ nhắm và trấn áp bằng một chiếc báng tì lên trên vai. Các loại súng này rất tiện lợi cho việc di tán và phục kích quân địch.

Quân Tây Sơn cũng khá được huấn luyện để tự pha chế lấy thuốc nổ và người Âu châu đã kinh ngạc vì họ nạp đạn nhanh hơn bất kể quốc gia nào khác. Trong khi người Anh phải thực hiện đến 20 động tác cho từng lần nạp đạn thì người Việt chỉ việc có 4 động tác.

Súng thời đó vẫn nạp tiền nghĩa là nạp thuốc và đạn từ đằng trước và thường đúc bằng đồng đúc cho dễ, ít bị nứt vỡ. Đại bác thời đó đủ cỡ và dài ngắn rất khác nhau tùy theo mỗi nước, mỗi thời kỳ. Muốn bắn được xa thì nòng phải dài, việc đợi cho thuốc cháy hết cũng lâu hơn. Thoạt tiên, những súng trường được gọi dưới những tên matchlock, arquebus hay musket là những súng thành viên trang bị cho bộ binh. Những súng đó dài và nặng nề nhưng về sau nòng súng (barrel) đã có khương tuyến (grooves) để khi viên đạn bắn ra sẽ xoay tròn và vì thế đi được xa hơn. Đạn là đạn chì hình tròn trụ, vừa khít với nòng súng, phải nhồi từ trước bằng môït cây thông nòng (ramrod) và một chiếc búa gỗ (mallet). Khi viên đạn bắn ra, đạn đạo sẽ bay thẳng và không biến thành lệch hướng như đạn súng trường thuở trước.

Súng trường dài từ 1.5 đến 1.6 mét, hơn độ cao trung bình của người Việt Nam, có báng và gỗ đỡ nòng, được trang trí bằng những hoa văn sắt kẽm kim loại. Dùng trong chiến trận, viên đạn hoàn toàn có thể đúc nhỏ hơn một chút ít cho tự động chạy vào trong nòng súng. Loại súng điểu thương được mồi bằng đá điêu khắc lửa (flint) bằng một chiếc cần mổ hình như mỏ gà (pecking hen). Mỏ gà được kéo ngược ra sau bằng tay thủ công cho mắc vào khớp và sẽ giữ tại đó. Khi người lính bóp cò, mỏ gà sẽ bật ra, mổ viên đá vào một thanh sắt cho xẹt ra tia lửa, đồng thời buồng thuốc súng sẽ mở ra để lửa bén vào.

Súng quân lính thời Tây Sơn dùng đó đó là loại điểu thương này, thêm vào đó việc sử dụng rộng rãi nhiều chủng loại hỏa long, hỏa hổ, nhiều chủng loại bình chứa miểng như một loại bom sơ khai đã làm cho họ có nhiều ưu thế về sức mạnh, việc huấn luyện cũng mau hơn, hiệu năng lại cao hơn lối đánh dùng nhiều chủng loại cung nỏ, gươm giáo. Nói chung là cả hai bên thời đó đã dùng nhiều loại vũ khí dùng thuốc nổ. Có điều vì thuốc súng còn sơ khai, nhất là thuốc súng của nhà Thanh bắt lửa kém, nhiều khói nên họ thường đốt để làm màn khói che cho trận đánh hơn là dùng để tác xạ. Chính vì thế mà sử sách đã ghi là vua Quang Trung “áo bào đen như mực” vì ám khói.

Chúng ta không còn số lượng rõ ràng bao nhiêu binh sĩ nhiều chủng loại và trang bị ra làm sao nhưng so sánh với những lực lượng đối nghịch, trang bị của quân Tây Sơn chắc chắn là không kém hơn. Ngoài súng tay và nhiều chủng loại khí giới cổ xưa đã dùng từ lâu trên đất Việt, quân Tây Sơn cũng còn tập trung được quá nhiều súng ống cũ của tất cả Đàng Ngoài lẫn Đàng Trong. Đại bác thì đã được đúc tại Nam Hà từ lâu và ngoài bắc cũng luôn có thể có phường đúc.

Nhiều lịch sử thuở nào đã được thêu dệt và nhiều giả thiết được dùng để lý giải cho hợp lý lối chuyển quân nhanh gọn và hiệu suất cao của Nguyễn Huệ. Chính vì quá sùng bái ông, nhiều nhà nghiên cứu và phân tích đã đề cao những rõ ràng chỉ ghi lại trong tiểu thuyết và ngoại sử, sử dụng như một nguồn tài liệu cơ bản. Những rõ ràng đó phần lớn do truyền khẩu, hoặc hoàn toàn có thể do một số trong những tác giả dựng lên, nhiều chỗ hoàn toàn khác với chính sử nhà Nguyễn.

Tuy nhiên vì tự ái dân tộc bản địa, vì quan điểm chính trị, hay vì muốn có những số lượng rõ ràng nên nhiều người trong tất cả chúng ta đã hoàn toàn quên đi tính thực tế của sự việc việc. Người ta thường nhắc tới giải pháp điều binh bằng phương pháp cho hai người võng một người đi suốt ngày đêm để tiết kiệm thời gian hoặc mới gần đây có tác giả lại xác định đó là chiếc thuyền nan đặc biệt của vùng Huế mà những người dân bán rong trên sông Hương hay dùng.

Những luận cứ đó xem ra không đủ thuyết phục vì việc di tán một đoàn quân hàng vạn người trong thuở nào gian rất là ngắn ngủi (bốn ngày từ Huế ra Nghệ An theo dã sử) là một chuyện không thể thực hiện trong cả với phương tiện của thời đại ngày này. Vào thời kỳ đó đường từ Phú Xuân ra Bắc chưa tồn tại đường lớn, chỉ là đường mòn dọc theo triền núi nên chỉ có thể hoàn toàn có thể đi thật gọn nhẹ, muốn di tán với đồ đạc, quân lương, khí giới phải đi bằng thuyền.

Trong khi quân Thanh sang nước ta được miêu tả như “một đoàn quân vừa yếu vừa quá mê tín dị đoan dị đoan ... lính Trung Hoa mang theo cả điếu hút, bát đĩa và những hành trang phụ khác, đeo lủng lẳng ở thắt sống lưng họ. Họ vừa là lính vừa là lái buôn bồi nhà bếp ...” thì quân Nam Hà “trông in như một toán bệnh nhân ốm yếu hơn là một đoàn chiến binh” mà người ta ghi nhận là “những kẻ man rợ từ cao nguyên miền Nam”, phù phù phù hợp với nhận định của John Keegan là “trận chiến tranh nào thì cũng cần phải di tán nhưng đối với những dân tộc bản địa định cư thì chỉ đi một đoạn ngắn cũng gặp nhiều trở ngại vất vả”.

Theo những điều người ta mục kích, quân Tây Sơn có voi, ngựa, võng, nhiều chủng loại xe kéo ... nhưng đa phần vẫn là đi bộ và hầu hết những phương tiện khác chỉ dành riêng cho cấp chỉ huy hay chuyên chở vũ khí, lương thực. Việc di tán vì thế rất nhọc nhằn và hao binh tổn tướng là vấn đề không thể tránh khỏi. Khi tình hình trở ngại vất vả, binh lính đào ngũ cũng là một vấn đề nghiêm trọng.

... Ông tiến như vũ bão ra Bắc (từ Thanh Hoá ra Ninh Bình) chỉ mất có một ngày, không quản đường xa khó nhọc đã giết chết nhiều ngựa voi của ông, trong khi người khác phải mất ba bốn ngày ...

Tốc độ di hành luôn luôn có liên hệ mật thiết với phương tiện và địa thế. Trong lịch sử, những đạo quân hoàn toàn có thể di tán nhanh thường là những dân tộc bản địa vùng thảo nguyên phẳng phiu dùng chiến xa hay ngựa cưỡi. Điều duy nhất mà quân Tây Sơn hoàn toàn có thể đi nhanh được là trang bị gọn nhẹ, nói khác đi sinh hoạt còn rất sơ khai nên không biến thành lệ thuộc vào tài sản vật chất phải mang theo. Vào thời kỳ đó, đơn vị cơ bản là làng xã của nước ta có dân số trung bình chỉ ở mức vài trăm đến một ngàn, việc di tán hàng vạn người (tương đương với vài chục xã) đi một khoảng chừng cách vài trăm cây số chắc như đinh sẽ có ảnh hưởng lớn đến những địa phương ngang qua.

