Thủ Thuật Hướng dẫn Bản the luận trong triết học Hy Lạp cổ đại Chi Tiết
Hoàng Tiến Dũng đang tìm kiếm từ khóa Bản the luận trong triết học Hy Lạp cổ đại được Cập Nhật vào lúc : 2022-03-28 04:36:05 . Với phương châm chia sẻ Bí kíp về trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi Read Post vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comments ở cuối bài để Tác giả lý giải và hướng dẫn lại nha.IV. TRIẾT HỌC HY LẠP CỔ ĐẠI
Nội dung chính- Mục lụcNguồn gốc và đặc trưngSửa đổiĐiều kiện ra đờiSửa đổiĐặc trưng cơ bảnSửa đổiTham khảoSửa đổiVideo liên quan
Từ những đặc điểm trên đã cho tất cả chúng ta biết ngay từ đầu nền triết học Hi Lạp cổ đại đã hình thành được những sắc thái riêng độc đáo và chính những đặc điểm này đã ảnh hưởng và chi phối nền triết học phương tây xưa và nay.
Nổi bật là cuộc đấu tranh giữa chủ nghĩa duy vật của Đê-mô-cơ-rit với chủ nghĩa duy tâm của Platon. Ngoài ra còn tồn tại quan niệm của A-ri-xtốt xấp xỉ giữa duy vật và duy tâm. Đặc biệt có tư tưởng biện chứng duy vật của Hêraclit
Có thể nói rằng Hêraclit là triết gia đầu tiên của Hi Lạp cổ đại đã phát hiện một cách toàn vẹn về tính biện chứng của vũ trụ. Hêraclit đã khái quát: “Mọi sự vật đều thống nhất giữa cái tồn tại và phi tồn tại”.
Từ những tư tưởng triết học đã nêu trên cho ta thấy rằng Hêraclit là một triết gia duy vật có địa vị đặc biệt trong nền triết học Hi Lạp cổ đại.
Academia.edu no longer supports Internet Explorer.
To browse Academia.edu and the wider internet faster and more securely, please take a few seconds to upgrade your browser.
Triết học Hy Lạp cổ đại là nền triết học được hình thành vào khoảng chừng thế kỷ VI trước công nguyên đến thế kỷ VI tại Hy Lạp. Triết học Hy Lạp cổ đại được xem là thành tựu rực rỡ của văn minh phương tây, tạo nên cơ sở xuất phát của triết học châu Âu sau này. Alfred Whitehead nhận xét rằng "triết học phương tây thực ra chỉ là một loạt những chú thích cho Plato". Các nhà triết học Hy Lạp cổ đại tập trung vào hai chủ đề chính. Thứ nhất là mối liên hệ giữa nguyên nhân và hệ quả, hay nói cách khác, tìm câu vấn đáp cho thắc phạm phải chăng những sự vật hiện tượng kỳ lạ vận động theo một chuỗi nguyên nhân-hệ quả tất yếu khách quan hay chỉ là sự việc trùng hợp, tình cờ ngẫu nhiên. Thứ hai là bản chất và khởi thủy của thế giới tồn tại. Những đại diện tiêu biểu nhất của nền triết học này là Socrates, Plato, Aristotle và Epicurus.
Mục lục
- 1 Nguồn gốc và đặc trưng
- 1.1 Điều kiện ra đời
1.2 Đặc trưng cơ bản
Nguồn gốc và đặc trưngSửa đổi
Điều kiện ra đờiSửa đổi
Hy Lạp là cái nôi của văn minh phương tây. Nhờ có điều kiện tự nhiên thuận lợi, khí hậu ôn hòa, những đồng bằng trù phú và những thành phố lớn như Athens ra đời sớm. Thương mại cũng phát triển từ rất sớm với những hải cảng và đảo rải rác trên biển Egée. Đó là nơi quy tụ những điều kiện rất là thuận lợi cho nền văn hóa tinh thần, gồm có triết học, phát triển mạnh mẽ và tự tin. Năng lực sản xuất tiến bộ mạnh mẽ và tự tin trong thời kỳ thế kỷ VIII-VI trước công nguyên cùng với những quy mô nhà nước thành bang cũng góp thêm phần tạo nền tảng cho triết học Hy Lạp ra đời và phát triển nhanh gọn. Triết học Hy Lạp cổ đại ra đời trong toàn cảnh ra mắt sự chuyển biến lâu dài và sâu sắc những quan hệ xã hội. Đó là sự việc ra đời của xã hội có giai cấp đầu tiên trong lịch sử-chính sách chiếm hữu nô lệ. Hy Lạp cổ đại trước đây là một vùng lãnh thổ rộng lớn gồm có phần đất liền và vô số quần đảo lớn nhỏ trên biển Egie, vùng duyên hải Ban căng và Tiểu Á. Sự thuận lợi về thiên nhiên, địa lý đã tạo điều kiện cho Hy Lạp nhanh gọn phát triển tất cả những nghành, mở rộng bang giao, tiếp nhận nhiều giá trị văn hoá. Vì vậy, nơi đây đã quy tụ đầy đủ những điều kiện để tư duy con người dân có dịp bay bổng, để thoả sức sáng tạo ra những giá trị triết học có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong lịch sử tư tưởng của quả đât. Xứng đáng là chiếc nôi của nền văn minh châu Âu và của tất cả quả đât. Đúng như Ph.