Những đoàn quân đó thông thường cũng kéo theo một chiếc đuôi dài gồm có xe cộ, lừa ngựa, gia súc, vật dụng thành viên ... và cả đàn bà, trẻ con, ông già, bà cả ... Đây là tình trạng chung của mọi quốc gia, mọi quân đội chứ không riêng gì quân Tây Sơn, nhất là trong đó rất đông những binh sĩ người Thượng có thói quen đi chung với nhau thành từng bầy.

Điều kiện sống thấp kém và kỷ luật tàn nhẫn là những yếu tố cơ bản, chưa tính tiếng nói, phong tục xa lạ với địa phương họ đi ngang qua nên phải số lượng giới hạn tối đa việc tiếp xúc. Vì tình trạng thiếu một khối mạng lưới hệ thống tiếp liệu hay chợ búa để trao đổi vật dụng, tình trạng cướp đoạt thực phẩm, heo bò ... của dân chúng thường không tránh khỏi. Để tránh tình trạng binh lính đào ngũ, những tướng lãnh thường phải đồng ý một số trong những tệ đoan khiến quần chúng coi họ như “kẻ cướp”.

Chúng ta cũng không lấy làm lạ khi nhiều giáo sĩ và thương nhân Tây phương cho biết thêm thêm họ tận mắt tận mắt chứng kiến cảnh ăn thịt người tại một vài địa điểm trong thời gian đói kém ở Đàng Trong và cả cảnh quân Tây Sơn chia nhau ăn gan, ăn tim một số trong những tội nhân sau khi bị hành hình ở Bắc Hà. Một điều chắc như đinh, Nguyễn Huệ luôn luôn tiến quân rất nhanh không phải do kỹ thuật gì khác thường mà do quyết tâm và kỷ luật thép, một hình thức bạo lực khiến người ta kinh hoàng. Kỷ luật đó cũng là một trong những yếu tố để cho thể duy trì một đội nhóm quân luôn luôn sẵn sàng chiến đấu.

Về tình hình tại Đàng Trong thế kỷ thứ 18 tất cả chúng ta thấy rất ít kĩ năng xây dựng những doanh trại lớn trú đóng hàng vạn quân để sử dụng khi thiết yếu. Nhu cầu trận chiến tranh và cơ cấu tổ chức đơn sơ của thời đó khiến tất cả chúng ta phải nghĩ đến một phương thức đồn trú rất thông dụng là từng người lính đều ở với mái ấm gia đình và ra trình diện khi gọi đến còn khi ra khỏi địa phương thì chia ra từng tiểu tổ ở lẫn với dân. Lương thực vì thế cũng thất thường và đa phần nhờ vào số gạo thóc cướp được của địch hay mua tại địa phương đi ngang qua. Những phương thức đó đều rất bấp bênh nhất là vào trong năm đói kém.

Theo tính toán của những Chuyên Viên về phục vụ hầu cần, ngoài lương thực, binh lính còn nhiều nhu yếu khác ví như y phục, vũ khí, vật dụng hằng ngày, củi lửa ... chỉ hoàn toàn có thể tìm được tại những thị trấn có đông dân cư. Nếu không còn quần chúng - trong trường hợp phải di tán trong rừng sâu hay hoang địa - một người chỉ đủ sức mang theo thực phẩm cơ bản trong vòng 5 đến 10 ngày, nếu đi xa hơn thì nên phải có những trạm tiếp liệu (magazines) hay (đôi khi) phải cử người đi trước để kiếm lương hoặc gầy dựng chợ búa ngõ hầu những cánh quân đi sau có chỗ mua và bán đồ dùng thiết yếu.

Phương thức tiếp liệu và sinh hoạt của quân Tây Sơn theo những giáo sĩ miêu tả thì thường chia nhau ra đóng tại những đền chùa, miếu mạo, nhà thời thánh ... nên không tránh được việc binh sĩ làm hư hại những cơ sở này mà nhiều người ta thán tuy nhiên dứng về mặt quân sự thì đây là cách sinh hoạt tự túc đơn giản và hữu hiệu hơn hết. Cũng như bất kể một binh đội nào, khi rút lui, quân Tây Sơn thường cướp phá những làng mạc họ đi ngang tuy nhiên Nguyễn Huệ nổi tiếng là khắt khe với những thành phần vô kỷ luật.

Để có vật liệu đúc súng hay rèn vũ khí, nhiều tượng thờ, chuông đồng và dụng cụ canh nông đã bị trưng dụng nhưng không phải vì nguyên do tôn giáo như người ta phán quyết mà vì nhu yếu trận chiến tranh.

Dường như những sử gia Việt Nam chưa quan tâm đúng mức về vấn đề lương thực và trang bị của quân Tây Sơn tuy nhiên cũng luôn có thể có người đưa ra một giả thuyết về lương khô của binh sĩ thời đó là món bánh tráng, mọi khi ăn chỉ việc nhúng nước là hoàn toàn có thể qua bữa. Ngoài lương thực, tất cả chúng ta cũng không thể bỏ qua súng ống, đạn dược ... vốn dĩ rất nặng nề, không thuận tiện và đơn giản di tán trên đường đất ngoằn ngoèo, lầy lội vào ngày đông và thường đòi hỏi một số trong những dân công đông đảo để phục dịch. Ngoài súng thần công loại nhỏ được chở trên sống lưng voi, Nguyễn Huệ không đem theo nhiều chủng loại súng lớn và đã công thành bằng giải pháp sơ đẳng nhất là dùng sức người và những cuộn rơm để xông vào, sau đó đánh hoả công.

Tài liệu về những vấn đề liên quan đến phục vụ hầu cần khác ví như chữa bệnh, tản thương hay những chủ trương quản trị nhân sự khác (lương bổng, tử tuất, khen thưởng, tưởng lệ ...) thì hoàn toàn không còn ai ghi lại. Với hình thức tổ chức còn sơ khai, những vấn đề đó chắc không được qui định rõ ràng mà chỉ xử lý và xử lý dựa theo tình hình và kĩ năng thực tế hay tại chỗ.

Trên thực tế, quân đội của Nguyễn Huệ không phải là một tập thể thuần nhất mà tuyển mộ từ nhiều khu vực rất khác nhau, gồm nhiều thành phần, nhiều dân tộc bản địa, có tập quán và sinh hoạt đa dạng. Quân đội đó không theo tổ chức chính qui nên phần lớn không còn lương bổng, phải tự túc nhiều mặt và có gì ăn đó chứ không còn tiêu chuẩn hàng tháng, hằng ngày. Riêng tại miền Bắc trong trong năm đó, số người bị bắt vào lính rất đông, gần như thể phe nào thì cũng muốn vét cho tới người ở đầu cuối. Việc ăn uống vì thế không theo tiêu chuẩn nhất định mà tuỳ theo tình hình, theo thói quen của từng nhóm, không hiếm những thành phần có lối sống còn rất dã man được người nước ngoài ghi lại.

Mặc dù không còn tài năng liệu nào đề cập một cách rõ rệt nhưng xuyên qua tập quán chung của quân Tây Sơn trong những cuộc hành quân trước ở Gia Định, sinh hoạt thông thường hằng ngày và những tường thuật giản lược từ nhiều nguồn, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể tin rằng không phải chỉ ở nước ta mà hầu như trên toàn thế giới, vào thời kỳ đó số binh đội đạt tới tổ chức chu đáo để binh sĩ hoàn toàn có thể coi đi lính như một nghề và sinh hoạt hoàn toàn hoàn toàn có thể trông vào lương bổng rất hiếm nên cấp chỉ huy vẫn phần nào dung túng cho việc cướp bóc, chiêám đoạt để mưu sinh cũng luôn có thể có mà để thủ lợi cũng luôn có thể có.

Chỉ những khi đóng quân và phải ổn định trật tự thì kỷ luật thép mới được áp dụng còn khi di tán, việc trấn áp đã khó mà rất hoàn toàn có thể chính cấp chỉ huy cũng dữ thế chủ động trong việc thu đoạt tài vật. Chúng ta chỉ hoàn toàn có thể đoán chừng Nguyễn Huệ và tướng lãnh cao cấp chiếm đoạt kho tàng và “tống tiền” người giàu là vì nhu yếu xây dựng quân đội trong khi những cấp dưới do động lực tham lợi nhiều hơn nữa.

Theo thư của giáo sĩ Le Roy ở Tỉnh Nam Định viết cho ông Blandin ở Paris ngày 11 tháng 7 năm 1786 thì:

... Những người Nam Hà này đã áp dụng sự xử án khắc nghiệt, mới thấy tố cáo chẳng cần đợi xét xử lôi thôi, họ đã chém đầu những bọn trộm cướp hay tất cả những kẻ nào bị người ta tố cáo là trộm cướp Người ta rất lấy làm thích sự xử phạt như vậy và sự liêm khiết của quân Tây Sơn. Vì họ không cướp bóc ai, họ chỉ biết chặt đầu mà thôi. Điều đó đã làm cho yên lành ở một vài nơi trong thuở nào gian.

Chính vì tình hình như vậy, tất cả chúng ta không thể không tham chiếu những sinh hoạt tiêu biểu của Đàng Trong và những nước chung quanh vào thời kỳ đó để hoàn toàn có thể tưởng tượng được đoàn quân đó ra làm sao, thay thế những dữ kiện lịch sử viết quá sơ sài hoặc do tưởng tượng không đúng chuẩn.

Mặc dù những nỗ lực của mọi phía để bắt lính, thu lương nhưng thời nào thì cũng luôn có thể có những số lượng giới hạn nhất định có tính qui luật không thể vượt qua. Đó là những nguyên tắc ngặt nghèo của ngành phục vụ hầu cần (logistics) đã được Jomini định nghĩa là “nghệ thuật và thẩm mỹ thực dụng của việc chuyển quân” (the practical art of moving armies) trong đó gồm có cả “đáp ứng những đội ngũ tiếp liệu liên tục” (providing for the sucessive arrival of convoys of supplies) và “thiết lập, tổ chức đường tiếp liệu” (establishing and organizing ... lines of supplies). Một cách tổng quát, vấn đề tiếp vận là làm thế nào một mặt di tán được binh đội, mặt khác đáp ứng đủ cho họ những điều kiện vật chất để sẵn sàng chiến đấu.

Không phải chỉ sử gia Việt Nam, hầu hết những nhà nghiên cứu và phân tích thế giới cũng không nhiều nếu không muốn nói là rất ít ai nghiên cứu và phân tích vấn đề tiếp vận một cách tường tận và thường đơn giản hoá việc di hành. Nhiều sử gia còn coi việc di tán một đoàn quân quá giản dị đến mức không đếm xỉa gì đến những điều kiện thực tế tưởng chừng như “một đoàn quân hoàn toàn có thể di tán đi bất kể phương hướng nào, bằng bất kể tốc độ nào, bất kể khoảng chừng cách nào một khi cấp chỉ huy đã quyết định”.

Con người cũng như loài vật trong một đoàn quân đều cần lương thực, quân trang, khí giới ... và những điều kiện tối thiểu về sinh hoạt, nghỉ ngơi khi di hành tuy nhiên trong nhiều trường hợp con người bị bắt buộc “áp giải” đi một cách miễn cưỡng nhưng tinh thần chiến đấu đương nhiên rất thấp.

Việc di tán và tiếp liệu đó tuỳ thuộc vào nhiều yếu tố kể cả kỹ thuật, tổ chức và nhiều yếu tố phụ và chính những thực tế đó quyết định sức mạnh mẽ và tự tin của đơn vị chứ ít khi vì tinh thần yêu nước nồng nàn, hi sinh vì đại nghĩa hay lòng căm thù sâu sắc ... như người ta thường nhấn mạnh vấn đề.

Quân Tây Sơn vốn dĩ không phải chỉ gồm một chủng tộc thuần nhất nên việc truyền tin cần giản dị và thuận tiện và đơn giản. Trong quá trình của tớ, người ta thấy họ hay dùng tiếng kêu để truyền tín hiệu lệnh lẫn nhau nên đã được gọi là “binh Ó”.

Một đặc điểm khác hoàn toàn có thể do ảnh hưởng của dân vùng thượng du là họ cũng hay dùng chiêng trống để thúc quân, thu quân. Khi ra Bắc, để khỏi lẫn lộn việc khi vui chơi với tín hiệu lệnh của chiến trận, họ đã cấm dân chúng không được đánh trống.

... từ ngày 17 (tháng 12 năm 1788), những làng mạc đánh trống để đánh dấu sự vui mừng của tớ vì trống tuy là một nhạc khí được dân Bắc Kỳ rất ưa chuộng đã bị cấm đánh và ngưng sử dụng từ ngày quân Tây Sơn làm chúa tể xứ này ...

Quân Thanh trên đường tiến xuống Thăng Long cũng đụng độ với quân Tây Sơn tại ranh giới Tam Dị, Trụ Hữu. Quân Nam dùng ba loại cờ, đỏ, trắng, đen phân thành ba đội đánh trống tấn công. Ngoài ra, chiếc khăn đỏ thường dùng để bịt đầu của cấp chỉ huy cũng luôn có thể có khi được sử dụng như một loại kỳ hiệu. Việc dùng những màu cờ rất khác nhau có lẽ rằng do ảnh hưởng của người Chăm. Đến đời Nguyễn, khi thấy quân đội có quá nhiều cờ quạt phức tạp nên vua Minh Mạng phải ra lệnh cho giảm sút.

Như tất cả chúng ta đã thấy, sau khi thấy dân chúng miền Bắc chưa ủng hộ mình một cách triệt để, giới quan lại cũng không hưởng ứng sự vận động của nhóm Ngô Thì Nhậm tôn mình lên làm vua, Nguyễn Huệ hậm hực rút quân về Nam để một số trong những tì tướng trấn thủ Bắc Hà. Cũng như sách lược chung mà nhà Tây Sơn áp dụng tại những khu vực chưa hoàn toàn thuần hoá, miền Bắc trở thành một nơi mà dân chúng có hai khối mạng lưới hệ thống cai trị, quan lại cũ của nhà Lê đóng trách nhiệm hành chánh dưới quyền của một quốc trưởng bù nhìn Lê Duy Cẩn, còn khối mạng lưới hệ thống quân sự do Ngô Văn Sở chỉ huy giữ trách nhiệm bảo lãnh trị an thuộc quyền Nguyễn Huệ tại Phú Xuân.

Hai khối mạng lưới hệ thống đó nương tựa vào nhau một cách hời hợt nên khi có biến, quân Tây Sơn lập tức rút đi để lại miền Bắc cho quan lại nhà Lê tự sinh tự diệt. Khi quân Thanh kéo đến, triều đình Lê Duy Cẩn lập tức ra hàng khiến quan lại nhà Lê đành cam chịu sự trừng phạt, báo thù khi Lê Duy Kỳ trở về. Chúng ta không biết số quan lại đó những ai chạy được theo quân Tây Sơn vì tình hình theo chính sử thì dường như tuyệt đại đa số vẫn còn ở Thăng Long.

... Tôn Sĩ Nghị từ khước. Ngô Văn Sở bèn hội những tướng thương nghị đánh hay giữ. Ngô Nhậm đề nghị rút lui giữ núi Tam Điệp cho thuỷ quân và lục quân thông nhau chiếm cứ chỗ hiểm yếu mà cố thủ, sai người gấp đưa thơ cáo nguy cấp.