Ăngghen nhận xét: "Không có chính sách nô lệ thì không còn quốc gia Hy Lạp, không còn nghệ thuật và thẩm mỹ và khoa học Hy Lạp, không còn chính sách nô lệ thì không còn đế quốc La Mã mà không còn cái cơ sở là nền văn minh Hy Lạp và đế quốc La Mã thì không còn châu Âu tân tiến được". Sự hình thành triết học Hy Lạp không ra mắt một cách ngẫu nhiên mà là kết quả tất yếu của việc thừa kế những di sản tinh tuý của truyền thống trong sáng tác dân gian, trong thần thoại, trong những mầm mống của tri thức khoa học (khoa học tự nhiên). Hy Lạp cổ đại là đất nước của thi ca, thần thoại. Thần thoại là nơi để con người tưởng tượng, diễn giải về những hiện tượng kỳ lạ thiên nhiên kỳ bí mà còn là một nơi thể hiện đời sống tâm linh, sự hình thành số phận cũng như muôn mặt của đời sống thường ngày. Thần thoại là nơi đâù tiên để tư duy triết học ra đời và từng bước triết học tách khỏi thần thoại, tự mình tư duy về tự nhiên, đạo đức, về xã hội, về lẽ sống, về chân lý, về con người… Những tinh hoa về toán học, thiên văn học, địa lý, khối mạng lưới hệ thống đo lường, lịch pháp,…đã xuất hiện do nhu yếu marketing thương mại, vượt biển đến những nước phương Đông. Vì vậy, những nhà triết học đầu tiên của Hy Lạp cũng là những người dân đã nhiều lần đến phương Đông và nhiều vùng đất khác. Như vậy, hoàn toàn có thể thấy rằng sự ra đời của triết học Hy Lạp cổ đại là một tất yếu-đó là kết quả nội sinh của tất cả một dân tộc bản địa, thuở nào đại. C.Mác viết: "Các nhà triết học không phải những cây nấm mọc trên đất. Họ là sản phẩm của thời đại mình, dân tộc bản địa mình mà những tinh lực tinh tế nhất, quý giá nhất và khó nhìn thấy nhất đã được suy tư trong những khái niệm triết học". Triết học Hy Lạp cổ đại phát triển qua 3 thời kỳ sau: - Triết học thời kỳ tiền Xôcrat (thời kỳ sơ khai) - Triết học thời kỳ Xôcrat (thời kỳ cực thịnh) - Triết học thời kỳ Hy Lạp hoá
Đặc trưng cơ bảnSửa đổi
Có thể coi triết học Hy Lạp cổ đại là đỉnh cao của văn minh Hy Lạp, với những đặc trưng cơ bản sau đây:
Triết học Hy Lạp đã có sự phân chia và đối lập rõ ràng Một trong những trào lưu, trường phái, duy vật và duy tâm, biện chứng và siêu hình, vô thần và hữu thần. Toàn bộ nền triết học thế giới sau này cũng nhờ vào những nền tảng cơ bản đó. Thế giới quan triết học Hy Lap - La Mã thời cổ đại là sự việc phong phú và đa dạng của những quan niệm Triết học.
Các nhà triết học Hy Lạp cổ đại đã biết gắn bó ngặt nghèo triết học với khoa học tự nhiên để tổng hợp mọi hiểu biết về những nghành rất khác nhau để hướng tới việc xây dựng thế giới quan tổng thể, biến triết học thành "khoa học của những khoa học".
Ngoài ra, triết học Hy Lạp cũng rất coi trọng vấn đề con người.
Tham khảoSửa đổi
1. Hoàn cảnh lịch sử xã hội Hy Lạp cổ đại
1.1. Trong những nền văn minh cổ đại rực rỡ mà ngày này người ta biết được thì nền văn minh Hy Lạp – La Mã xuất hiện muộn hơn hết, nhưng nó lại rất phong phú, đặc biệt là về triết học. Điều đó hoàn toàn có thể lý giải bằng tính chất điển hình của chính sách chiếm hữu nô lệ ở đây. Hy Lạp và La Mã đã có một chính sách chiếm hữu nô lệ phát triển tới hình thức cao, mang tính chất chất chất điển hình, biểu lộ ở những điểm sau đây:
– Sự phân hoá giai cấp trong xã hội rất là rõ rệt thành hai giai cấp đa phần là giai cấp chủ nô và giai cấp nô lệ. Nô lệ có số lượng đông đảo trong xã hội và sống tập trung (có tài năng liệu cho biết thêm thêm: vào thế kỷ IV. tr.CN, A – ten có số dân là 34 vạn, thì 25 vạn là nô lệ).
– Nô lệ là lực lượng sản xuất đa phần trong xã hội (trong sản xuất nông nghiệp, thủ công nghiệp, thương nghiệp và mậu dịch hàng hải).