Ngô Văn Sở bèn mật truyền những trấn Kinh Bắc, Thái Nguyên, Lạng Sơn lên (đánh) tiếng nói (phao rằng) hội quân xây luỹ đất ở sông Nguyệt Đức rồi ngầm thu quân mà lui về. Ngô Văn Sở đưa thông tư cho những quan trấn thủ Tp Hải Dương, Sơn Tây nội ngày phải hội quân ở Bắc Thành, cho trấn thủ Sơn Nam phải chỉnh bị thuyền tàu chờ thuỷ quân đến thì cùng tiến phát.

... Ngô Văn Sở ... ra lệnh cho những đạo quân chỉnh tề đội ngũ mà đi đến núi Tam Điệp (Tằng?), chia đồn đóng quân cố thủ, gấp sai Nguyễn Văn Tuyết, một tên nữa là Đinh Công Tuyết, vội chạy về báo nguy cấp.

Sĩ Nghị khước chi. Sở nãi hội chư tướng thương nghị chiến thủ, Ngô Nhâm (Nhậm) nghị thoái bảo Tam Điệp sơn, thuỷ lục tương thông, cứ hiểm dĩ thủ khiển nhân trì thư cáo cấp.

Sở nãi mật truyền Kinh Bắc, Thái (Nguyên), Lạng (Sơn) chư trấn thủ thanh ngôn trúc Nguyệt Đức giang thổ luỹ nhi tiềm thu quân dĩ qui. Di tư Tp Hải Dương, Sơn Tây chư trấn thủ khắc nhật hội Bắc Thành, Sơn Nam trấn chỉnh sức thuyền tào hầu thuỷ quân chí tịnh phát.

... Sở lệnh chư quân túc đội nhi hành chí Tam Tằng (Điệp) sơn phân đồn cố thủ, cấp sử Nguyễn Văn Tuyết, nhất tác Đinh Công Tuyết, trì hồi cáo cấp.

Trong tình hình đó, nếu như trước đó Nguyễn Huệ không tiên liệu những biến chuyển hoàn toàn có thể xảy ra để tính toán một đường rút lui thì việc tập trung quân về một vị trí cổ ngỗng như Tam Điệp cũng do tướng lãnh Tây Sơn suy nghĩ về thế yếu, thế mạnh mẽ và tự tin của ta và địch rồi tự quyết chứ không phải do mưu sĩ Bắc Hà hiến kế. Việc quân Tây Sơn rút lui rất bí mật và êm thắm và trong cả một số trong những quân địa phương trấn đóng ở nơi hẻo lánh cũng trở nên bỏ rơi, không theo kịp nên việc đem theo một số trong những quan lại nhà Lê nên phải xét lại.

Chúng ta cũng hoàn toàn có thể ngờ rằng việc đưa ra rõ ràng chủ trương rút lui là của Ngô Thì Nhậm chỉ hoàn toàn có thể được bịa đặt để hạ uy tín tướng lãnh Tây Sơn, miêu tả như thành phần hữu dũng vô mưu, hoàn toàn không còn giải pháp kế hoạch gì. Cũng trong đoạn trên, DNCBLT cũng chép cả việc Phan Văn Lân bộp chộp “đốc suất tướng sĩ mạo hiểm giá rét lội bừa qua sông, phần nhiều bị chết chìm, người nào qua được đến bờ lại bị quân Thanh giết chết ... để phải một mình một ngựa chạy về”. Chi tiết này dường như chép theo Hoàng Lê Nhất Thống Chí và hoàn sai sự thực vì quân Tây Sơn còn chặn đánh quân Thanh nhiều trận dọc từ Lạng Sơn xuống Thăng Long để cầm chân địch, tuy không thành công nhưng cũng làm cho địch phải lao đao, không đến nỗi chưa đánh đã chạy như sử nhà Nguyễn miêu tả.

Dầu sao chăng nữa, sau khi thu tóm mọi nhân lực tài lực của miền Bắc rồi rút về Phú Xuân, quân Tây Sơn đã bỏ ngỏ một trận địa lớn cho quân Thanh bơ vơ, chịu đựng những lượng mưa dầm và thời tiết lạnh lẽo của ngày đông ở miền Bắc. Tôn Sĩ Nghị phải trải mỏng dính quân thành những tiềm năng cố định và thắt chặt rồi nương theo cách sắp xếp của địch để sắp xếp kế hoạch tấn công. Kế hoạch tạo điều kiện để quân địch đóng quân tập trung thành một khu vực “lòng chảo” là một giải pháp mà nhiều quân sự gia Đông cũng như Tây, kim cũng như cổ thường áp dụng để đánh một trận quyết liệt.

Từ trước đến nay, sử nước ta vẫn nhận định rằng Nguyễn Huệ lên ngôi để cho “chính vị”. Lý do đó hàm ý bản tâm ông không (hay chưa) muốn lên ngôi nhưng đành phải đồng ý một cách miễn cưỡng vì nhu yếu quân sự và chính trị. Việc vua Quang Trung lên ngôi nhà vua để danh chính ngôn thuận ra đánh quân Thanh được đồng ý như một “lý sở đương nhiên”, không còn ai dị nghị tuy nhiên một số trong những tác giả có đặt thắc mắc về ngày giờ đúng chuẩn ông đăng quang ở núi Bân.

Thực ra, Nguyễn Huệ không phải không thích lên ngôi mà ông đã có ý tự lập ngay từ khi đem quân ra Bắc Hà lần thứ hai vào tháng 5 năm 1788. Cũng vào thời gian này, ông gặp Ngô Thì Nhậm và người bầy tôi mới lập tức khuyên ông lên ngôi nhà vua đồng thời chủ trì việc đi “xin chữ ký” để suy tôn ông cho hợp cách.

Sau ba bức thư “suy tôn” của quần thần nhà Lê (chưa tính một chiếu trưng cầu dân ý do chính Nguyễn Huệ hỏi dân Bắc Hà) nhưng tình hình chưa thuận lợi khiến Nguyễn Huệ hậm hực bỏ về Phú Xuân, đem theo một số trong những văn thần (hoàn toàn có thể cả Ngô Thì Nhậm như đã chép trong Hoàng Lê Nhất Thống Chí mặc dầu về sau tất cả chúng ta lại thấy họ Ngô xuất hiện trong số quan lại ở miền Bắc cùng với Ngô Văn Sở).

Đối chiếu nhiều tài liệu rất khác nhau và dàn dựng lại tình hình, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể nghi ngờ rằng có chút gì không ổn về quan điểm đó. Hiện tại có ba tài liệu với ba nhật kỳ đăng quang rất khác nhau: chính sử triều Nguyễn (ĐNCB, Nguỵ Tây liệt truyện), Hoàng Lê Nhất Thống Chí, và rõ ràng trong thư của Hội Truyền Giáo Bắc Hà. Ngoài ra còn một nhật kỳ có hơi chênh lệch một chút ít với chính sử là bài Chiếu Lên Ngôi (Tức Vị Chiếu) chép trong Hàn Các Anh Hoa.

Đại Nam Chính Biên Liệt Truyện, quyển 32 (Nguỵ Tây liệt truyện, Nguyễn Văn Huệ) chép là:

Nguyễn Huệ được cấp báo, mắng to: “Bọn chó Ngô là đồ gì dám tung hoành như vậy?”. Nguyễn Huệ liền xuống lịnh cử binh. Các tướng đều khuyên xin trước hết nên chính ngôi vị và thương hiệu để kết chặt lòng người. Nguyễn Huệ bèn đắp đàn ở phía nam núi Ngự-bình, lấy ngày 25 tháng 11 tự lập làm Hoàng-đế cải nguyên là Quang Trung (triều trung ương rực rỡ), liền ngày ấy cả đem tướng sĩ thuỷ bộ cùng tiến ...

Huệ đắc báo đại mạ: “Hà vật Ngô cẩu cảm nhĩ xương cuồng?”. Tức hạ lịnh cử binh. Chư tướng hàm khuyến thỉnh tiên chính vị hiệu dĩ hệ nhân tâm. Huệ nãi trúc đàn vu Bình sơn chi nam dĩ thập nhất nguyệt nhị thập ngũ nhật tự lập vi đế, cải nguyên Quang Trung tức nhật đại suất tướng sĩ thuỷ lục tề tiến ...

Hoàng Lê Nhất Thống Chí (Ngô Gia Văn Phái) thì viết như sau:

... Ngày 20 tháng ấy, Sở lui về Tam Điệp thì ngày 24 (tháng 11), Tuyết đã vào đến thành Phú Xuân, Bắc Bình Vương được tin báo, giận lắm, liền họp những tướng sĩ, định thân chinh cầm quân đi ngay. Nhưng những người dân đến họp đều nói:

- Chúa công với vua Tây Sơn có sự hiềm khích, đối với ngôi chí tôn, lòng tôn phò của mọi người chưa thực vững bền, nay nghe quân Thanh sang đánh càng dễ sinh ra ngờ vực, hai lòng. Vậy xin trước hết hãy chính vị hiệu, ban lệnh ân xá khắp trong ngoài, để yên kẻ phản trắc và giữ lấy lòng người, rồi sau sẽ cất quân ra đánh dẹp cõi Bắc cũng chưa là muộn.

Bắc Bình Vương lấy làm phải, bèn cho đắp đàn ở trên núi Bân (ở địa phận xã An Cựu, huyện Hương Trà, Thừa Thiên - Huế), tế cáo trời đất cùng những thần sông, thần núi; chế ra áo cổn, mũ miện, lên ngôi Hoàng đế, đổi năm thứ 11 niên hiệu Thái Đức của vua Tây Sơn Nguyễn Nhạc làm năm đầu niên hiệu Quang Trung. Lễ xong hạ lệnh xuất quân. Hôm ấy nhằm mục đích vào ngày 25 tháng chạp năm Mậu Thân (1788).

Theo thư của những giáo sĩ xuất hiện tại Việt Nam còn lưu lại trong Nhật Ký Về Những Sự Kiện Đáng Ghi Nhớ, Nha Văn Khố Quốc Gia Paris (Paris, Archives Nationales số F5; A 22) thì “lá thư đề ngày 20 tháng Chín của đức ông La Bartette gửi cho ông Le Breton trong đó Đức ông cho biết thêm thêm rằng”:

... Bắc vương đã ấn định ngày 11 tháng Mười (âm lịch) tức ngày mồng 8 tháng Mười Một là ngày ông tự phong mình làm Hoàng đế dưới thương hiệu “Quang Trung” (nghĩa là ánh sáng trung ương tức là theo sự lý giải có lẽ rằng đúng nhất, mặt trời của vũ trụ) đồng thời ông đang bận tính một kế hoạch vĩ đại theo như sắc lệnh ban bố ngày 6 tháng Mười (âm lịch) hay ngày 3 tháng Mười Một gởi cho Đại thần Đại tư Mã và tất cả những quan hay sĩ quan Tây Sơn thao tác tại Bắc Kỳ ...

Những tài liệu trên, tài liệu nào gần với sự thực nhất vẫn còn là một một thắc mắc chưa tồn tại trả lời đích xác tuy nhiên nếu theo văn bản thì thư của những thừa sai của Hội Truyền Giáo là tài liệu của chính thời đó còn để lại trong khi DNCBLT và Hoàng Lê Nhất Thống Chí chỉ được biên soạn và ấn hành vài chục năm sau khi sự việc xảy ra.

Hiện nay trong Hàn Các Anh Hoa còn chép một bài Chiếu Lên Ngôi của vua Quang Trung do Ngô Thì Nhậm soạn, nguyên văn như sau:

Trẫm duy Ngũ Đế dị tính nhi thụ mệnh, Tam Vương thừa thời nhi khải vận. Đạo hữu thiên đệ, thời duy biến thông, thánh nhân phụng nhược thiên đạo dĩ quân quốc tử dân kỳ nghĩa nhất dã. Ngã Việt tự Đinh Lê Lý Trần triệu kiến hữu quốc, dĩ chí vu kim, thánh tác minh hưng bất thị tính, nhiên nhi phế hưng tu đoản, kỳ vận thật thiên sở thụ, phi phù nhân chi sở năng vi dã.

Hướng giả Lê gia thất bính, Trịnh thị dữ cựu Nguyễn phân cương nhị bách dư niên cương trù vặn loạn cộng chủ đồ ủng hư khí tư gia tự tư phong thực. Thiên kinh địa duy nhất truỵ nhi chấn vị hữu thậm ư thử thời dã. Gia chi cận tuế dĩ lai Nam Bắc cấu binh, dĩ truỵ đồ thán.

Trẫm vi Tây Sơn bố y, bất giai xích thổ, sơ vô hoàng ốc chi chí. Nhân nhân tâm yếm loạn dục đắc minh chủ dĩ tế thế an dân ư thị tập hợp nghĩa lữ lam tất dĩ khải sơn lâm, tả hữu hoàng đại huynh trì khu nhung yên, triệu ngã bang vu tây thổ, nam định Xiêm La, Cao Miên chi thuộc, toại khắc Phú Xuân, thu Thăng Long bản dục bang tảo trừ loạn lược, cứu dân ư thuỷ hoả trung, nhiên hậu hoàn quốc Lê thị qui địa đại huynh, tiêu dao tú thường xích tả chi du, quan lưỡng địa chi hoan ngu nhi dĩ.

Nhi thế cố suy di cánh bất đắc như sở chí, trẫm tái thực Lê thị Lê tự quân thất thủ xã tắc, khứ quốc bôn vong, Bắc Hà sĩ dân bất dĩ Lê chi tông tính vi qui ê trẫm thị lại. Đại huynh nghĩa quyến ư cần nguyện thủ Qui Nhơn nhất phủ, giáng xưng Tây vương, nam phục sổ thiên lý chi địa, tận thuộc ư trẫm.

Trẫm tự duy lương bạc tài đức, bất đãi cổ nhân, nhi thổ địa như thử kỳ quảng, nhân dân như thử kỳ chúng, tĩnh tư thống nhiếp lẫm hồ nhược hủ sách chi ngự lục mã nãi giả. Văn võ tướng sĩ nội ngoại thần liêu hàm nguyện trẫm tảo chính vị hiệu dĩ hệ thuộc nhân tâm, thượng chương khuyến tiến, chí ư tái tam kim biểu suy tôn bất mưu đồng từ phu dĩ thần khí chí trọng.

Thiên vị duy gian, trẫm thành lự bất khắc kham, nhi tứ hải ức triệu hoàn qui ư trẫm nhất nhân. Tư nãi thiên ý, phù khởi nhân sự, trẫm ứng thiên thuận nhân, bất khả lao chấp, tốn nhượng dĩ kim niên thập nhất nguyệt nhị thập nhị nhật tức thiên tử vị kỷ nguyên vi Quang Trung nguyên niên.

Tư nhĩ bách tính vạn dân duy hoàng cực chi phu ngôn thị huấn thị hạnh. Nhân nghĩa trung chính nhân đạo chi đại đoan, trẫm kim dữ dân cánh thuỷ phụng tiền thánh chi minh mô dĩ trị giáo thiên hạ.

Ô hô, thiên hựu hạ dân tác vi quân, tác vi sư, duy kỳ khắc tương thượng đế sủng tuy tứ phương. Trẫm phủ hữu thiên hạ tướng dữ giai chi đại đạo nạp chi xuân đài. Nhĩ thần thứ những an chức nghiệp vô đạo phỉ di. Hữu quan giả hưng tế tế chi phong, vi manh giả hữu hi hi chi tục. Trị giáo hưng hành, tễ vu chí thuận, dĩ hoán ngũ đế tam vương chi thịnh, diễn tông xã vô cương chi hưu, cố bất vĩ tai!

Thập tam đạo những xứ địa phương kim niên đông vụ tô dung điệu xá thập phân chi ngũ kỳ kinh bị binh hoả điêu tàn thính phân chi hoạn khám thực tận hành quyên miễn.