– Mâu thuẫn giữa chủ nô và nô lệ ngày càng nóng bức đã làm cho mức độ ác liệt của cuộc đấu tranh giữa nô lệ với chủ nô ngày càng tăng (tiêu biểu là cuộc nổi dậy của Xpác-ta-cu-xơ vào năm 70 tr.CN). Giai cấp chủ nô cũng phân hoá thành chủ nô quý tộc và chủ nô dân chủ. Chủ nô quý tộc gắn sát với sản xuất nông nghiệp, bảo thủ và chuyên chế. Chủ nô dân chủ gắn sát với công thương nghiệp, tiến bộ hơn, thường đề xuất những chủ trương dân chủ chống lại chủ nô quý tộc. Cuộc đấu tranh Một trong những trường phái triết học duy vật và duy tâm thời cổ đại Hy Lạp – La Mã đa phần là cuộc đấu tranh giữa chủ nô dân chủ và chủ nô quý tộc.
– Tính chất chuyên chế của cỗ máy nhà nước chủ nô thường xuất hiện dưới hình thức những thành bang (quốc gia thành thị). Nhà nước được tổ chức theo kiểu cộng hoà hay dân chủ; những kiểu nhà nước này đều là công cụ chuyên chính của giai cấp chủ nô.
1.2. Chế độ chiếm hữu nô lệ Hy Lạp ra đời từ thế kỷ VI tr.CN và suy tàn vào thế kỷ V. Sự phát triển của nó đã mở rộng sự phân công xã hội, tách lao động trí óc khỏi lao động chân tay, tạo điều kiện cho tầng lớp trí thức chủ nô nghiên cứu và phân tích triết học, khoa học và sáng tạo văn học nghệ thuật và thẩm mỹ. Hơn nữa, qua cuộc trận chiến tranh Hy Lạp – Ba Tư, nền văn hoá Hy Lạp – La Mã đã thừa kế được nhiều thành tựu văn hoá của phương Đông.
Về văn học, sớm nhất là Ome (Homère). Về sử học, nổi tiếng nhất là nhà chép sử Hêrôđốt (Hérodote). Về toán học và thiên văn học, có Talét (Thalès), Pitago (Pythagore), Ơclít (Euclide). Về vật lý học, có Acsimét (Archimède). Về y – sinh học, có Híppôcrát (Hippocrate). Về điêu khắc, có đền Páctênôn (Parthénon) của nhà điêu khắc Phiđiát (Phiđias). Về kiến trúc, có tượng thần Vệ nữ (Venus) của Praxiten. Về hội hoạ, có bức Maratông trong trận chiến tranh Hy Lạp – Ba Tư v.v.
Tất cả những tiền đề kinh tế tài chính, xã hội, khoa học, văn học, nghệ thuật và thẩm mỹ nói trên là những điều kiện cho việc phát triển rực rỡ của triết học cổ Hy Lạp. Như Ăng-ghen nói, nếu không còn chính sách nô lệ, thì cũng không còn nhà nước Hy Lạp, không còn khoa học và nghệ thuật và thẩm mỹ Hy Lạp.
2. Sự hình thành, phát triển và suy tàn của triết học Hy Lạp cổ đại
Lịch sử triết học Hy Lạp – La Mã cổ đại hoàn toàn có thể phân thành ba thời kỳ. Xuyên suốt ba thời kỳ ấy là cuộc đấu tranh giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm mà đỉnh cao là cuộc đấu tranh giữa đường lối duy vật của Đê-mô-crít và đường lối duy tâm của Pla-tôn.
2.1. Thời kỳ thứ nhất (thế kỷ VI tr.CN): Đây là thời kỳ chính sách chiếm hữu nô lệ mới hình thành. Do sự phát triển của sản xuất, thế giới quan cũ có tính chất tôn giáo, thần thoại từ từ nhường chỗ cho những hiểu biết khoa học về con người, về vũ trụ. Trên cơ sở đó, triết học với tư cách là một khoa học bao quát mọi tri thức (khoa học của khoa học) ra đời.
a. Ba nhà triết học duy vật thuộc trường phái Mi-lê (tên một đô thị cổ Hy Lạp) là Talét, Anaximăngđrơ và Anaximen nhận định rằng có những thực thể vật chất đầu tiên, vĩnh viễn vận động tạo ra mọi vật trên thế giới. Theo Talét đó là nước, theo Anaximăngđrơ đó là một thực thể vô định và vô hạn, theo Anaximen đó là không khí.
Hêraclít không thuộc trường phái nói trên, ông cũng nhận định rằng bản nguyên của vũ trụ là lửa, lửa thông qua sự đấu tranh Một trong những mặt đối lập mà sinh ra vạn vật.
b. trái lại, một số trong những nhà triết học thuộc trường phái Êlê (tên một đô thị cổ ở miền nam nước Ý) như Xênôphan, Pácmênít, Dênông và trường phái Pitago lại sở hữu những quan điểm duy tâm, siêu hình về nguồn gốc vũ trụ. Họ nhận định rằng, thế giới là một tồn tại bất động và không bao giờ thay đổi (trường phái Êlê), số lượng là bản nguyên của vũ trụ (trường phái Pitago).
2.2. Thời kỳ thứ hai (bắt nguồn từ thế kỷ V. tr.CN): Đây là thời kỳ chính sách chiếm hữu nô lệ phát triển đến hình thức cao và cũng là thời kỳ phồn vinh của triết học cổ đại Hy Lạp. Thời kỳ này, đối tượng nghiên cứu và phân tích của triết học được mở rộng sang những vấn đề về kết cấu của vật chất, nhận thức luận và đời sống chính trị. Trong số đó, kết cấu của vật chất là vấn đề trung tâm của nhiều trường phái triết học.
a. Theo khuynh hướng duy vật. Ămpeđôclơ nhận định rằng, bản nguyên của vũ trụ không phải chỉ là một thực thể riêng biệt (như trường phái Milê) mà là gồm 4 thực thể: đất, nước, lửa, không khí. Anaxago lại nhận định rằng, mọi vật đều được cấu trúc từ hạt cực nhỏ nhờ quá trình phân giải và đồng nhất của chúng.
Đạt tới đỉnh cao nhất của chủ nghĩa duy vật thời kì này là học thuyết về nguyên tử của Đêmôcrít. Theo ông, tất cả mọi vật đều được cấu thành từ những nguyên tử. Nguyên tử là những phần tử vật chất nhỏ nhất, không thể phân chia được, chúng vĩnh viễn vận động, không còn điểm kết thúc.
b. Đối lập lại chủ nghĩa duy vật trên đây là chủ nghĩa duy tâm khách quan của Platôn. Ông là đại biểu lớn số 1 của chủ nghĩa duy tâm thời cổ đại Hy Lạp. Ông đã xây dựng học thuyết về ý niệm để chống lại chủ nghĩa duy vật. Theo ông, giới tự nhiên bắt nguồn từ ý niệm.
c. Dao động giữa đường lối duy vật của Đêmôcrít và đường lối duy tâm của Platôn là Arixtốt. Ông là một nhà triết học lớn, bộ óc bách khoa thời cổ đại Hy Lạp – La Mã, nhưng là một nhà triết học không triệt để. Một mặt, ông bác bỏ thuyết ý niệm của Platôn; mặt khác ông lại chủ trương hình thức là bản chất của mọi sự vật, mà hình thức của mọi hình thức là tư duy (hình thức thuần tuý).
2.3. Thời kỳ thứ ba (từ thế kỷ thứ III TCN): Đây là thời kỳ khủng hoảng rủi ro cục bộ và suy vong của chính sách chiếm hữu nô lệ ở Hy Lạp – La Mã. Cùng với sự suy tàn đó, nền văn hoá mà nó sản sinh ra cũng suy tàn theo. Vào thời điểm cuối thế kỷ này, chỉ từ Êpiquya và học trò của ông là Lucơrexơ là tiếp tục đường lối duy vật của Đê-mô-crít.
Triết học Hy Lạp – La Mã cổ đại đã đặt ra hầu hết những vấn đề triết học mà người ta thường thấy quan hệ của nó với những khuynh hướng, những trào lưu triết học sau này.
Trong những thành tựu triết học Hy Lạp-La Mã cổ đại, học thuyết về nguyên tử của Đêmôcrít, tư tưởng biện chứng của Hêraclít và lôgích học của Arixtốt là những góp sức xuất sắc đối với sự phát triển của tư tưởng triết học quả đât.
Cuộc đấu tranh giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm trong lịch sử triết học Hy Lạp-La Mã cổ đại chứng tỏ rằng, ngay từ đầu, lịch sử triết học là lịch sử đấu tranh giữa hai thế giới quan, hai phương pháp luận đối lập nhau. Cuộc đấu tranh ấy phản ánh quyền lợi của những tầng lớp, những giai cấp rất khác nhau trong xã hội có giai cấp đối kháng.
3. Một số nhà triết học Hy Lạp cổ đại
3.1. Đêmôcrít (460-370 tr.CN) sinh trưởng trong một mái ấm gia đình chủ nô dân chủ ở Ápđerơ (Hy Lạp). Ông đã đến Ai Cập, Ba Tư, Ấn Độ, nên đã có dịp tiếp xúc với nền văn hoá phương Đông cổ đại. Ông am hiểu toán học, vật lý học, sinh vật học cũng như mỹ học, ngôn từ học và âm nhạc v.v. Ông có đến 70 tác phẩm nghiên cứu và phân tích về những nghành khoa học nói trên. Ông được Mác và Ăng -ghen xem là bộ óc bách khoa đầu tiên của người Hy Lạp.
Đê-mô-crít là đại biểu xuất sắc của chủ nghĩa duy vật cổ đại Hy Lạp. Thuyết nguyên tử là góp sức nổi bật của ông đối với chủ nghĩa duy vật. Ngoài ra, ông còn tồn tại nhiều đóng góp quý giá về lý luận nhận thức.
a. Thuyết nguyên tử
Thuyết nguyên tử đã được Lơxíp (Leucippe) nêu lên từ trước. Nhưng phải đến Đêmôcrít học thuyết đó mới trở lên ngặt nghèo. Theo ông, vũ trụ được cấu thành từ hai thực thể đầu tiên: nguyên tử và chân không.
Nguyên tử là những hạt vật chất cực nhỏ, không nhìn thấy được, không thể phân chia nhỏ hơn được nữa. Nguyên tử không biến hóa, tồn tại vĩnh viễn và vận động không ngừng nghỉ. Nguyên tử không rất khác nhau về chất, chúng có mùi vị, âm thanh và mầu sắc. Nguyên tử chỉ rất khác nhau về hình thức, kích thước, vị trí và trình tự phối hợp của chúng. Có những nguyên tử hình cầu, hình tam giác, hình móc câu, hình lõm v.v., nhờ đó chúng mới hoàn toàn có thể bám dính được với nhau. Mọi vật thể đều do sự phối hợp Một trong những nguyên tử nên nếu tách rời chúng ra thì vật thể bị tiêu diệt.