Cựu triều thần dân hoặc lục sự điếm luỵ kinh bị trọng luận, trừ đại nghịch bất đạo đẳng tội, kỳ dư nhất giai khoan xá

Bách thần dâm từ cách khứ tự điển. Kỳ thiên thần dữ trung thần hiếu tử nghĩa phụ kinh luỵ triều bao phong giả tịnh tứ đăng trật

Cựu triều văn võ viên biện hoặc do tòng vong đào tị tịnh thính hồi hương quán, kỳ bất nguyện sĩ tiến giả thính hành sở chí

Nam Hà Bắc dân gian y phục tịnh hứa tòng tục, duy triều y triều quan nhất tuân tân chế.

Trẫm nghĩ: Ngũ đế đổi họ chịu mệnh trời, Tam vương nhân thời mở vận nước. Đạo có thay đổi, thời phải biến thông, nhưng đấng thánh nhân theo đạo trời để làm vua trong nước, yêu dân như con, thì cái nghĩa cũng chỉ là một.

Nước Việt ta từ Đinh, Lê, Lý, Trần mở nước đến nay, bậc thánh minh dấy lên, chẳng phải một họ. Nhưng phế, hưng, dài, ngắn, vận mệnh trời cho, chẳng phải sức người làm được.

Trước đây nhà Lê mất quyền, họ Trịnh và họ Nguyễn cũ chia nhau cương vực, hơn hai trăm năm, giềng mối rối loạn, ngôi vua chỉ là hư vị, mỗi họ tự ý thiết kế xây dựng bờ cõi riêng mình, kỷ cương trời đất một phen đổ nát không dựng lên được, chưa tồn tại thời nào quá quắt như thời này. Thêm nữa, trong năm mới gần đây, Nam Bắc đánh nhau, dân sa vào chốn lầm than.

Trẫm là người áo vải Tây Sơn, không còn một tấc đất, vốn không còn chí làm vua. Chỉ vì lòng người chán ghét loạn lạc, mong có vị minh chúa để cứu đời yên dân. Cho nên tập hợp nghĩa quân, xông pha chông gai, phá núi mở rừng, giúp sức Hoàng đại huynh giong ruổi binh mã, thiết kế xây dựng nước ở cõi tây, dẹp Tiêm La, Cao Miên ở phía nam, rồi hạ thành Phú Xuân, lấy thành Thăng Long. Bản ý chỉ muốn quét trừ loạn lạc, cứu dân trong chốn nước lửa, rồi trả nước cho họ Lê, trả đất cho Đại huynh, ung dung áo gấm hài thêu, ngắm cảnh yên vui ở hai cõi đất mà thôi. Nhưng việc đời dời đổi, rốt cuộc trẫm không được như chí nguyện. Trẫm dựng lại nhà Lê, nhưng Lê tự quân để mất xã tắc, bỏ nước chạy trốn. Sĩ dân Bắc Hà không theo về họ Lê lại nhờ vào trẫm. Đại huynh vì khó nhọc mà mỏi mệt, chỉ muốn giữ một phủ Quy Nhơn, khiêm nhường xưng làm Tây vương. Mấy nghìn dặm đất ở cõi Nam thuộc về trẫm cả. Trẫm tự nghĩ mình lượng bạc, tài đức không theo kịp cổ nhân mà đất đai rộng lớn như vậy, nhân dân đông đúc như vậy, nghĩ đến việc quản lý, lo sợ như cầm dây cương mục mà dong sáu ngựa.

Vừa đây, tướng sĩ văn võ, thần liêu trong ngoài đều muốn trẫm sớm định vị hiệu, để thu phục lòng người, dâng biểu khuyên mời đến hai, ba lần. Các tờ biểu vàng suy tôn, không hẹn mà cùng một lời. Trẫm nghĩ: nghiệp lớn rất trọng, ngôi trời trở ngại vất vả, trẫm thật lòng lo không đương nổi. Nhưng ức triệu người trong bốn bể trông cậy vào một mình trẫm. Đó là ý trời, há phải việc người? Trẫm ứng mệnh trời, thuận lòng người, không thể cố chấp nhún nhường mãi, lấy ngày 22 tháng 11 năm nay lên ngôi thiên tử, đặt niên hiệu là Quang Trung nguyên niên.

Hỡi trăm họ muôn dân những ngươi! “Lời nói lớn lao của ngôi hoàng cực là lời giáo huấn phải thi hành”. Nhân, nghĩa, trung, đó đó là đầu mối lớn lao của đạo làm người. Nay trẫm cùng dân đổi mới, theo mưu mô sáng suốt của tiền thánh để trị và dạy thiên hạ!

Than ôi! “Trời vì hạ dân, đặt ra vua, đặt ra thầy, là để giúp trời vỗ yên bốn phương”. Trẫm có cả thiên hạ, sẽ cùng dắt díu dân lên con phố lớn, đặt vào đài xuân.

Hỡi thần dân những ngươi! Ai nấy hãy yên chức nghiệp, chớ làm những điều không phải đạo thường. Người làm quan hãy giữ phong độ hoà mục, người làm dân yên trong lệ tục vui hoà, trị giáo mở mang hưng khởi đến chỗ rất thuận, để vãn hồi thời thịnh trị của Ngũ đế, Tam vương, làm cho tông miếu xã tắc được phúc không cùng, há chẳng đẹp đẽ sao?

(Trong nguyên bản chữ Hán, còn tồn tại một đoạn viết chữ nhỏ, ghi những điều sau đây)

1/ Các địa phương trong 13 đạo, thuế ruộng, thuế thân, thuế lực dịch về vụ đông năm nay, mười phần tha cho năm phần. Những nơi bị binh hoả làm điêu tàn, cho quan phân tri khám thực, tha miễn cho tất cả.

2/ Quan dân triều cũ, người nào liên luỵ vào tội, đã bị án nặng, trừ những tội đại nghịch vô đạo, còn thì đều tha cả.

3/ Các đền thời bách thần mà là thờ nhảm, đều bị xoá bỏ thần hiệu trong tự điển, còn những thiên thần và tôi trung, con hiếu, đàn bà tiết nghĩa đã được những triều phong tặng thì nay đều cho thăng trật.

4/ Quan viên văn võ triều cũ, người nào chạy trốn theo vua mà còn phải trốn tránh, đều cho về nguyên quán. Người nào không thích ra làm quan, cho tuỳ theo chí của tớ.

5/ Quần áo dân gian Nam Hà hay Bắc Hà đều cho theo tục cũ, duy có áo chầu, mũ chầu thì nhất luật phải theo quy chế mới.

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Bài chiếu này nếu xét trong thực trạng xuất hiện của nó, nếu quả thực do Ngô Thì Nhậm soạn, thì hoặc ông đang ở Phú Xuân, hoặc đã soạn sẵn theo lệnh của Nguyễn Huệ, chờ đúng dịp là đem ra sử dụng. Phân tích một số trong những rõ ràng trong bài Chiếu Lên Ngôi tất cả chúng ta ngờ rằng bài này được soạn trước khi nghe đến tin quân Thanh sang chiếm nước ta, nếu không đồng thời với tờ biểu “suy tôn” lần thứ ba (Vừa đây, tướng sĩ văn võ, thần liêu trong ngoài đều muốn trẫm sớm định vị hiệu, để thu phục lòng người, dâng biểu khuyên mời đến hai, ba lần. Các tờ biểu vàng suy tôn, không hẹn mà cùng một lời.) thì cũng chỉ với sau đó thuở nào gian ngắn.

Văn trong bài chiếu tức vị này hoàn toàn là văn chương thời bình, không phải thời chiến, không nhắc tới xa gần gì về việc quân Thanh xâm chiếm nước ta và lên ngôi để thu phục nhân tâm (để chiến đấu) như sử đã chép. Chính vì thế, một số trong những câu văn sáo mòn đầy giả tạo, ví dụ điển hình: “Bản ý chỉ muốn quét trừ loạn lạc, cứu dân trong chốn nước lửa, rồi trả nước cho họ Lê, trả đất cho Đại huynh, ung dung áo gấm hài thêu, ngắm cảnh yên vui ở hai cõi đất mà thôi. Nhưng việc đời dời đổi, rốt cuộc trẫm không được như chí nguyện.” hay “Người làm quan hãy giữ phong độ hoà mục, người làm dân yên trong lệ tục vui hoà, trị giáo mở mang hưng khởi đến chỗ rất thuận, để vãn hồi thời thịnh trị của Ngũ đế, Tam vương, làm cho tông miếu xã tắc được phúc không cùng, há chẳng đẹp đẽ sao?” vẫn còn hiện hữu trong bài chiếu.

Như vậy, nếu quả thực bài văn này là tờ chiếu ông sử dụng thì Nguyễn Huệ đã lên ngôi từ trước khi quân Thanh sang đánh nước ta nghĩa là chậm lắm cũng vào cuối thời điểm tháng 10 hay đầu tháng 11 năm Mậu Thân (1788) khi quân Thanh chưa xuất binh để những lời trong bài chiếu thích hợp cho một quốc gia yên bình, dù chỉ rất tạm bợ.

trái lại nếu đã nghe tin quân Thanh đang tiến về Thăng Long, tình hình Bắc Hà ở trong cảnh lửa cháy lông mày, dầu sôi lửa bỏng khiến ông phải tổ chức một lễ đăng quang theo kiểu “cưới chạy tang” để hôm sau tiến quân ra Bắc thì đây là một việc làm rất thiếu chính trị. Tình hình cấp bách đó ắt sẽ làm cho lòng người kinh động, nhất là những tướng lãnh đang được sắp xếp ở mặt nam giáp với vương quốc của Nguyễn Nhạc. Chúng ta cũng biết rằng hai anh em công khai minh bạch mắng nhau là “sài lang, cẩu trệ”, dù đã giải hoà nhưng tình hình không hề thuận lợi như trước và việc bên này hay bên kia nhân thời cơ sơ hở đem quân tấn công không phải là chuyện không thể xảy ra. Việc Nguyễn Huệ hấp tấp vội vàng lên ngôi rồi kéo quân đi sẽ tạo một khoảng chừng trống trong guồng máy cai trị và Nguyễn Nhạc chỉ việc sai một tì tướng cũng hoàn toàn có thể lấy được Phú Xuân.

Các tướng lãnh của Nguyễn Huệ nhất là thành phần gốc Qui Nhơn vốn họ hàng thân thích hay quen biết đã lâu, ít nhiều đều đã từng là thủ hạ của Nguyễn Nhạc. Chúng ta cũng biết rằng khi kéo quân ra Bắc, Nguyễn Huệ vẫn để lại một số trong những tướng lãnh quan trọng như Trần Quang Diệu, Bùi Thị Xuân, Vũ Văn Dũng ... trấn thủ mặt nam hoàn toàn có thể thuận tiện và đơn giản bị vua Thái Đức mua chuộc. Việc Nguyễn Huệ lên ngôi coi như một thách thức công khai minh bạch rất nguy hiểm trong khung cảnh đó.

Qua những sự kiện nêu trên, Nguyễn Huệ dự trù lên ngôi nhà vua lấy niên hiệu là Quang Trung ít nhất cũng khá được dự trù từ tháng 8 năm Mậu Thân, tuy nhiên ngày giờ ông lên ngôi không biết đích xác là ngày nào, 11 tháng 10 Â.L. theo những giáo sĩ, 22-11 Â.L. theo tờ chiếu lên ngôi, 25-11 Â.L. theo DNCBLT, 25 tháng 12 Â.L. theo Hoàng Lê Nhất Thống Chí hay một ngày nào khác mà tất cả chúng ta chưa chắc như đinh? Hai nhật kỳ đầu tiên và ở đầu cuối cách nhau gần hai tháng rưỡi nhưng chắc như đinh Nguyễn Huệ lên ngôi sau khi ông từ Bắc Hà trở về và trước khi nghe đến tin quân Thanh kéo sang.

Nhật ký của những giáo sĩ trong Hội Truyền Giáo Bắc Hà nghe được từ giáo dân của tớ là ngày 11 tháng 10 năm Mậu Thân (8-11-1788) xem ra gần với sự thực nhất. Tin tức đó họ đã nghe từ ngày 25 tháng 10 (27-9 Mậu Thân) tức là trước ngày vua Quang Trung lên ngôi gần nửa tháng. Cho nên, khi quân Thanh lấy Thăng Long (cuối thời điểm tháng 11 năm Mậu Thân), Nguyễn Huệ đã là nhà vua Quang Trung rồi, không hề phải bận rộn gì về việc đăng quang hay sắp đặt triều chính trong ngoài nữa. Cũng theo tin của giáo sĩ La Barrette gửi cho Le Breton thì ông đã phong vương cho con trai ngay từ tháng 9 nghĩa là công khai minh bạch tách riêng ra thành một vương triều mới không liên quan gì đến ông anh ở Qui Nhơn nữa. Văn kiện ở đầu cuối tất cả chúng ta thấy ông còn dùng niên hiệu Thái Đức đó đó là sắc lệnh ban bố một số trong những điều quân luật ngày 6 tháng 10 năm Mậu Thân (3-11-1788), 5 ngày trước hạn kỳ lên ngôi theo tin tức của những nhà truyền giáo.

Xét như vậy, tất cả chúng ta thấy rằng việc vua Quang Trung đem quân ra Bắc không phải là một điều bất thình lình và tất cả chúng ta hoàn toàn có thể tin được rằng lúc nào ông vẫn hờm sẵn nhiều cánh quân độc lập và chỉ điều động để xiết lại khi thiết yếu. Đó đó đó là vai trò của hai đạo quân từ rừng sâu lấy ra và từ ngoài biển đánh vào làm cho địch trở tay không kịp. Giảm thiểu việc đưa một đạo quân lớn từ Phú Xuân ra bắc sẽ xử lý và xử lý được rất nhiều vấn đề, từ di hành đến lương thực, khí giới và trả lời được thắc mắc tại sao Nguyễn Huệ hoàn toàn có thể tập trung được một đạo quân lớn và đánh tan quân Thanh trong thuở nào gian ngắn ngủi.

Từ quan điểm đó, việc giàn trải lại sắp đặt của Nguyễn Huệ và biến chuyển trong chiến dịch mùa Xuân năm Kỷ Dậu trở nên minh bạch, đơn giản hơn, không biến thành những vấn đề không còn câu vấn đáp (làm thế nào hoàn toàn có thể tiến quân ra Bắc trong 4 ngày), loại trừ được những tưởng tượng không phù phù phù hợp với thực tế (hai người võng một) và những chuyện bên lề mà người ta thêm bớt một cách huyền hoặc.

Việc điều quân của Nguyễn Huệ cho tới nay vẫn còn là một một chuỗi nhiều lịch sử thuở nào. Mặc dù những bức thư của những nhà truyền giáo đã được đưa ra ánh sáng hơn 30 năm nay nhưng rất ít sử gia Việt Nam khai thác vì những rõ ràng trong đó không phù phù phù hợp với những gì người ta muốn miêu tả về thời Tây Sơn. Hầu hết tất cả chúng ta vẫn thích lập lại những tường thuật trích từ Hoàng Lê Nhất Thống Chí của nhà họ Ngô coi như chính sử, nhất là để tô vẽ cho một thắng lợi vẫn được coi như một thiên Anh Hùng Ca của dân tộc bản địa.

Một vấn đề tất cả chúng ta chưa lưu tâm đúng mức là phục vụ hầu cần (logistics) trong quân đội để tìm hiểu xem Nguyễn Huệ và bộ tham mưu của ông đã thực hiện việc di tán, tiềp liệu, lương thực, y tế, tải thương ... ra làm sao. Những vấn đề đó là những ưu tư số 1 của những tướng lãnh trước khi bàn đến giải pháp, kế hoạch. Hậu cần cũng liên quan đến thực trạng chính trị, kinh tế tài chính và khung cảnh xã hội của quốc gia vì tài nguyên là một thực thể có những số lượng giới hạn nhất định, không phải là một con bò sữa hoàn toàn có thể vắt đến vô tận và phải được sử dụng một cách linh động.