Linh hồn của con người cũng do những nguyên tử hình cầu, nhẹ, và nóng tạo nên. Khi người ta chết, linh hồn sẽ không hề; chúng rời thể xác và tồn tại như những nguyên tử khác.
Chân không là khoảng chừng trống gian trống rỗng. Với Đêmôcrít, chân không cũng cần phải thiết như nguyên tử, nhờ nó nguyên tử mới vận động được. Nếu tất cả là đặc sệt những nguyên tử thì sẽ không còn điều kiện cho vận động. Khác với nguyên tử có kích thước, hình dáng, chân không thì vô hạn và không còn hình dáng.
Trong vũ trụ có hằng hà sa số những nguyên tử vận động theo nhiều hướng, khi thì tản ra, khi tụ lại. Khi tụ vào một điểm nào đó, chúng va chạm vào nhau tạo thành một cơn xoáy tròn (cơn lốc nguyên tử). Cơn lốc này đẩy những nguyên tử nhỏ, nhẹ ra ngoài chu vi, còn những nguyên tử to, nặng quy vào tâm, nhờ đó những hành tinh, kể cả trái đất được hình thành. Những hành tinh xuất hiện và mất đi một cách tự nhiên, không do thần thánh hoặc một ai tạo ra.
Những phán đoán trên đây về nguyên tử tuy còn nhiều điểm hạn chế (hạt vật chất nhỏ nhất, không thể phân chia được), nhưng nó đã xác định bản chất của thế giới là vật chất, vũ trụ là vô cùng, vô tận. Hơn nữa, tuy nhiên Đêmôcrít chưa lý giải được nguyên nhân của vận động, nhưng ông đã gắn sát vận động với nguyên tử, và nó cũng vô cùng, vô tận như nguyên tử. Đó là một đóng góp trọng điểm đối với sự phát triển của khoa học tự nhiên và triết học duy vật. Chính vì quan niệm duy vật và vô thần ấy, ông đã bị tầng lớp thống trị xem là phủ nhận thần linh và trục xuất ông khỏi quê hương.
b. Lý luận về nhận thức
Đêmôcrít đã có công đưa lý luận nhận thức lên một bước mới. Ông và tiếp theo ông là Arixtốt, kể cả Platôn đã rất để ý quan tâm đến nhận thức lý tính, đến lôgíc học.
Theo ông, nhận thức của người ta bắt nguồn từ cảm hứng. Nhờ sự vật tác động vào những giác quan mà ta có cảm hứng về chúng. Những cảm hứng này còn có nội dung chân thực, nhưng không đầy đủ, không sâu sắc, nó chỉ là sự việc phản ánh cái vỏ bên phía ngoài của sự việc vật, chưa phản ảnh được bản chất của sự việc vật. Bởi vì, nó chỉ phản ánh được mùi vị, âm thanh, mầu sắc, hình dáng của sự việc vật, mà không phản ánh được nguyên tử và chân không. Hơn nữa, mọi nguyên tử đều giống nhau về chất, bản thân chúng không còn mùi vị, mầu sắc, âm thanh và không trông thấy được. Bởi vậy, những cảm hứng này chỉ là chủ quan của con người. Theo ông, muốn nhận thức được nguyên tử và chân không, tức là muốn nhận thức bản chất của sự việc vật, con người ta không được tạm dừng ở cảm hứng, mà phải biết quy nạp, so sánh, phán đoán, tức là phải đẩy tới nhận thức lý tính. Do đó, ông chia nhận thức làm hai dạng: dạng nhận thức “mờ tối”(nhận thức cảm tính) và dạng nhận thức “trí tuệ”. Theo ông, dạng nhận thức thứ hai là đa phần, đáng tin cậy hơn.
Mặt tích cực trong quan điểm trên đây là ở chỗ, ông coi đối tượng của nhận thức là thế giới khách quan do nguyên tử và chân không tạo ra. Tuy chưa nhận thức được sự chuyển hoá giữa nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính, nhưng ông đã thấy được vị trí của từng dạng nhận thức, đặc biệt là nhận thức lý tính. Song mặt hạn chế trong quan niệm này là ở chỗ, ông coi những thuộc tính khách quan của sự việc vật như âm thanh, mùi vị, mầu sắc chỉ là những quy ước chủ quan của con người. Hạn chế này đã mở đường cho những quan niệm duy tâm nhận định rằng chất tách rời sự vật, chất có trước và chất có sau của sự việc vật v.v.
Từ chỗ coi trọng vai trò của nhận thức lý tính, Đêmôcrít đã có một công lao to lớn nữa đối với triết học, đó là lôgíc học (Tác phẩm “Bàn về lôgíc học” (Canon); tác phẩm này đã bị thất lạc, người ta chỉ biết về nó một cách gián tiếp qua lời của Arixtốt, Platôn). Theo đó thì ông đã nêu ra nhiều vấn đề về lôgíc học như định nghĩa khái niệm, phương pháp so sánh, quy nạp, giả thiết.v.v, trong đó phương pháp quy nạp có vị trí nổi bật. Arixtốt đã coi Đêmôcrít là tiền bối của tớ về lôgíc học, là người đầu tiên nghiên cứu và phân tích lôgíc của khái niệm, lôgíc quy nạp.
c. Quan niệm về con người
Theo ông, linh hồn không phải là cái siêu vật chất, mà là cái bản nguyên bằng lửa trong khung hình; nó cũng khá được cấu trúc từ những nguyên tử hình cầu in như lửa và có tốc độ vận động to hơn những nguyên tử khác.
Sự sống và con người không phải do thần thánh tạo ra mà là kết quả của quá trình biến hóa của chính tự nhiên, được phát sinh từ những vật thể ẩm ướt dưới tác động của nhiệt độ. Theo ông, con người là một loại động vật, nhưng về kĩ năng hoàn toàn có thể học được bất kỳ cái gì nhờ có tay chân, cảm hứng và năng lực trí tuệ trợ giúp.
Đêmôcrit đứng trên lập trường vô thần phủ nhận thượng đế và thần linh; thần chỉ là sự việc nhân cách hóa hiện tượng kỳ lạ tự nhiên hay thuộc tính của con người.
d. Quan điểm chính trị – xã hội
Đêmôcrit đứng trên lập trường của chủ nô dân chủ, bảo vệ nền dân chủ Aten chống lại chính sách chuyên chính. Ông nhận định rằng “cái nghèo trong chính sách dân chủ cũng quý hơn cái niềm sung sướng của công dân dưới thời quân chủ y như thể tự do quý hơn nô lệ”. Nhưng do xuất thân từ tầng lớp chủ nô nên ông chỉ đề cập đến dân chủ của chủ nô và công dân tự do; còn nô lệ phải biết tuân theo người chủ.
Ông coi nhà nước là trụ cột của xã hội, nên phải xử lý nghiêm khắc những kẻ vi phạm pháp luật hay những chuẩn mực đạo đức.
Tóm lại, triết học Đêmôcrít là sự việc thừa kế và phát triển lên một trình độ cao những quan điểm duy vật (của trường phái Milê) và tư tưởng biện chứng (của Hêraclít) trước đó, đưa triết học của ông trở thành đỉnh cao của chủ nghĩa duy vật thời cổ đại. Sau này, Êpiquya và Lucơrexơ đã khắc phục những hạn chế của ông và phát triển học thuyết nguyên tử hơn thế nữa. Lơxíp, Đêmôcrít, Êpiquya trở thành những tên tuổi đại biểu cho phái nguyên tử luận thời cổ đại Hy Lạp – La Mã.
3.2. Pla-tôn (427 – 347 TCN)
Pla-tôn xuất thân trong một mái ấm gia đình chủ nô quý tộc ở A-ten. Tên thật của ông là Aristôclơ. Theo Arixtốt, lúc đầu Platôn là học trò của Cratin (người theo thuyết tương đối), sau đó là học trò của Xôcrát (nhà triết học duy lý, duy tâm chủ nghĩa). Khi Xôcrát bị phán quyết tử hình vì tội hoạt động và sinh hoạt giải trí chống lại chính sách dân chủ chủ nô, Platôn rời Aten đến sống ở miền nam nước Italia. Trong thời gian này ông có liên hệ với phái Pitago và Ơclít. Sau này ông trở lại Hy Lạp, lập trường dạy học ở Aten, gọi là Viện hàn lâm (Académie). Đây là trường Đại học tổng hợp đầu tiên ở châu Âu, học trò rất đông, trong đó có nhà triết học nổi tiếng Arixtốt. Ngót 40 năm giảng dạy và trước tác, ông đã để lại 34 thiên đối thoại và nhiều bức thư triết học. Tác phẩm “Nước cộng hoà” (République) có vị trí đặc biệt trong triết học của ông.
Platôn là nhà triết học duy tâm khách quan, đấu tranh chống lại chủ nghĩa duy vật đương thời. Khi nói về hai tuyến đường lối, hai trường phái trong triết học, Lênin đã chỉ ra sự đối lập giữa đường lối duy vật của Đêmôcrít và đường lối duy tâm của Platôn. Tư tưởng triết học của Platôn chịu ràng buộc sâu sắc những yếu tố duy tâm trong triết học của Pitago và Xôcrát.
Ngoài những góp sức của ông về phép biện chứng của ý niệm, vai trò của ý thức xã hội trong việc hình thành nhân cách và ý thức thành viên, triết học của ông tiêu biểu cho chủ nghĩa duy tâm thời cổ đại.
a. Học thuyết về ý niệm
Như đã nói ở trên, Pla-tôn chịu ràng buộc sâu sắc khuynh hướng duy lý trong triết học Hy Lạp cổ đại (lý luận về cái duy nhất của trường phái Êlê, lý luận về số lượng của trường phái Pitago, lý luận về cái phổ biến của Xôcrát). Vì vậy ông xem nhẹ vai trò của nhận thức cảm tính, tuyệt đối hoá vai trò của nhận thức lý tính, của khái niệm. Từ đó ông chia thế giới thành hai loại: thế giới của những ý niệm (khái niệm) và thế giới của những sự vật cảm tính.