Tuy đã có được lợi điểm là “đánh trên đất nhà” nên binh sĩ Tây Sơn hoàn toàn có thể bám rễ vào quần chúng nhưng không phải vì thế mà tất cả chúng ta không sở hữu và nhận ra một số trong những nhược điểm được che đậy và tô điểm bằng một số trong những từ ngữ, lập đi lập lại trong hầu hết những nghiên cứu và phân tích lịch sử. Những trở ngại vất vả đó vốn dĩ đã được những quân sự gia Tây phương nhấn mạnh vấn đề, gọi là “cọ xát” của trận chiến tranh (friction of war), ám chỉ sự tiêu hao năng lực ảnh hưởng đến chiến đấu. Những cọ xát đó thường bị những sử gia bỏ quên nên miêu tả những biến cố này như những hiện tượng kỳ lạ hiển nhiên và chìm lẫn vào những rõ ràng sôi động hơn.

Một quân sự gia Tây phương đã nhận định:

Cơ bản để hoạch định của cấp chỉ huy là kiến thức và kỹ năng vững chắc về tiếp liệu và di hành; có thế ông ta mới biết làm thế nào và lúc nào hoàn toàn có thể liều lĩnh, mà chiến trận chỉ hoàn toàn có thể thắng khi dám mạo hiểm.

Cuộc tiến quân của Nguyễn Huệ trong quá trình đầu rõ ràng phải nhờ vào một khối mạng lưới hệ thống tiếp liệu tại chỗ gồm có một số trong những doanh trại ông sắp xếp sẵn từ Phú Xuân ra Nghệ An. Trong thời gian di hành, ông đã thực hiện nhiều lối di tán rất khác nhau theo nhiều trục lộ và chỉ ấn định một “điểm hẹn” để tập kết. Việc tập trung lực lượng để sẵn sàng sẵn sàng “bôn tập” đó được thực hiện một cách rốt ráo, cực đoan có tính một mất một còn. Lịch sử chứng tỏ rằng ông đã tính toán đúng trong lối tấn công quyết tử (predatory warfare) nên hậu thế ít ai nhắc tới những thiệt hại của bên mình.

Các giáo sĩ Tây Phương tuy chỉ ghi nhận hiện tượng kỳ lạ, nhiều chỗ chủ quan theo sự suy nghĩ của tớ và nhờ vào những nguồn tin không đúng chuẩn (ví dụ điển hình số lượng quân của tất cả hai phe) nhưng vẫn là những tài liệu nguyên thuỷ (primary sources) chưa bị đãi lọc. Đối chiếu với những rõ ràng quân sự, lối di hành liên tục (trong thuở nào gian ngắn) không những thiết yếu cho việc tấn công bất thần mà cũng là cách duy nhất hoàn toàn có thể trấn áp được một đội nhóm tân quân khổng lồ bằng “dạ dày”, loại trừ được những hiểm hoạ khi sử dụng thành phần quần chúng mà trước đó không lâu còn đứng về phía đối nghịch với nhà Tây Sơn.

Chắc chắn khi tiến quân đánh Thăng Long, Nguyễn Huệ không thể coi thường dân chúng Bắc Hà hiện đã trở thành một cánh quân nằm phục sau sống lưng ở vùng Nghệ An Thanh Hóa, trước đây đã từng phục kích tấn công Nguyễn Nhạc. Nếu như vì một nguyên do nào đó mà việc giao binh với quân Thanh kéo dãn hơn thế nữa dự trù, sau sống lưng lại sở hữu dư đảng nhà Lê, họ Trịnh nổi lên ông sẽ bị tấn công từ hai mặt, khó tránh khỏi một trận chiến tiêu hao vốn là sở trường của Bắc Hà.

Ở thời điểm quyết liệt này, ông đã lôi kéo toàn lực thành phần dân chúng có rủi ro tiềm ẩn tiềm ẩn tiềm ẩn kia thành một cánh quân của tớ, từ già chí trẻ, trai lẫn gái để đẩy họ đi trước, dưới danh nghĩa cứu nước. Chúng ta khó lòng hoàn toàn có thể tin được rằng người dân ở đây “hàng loạt trai tráng nô nức tòng quân” như lối viết sử có tính cách tuyên truyền, nhất là trước đây không lâu vùng này đã bị đói kém liên tục, lại bị Nguyễn Hữu Chỉnh rồi Vũ Văn Nhậm “vét được hơn 3 vạn người” để tiến ra Bắc hồi thời điểm ở thời điểm cuối năm 1787. Đất Thanh Nghệ cũng còn là một đất tổ của nhà Lê, là quê hương của đám lính Tam Phủ vốn dĩ là cột trụ chống giữ giang sơn cho họ Trịnh, nay trở thành đội quân tiền phong của nhà Tây Sơn.

Chính vì thế ông đã hoàn toàn có thể tận dụng đến người ở đầu cuối của những xứ Thanh - Nghệ để đánh một trận lớn dùng giải pháp “biển người” tràn ngập đối phương. Ông cũng tối ưu hoá được sức mạnh mẽ và tự tin của tớ, phối hợp sức mạnh mẽ và tự tin của những sắc dân thiểu số vùng Thượng Lào, và khai thác thành phần bị gạt ra ngoài lề xã hội phải sống bằng nghề “cướp biển”.

Chúng ta cũng hoàn toàn có thể nghi ngờ và vô hiệu rõ ràng về ngày tháng Nguyễn Huệ lên ngôi nhà vua chép trong sử triều Nguyễn. Nếu đúng như sự thông tin của những giáo sĩ lẫn nhau, ông lên ngôi ngay từ đầu tháng 10 (Âm Lịch) và mất khoảng chừng từ 40 đến 45 ngày để ra đến Nghệ An (cuối thời điểm tháng 11) trung bình mỗi ngày hoàn toàn có thể đi từ 10 đến 15 cây số.

Con số này xem ra có vẻ như hợp lý với một đội nhóm quân vào thế kỷ 18, phức tạp và cồng kềnh, tổ chức còn sơ khai, thiếu hẳn một khối mạng lưới hệ thống tiếp liệu chu đáo. Nói tóm lại, một khi loại trừ tất cả những lịch sử thuở nào của nhà Tây Sơn, đặt Nguyễn Huệ trở về vai trò của một tướng lãnh cần “mạo hiểm” để thắng lợi, việc điều quân “thần tốc” đó đó là phương thức để khắc phục những sở đoản mà ông không thể nhất thời xử lý và xử lý được.

Bài ở giao diện cũ của BBC được đăng tại địa chỉ này.

Tải thêm tài liệu liên quan đến nội dung bài viết Nguyên nhân nào không phải là yếu tố khiến những cuộc vượt sông Như Nguyệt đều bị đẩy lui

Clip Nguyên nhân nào không phải là yếu tố khiến những cuộc vượt sông Như Nguyệt đều bị đẩy lui ?

Bạn vừa đọc tài liệu Với Một số hướng dẫn một cách rõ ràng hơn về Clip Nguyên nhân nào không phải là yếu tố khiến những cuộc vượt sông Như Nguyệt đều bị đẩy lui tiên tiến nhất

Chia Sẻ Link Cập nhật Nguyên nhân nào không phải là yếu tố khiến những cuộc vượt sông Như Nguyệt đều bị đẩy lui miễn phí

Bạn đang tìm một số trong những Share Link Down Nguyên nhân nào không phải là yếu tố khiến những cuộc vượt sông Như Nguyệt đều bị đẩy lui Free.

Thảo Luận thắc mắc về Nguyên nhân nào không phải là yếu tố khiến những cuộc vượt sông Như Nguyệt đều bị đẩy lui

Nếu sau khi đọc nội dung bài viết Nguyên nhân nào không phải là yếu tố khiến những cuộc vượt sông Như Nguyệt đều bị đẩy lui vẫn chưa hiểu thì hoàn toàn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Tác giả lý giải và hướng dẫn lại nha #Nguyên #nhân #nào #không #phải #là #yếu #tố #khiến #những #cuộc #vượt #sông #Như #Nguyệt #đều #bị #đẩy #lui - 2022-09-08 06:56:02