Theo ông, thế giới của những ý niệm là tồn tại chân thực, vĩnh viễn, tuyệt đối, không bao giờ thay đổi, nó là cơ sở tồn tại của thế giới những sự vật cảm tính. Còn thế giới những sự vật cảm tính là tồn tại không chân thực, phụ thuộc vào thế giới của những ý niệm, nó là cái bóng của ý niệm.
Để minh hoạ cho quan niệm thế giới những sự vật cảm tính được sinh ra từ thế giới những ý niệm ra làm sao, Platôn đã đưa ra ví dụ “Hang động” như sau: Ở ngoài cửa của một chiếc hang tối có một đoàn người đi qua; ánh sáng mặt trời chiếu vào cửa hang làm cho bóng của đoàn người được in lên vách đá. Nếu nhìn lên vách hang bên trong, người ta sẽ thấy những bóng người đi qua. Những bóng này chỉ là hình ảnh của đoàn người, chứ không phải bản thân đoàn người. Thế giới những sự vật cảm tính cũng vậy, nó chỉ là cái bóng của ý niệm đã có từ trước mà thôi.
Như vậy, khi xử lý và xử lý mặt thứ nhất vấn đề cơ bản của triết học, Platôn nhận định rằng ý niệm là cái có trước, là nguyên nhân, là bản chất của sự việc vật. Còn sự vật chỉ là cái có sau, là cái bắt chước, cái mô phỏng, là bản sao của ý niệm.
Từ thế giới quan trên đây, Platôn đã quan niệm một cách duy tâm, thần bí về linh hồn. Theo ông, thể xác của con người được cấu trúc từ đất, nước, lửa và không khí, nó chỉ là nơi trú ngụ tạm thời của linh hồn. Linh hồn của con người là sản phẩm của linh hồn vũ trụ được Thượng đế tạo ra từ lâu. Sau khi được tạo ra, mỗi linh hồn trú ngụ ở một vì sao trên trời, sau đó dùng cánh bay xuống trần gian và nhập vào thể xác con người. Khi nhập vào thể xác con người thì nó quên hết mọi quá khứ, do đó nhận thức của con người chỉ là sự việc hồi tưởng lại những gì mà linh hồn đã có nhưng bị quên béng.
b. Lý luận về nhận thức
Từ cách xử lý và xử lý duy tâm khách quan như trên về mặt thứ nhất vấn đề cơ bản của triết học, khi xử lý và xử lý mặt thứ hai vấn đề cơ bản của triết học, Platôn cũng rơi vào quan niệm duy tâm, thần bí.
Theo ông, đối tượng của nhận thức không phải là những sự vật cảm tính khách quan bên phía ngoài, mà là thế giới ý niệm. Nhận thức cảm tính không phải là nguồn gốc của tri thức; tri thức chân thực chỉ hoàn toàn có thể đạt được bằng nhận thức lý tính, được thể hiện ở những khái niệm. Bởi vì, mỗi sự vật đều có một ý niệm về nó; sự vật hoàn toàn có thể mất đi, nhưng ý niệm về sự vật không bao giờ mất. Ví dụ cái nhà hoàn toàn có thể sụp đổ, hư nát, không hề là một chiếc nhà, nhưng ý niệm về cái nhà (khái niệm nhà) thì không mất.
Bằng cách nào để đã có được nhận thức chân thực, đạt được chân lý? Bằng cách hồi tưởng lại những gì linh hồn đã trải qua, nhưng khi nhập vào thể xác con người nó đã bị quên béng. Tóm lại, Platôn đã quy toàn bộ quá trình nhận thức thành quá trình hồi tưởng của linh hồn bất tử, rất thần bí.
c. Học thuyết về chính trị – xã hội
Trong tác phẩm Nước cộng hoà (Chính thể cộng hoà), Pla-tôn chia linh hồn làm ba bộ phận: lý tính hay trí tuệ, xúc cảm và cảm tính. Tương ứng với ba bộ phận ấy là ba hạng trong xã hội. Hạng thứ nhất, là những nhà triết học, thông nhà thái. Hạng này lý tính giữa vai trò chủ yếu, thích phù phù hợp với việc lãnh đạo nhà nước. Hạng thứ hai, là những người dân lính, võ sĩ mà linh hồn của tớ tràn đầy xúc cảm gan dạ, biết phục tùng lý trí và trách nhiệm và trách nhiệm, thích phù phù hợp với việc bảo vệ bảo mật thông tin an ninh của nhà nước cộng hoà. Hạng thứ ba, là đại chúng, gồm những người dân nông dân, thợ thủ công và thương nhân. Hạng này linh hồn của tớ không đi xa hơn những khát vọng cảm tính thích nghi với lao động chân tay, làm ra của cải vật chất phục vụ môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường của nước cộng hoà. Vì vậy, công lý là ở chỗ mọi người phải sống đúng vị trí của tớ.
Để duy trì trật tự xã hội, Platôn nhận định rằng sự tồn tại của nhà nước là thiết yếu, nhưng ba hình thức nhà nước lúc bấy giờ đều xấu. Một là nhà nước của bọn vua chúa xây dựng trên khát vọng làm giầu, ham danh vọng, đưa đến trận chiến tranh. Hai là, nhà nước quân phiệt của một số trong những ít người giầu có, áp bức số đông, đưa đến tội ác. Ba là, nhà nước dân chủ đem lại quyền lực cho số đông; đó là một nhà nước tồi tệ.
Platôn nêu lên quy mô một nhà nước mà ông cho là lý tưởng, đó là nhà nước cộng hoà. Trong nhà nước ấy, quan hệ bất bình đẳng Một trong những hạng người phải được duy trì, chính bới nó phù phù hợp với tự nhiên, phù phù hợp với sự phân công trong xã hội. Sự tồn tại của nhà nước lý tưởng phải nhờ vào sự phát triển của sản xuất vật chất và sự phân công hài hoà Một trong những nghề trong xã hội. Để khắc phục sự phân chia giàu nghèo, cần xoá bỏ mái ấm gia đình và tư hữu. Trẻ con sinh ra được đưa vào những đơn vị giáo dục riêng, lựa chọn những đứa trẻ khỏe mạnh, nuôi dưỡng chúng để trở thành vệ binh. Các thông nhà thái, triết học sẽ được lựa chọn trong số vệ binh này.
Quan niệm về một nhà nước lý tưởng trên đây của Platôn chứa được nhiều xích míc. Một mặt, ông muốn xoá bỏ tư hữu, mặt khác, ông lại chủ trương duy trì sự bất bình đẳng Một trong những hạng người. Một mặt, ông đề cao hình thức cộng hoà, mặt khác ông lại ra sức bảo vệ quyền lợi của giai cấp chủ nô quý tộc, chống lại nhà nước dân chủ Aten. Nhà nước mà ông xem là lý tưởng, thực chất chỉ là sự việc biện hộ cho giai cấp chủ nô quý tộc. Đúng như nhận xét của Mác, nó chỉ là lý tưởng hoá chính sách đẳng cấp của Aicập vào Aten mà thôi.
3.3. Arixtốt (384 – 322 TCN)
Arixtốt là con một thầy thuốc, thuộc xứ Maxêđoan, bắc Hy Lạp. Năm 17 tuổi ông đến Aten học ở Việt hàn lâm của Platôn và trở thành giáo viên của Viện. Khi Platôn qua đời, ông rời Aten đi chu du nhiều nơi thuộc vùng Tiểu Á. Trong thời gian này ông được mời dạy học cho hoàng tử Alếchxăngđrơ (Alexandre) con vua Philíp (Philippe) xứ Maxêđoan (Macédoine). Năm 336 tr.CN, ông trở về Aten lập ra trường phái triết học riêng của tớ. Học thức của ông rất là uyên bác, được Mác xem là nhà tư tưởng vĩ đại nhất của thời cổ đại. Ông đã để lại cho quả đât nhiều khu công trình xây dựng khoa học thuộc nhiều nghành rất khác nhau. Về triết học, có tác phẩm “Siêu hình học”. Về lôgíc học, có tác phẩm “Oóc ga-nôn”. Về khoa học tự nhiên, có tác phẩm “Vật lý học”. Về khoa học xã hội, có tác phẩm “Đạo đức học”, “Chính trị học”, “Thi ca học” v. v.
Cống hiến nổi bật của Arixtốt là ông đã phê phán một cách cặn kẽ học thuyết về ý niệm của Platôn, đã đặt nền móng cho khoa học lôgíc thời cổ đại. Nhưng vì xấp xỉ giữa hai tuyến đường lối duy vật và duy tâm, nên triết học của ông mang tính chất chất chất chiết trung, không triệt để.
a. Thế giới quan triết học của A-ri-xtốt
A-rít-xtốt là học trò xuất sắc của Platon, nhưng chính ông lại nhận ra sai lầm của thầy học mình về học thuyết ý niệm. Sai lầm của Platôn là ở chỗ, ông đã tách rời bản chất khỏi cái có bản chất đó, và biến ngay cái chung (khái niệm) thành cái riêng cạnh bên thế giới cảm tính, quyết định thế giới cảm tính. Nghĩa là, Platôn đã biến những khái niệm được hình thành trong quá trình nhận thức thành một thế giới riêng biệt, siêu cảm hứng, tồn tại một cách độc lập đối với những sự vật được phản ánh.
Như vậy thì, một là, thế giới của những ý niệm (khái niệm) là tồn tại tối cao, còn thế giới những sự vật cảm tính chỉ là một tồn tại thấp cấp. Hai là, nếu thế giới những ý niệm độc lập và tách rời thế giới những sự vật cảm tính, thì những khái niệm, phạm trù chẳng có vai trò gì đối với nhận thức cả. Ba là, nếu nhận định rằng thế giới của những ý niệm là độc lập đối với những sự vật, nhưng những sự vật lại là cái bóng, là bản sao của ý niệm, thì rõ ràng là tự xích míc với mình, vì như vậy là chúng có chỗ tương đồng. Sự phê phán trên đây của Arixtốt đối với thuyết ý niệm của Platôn đã vạch ra một cách tài tình căn nguyên nhận thức luận của chủ nghĩa duy tâm nói chung.
Theo Arixtốt, bản chất tồn tại (tiềm ẩn) ngay trong bản thân sự vật. Những bản chất này được nhận thức của con người khái quát thành những cái chung, cái phổ biến dưới dạng, những khái niệm, những phạm trù, những quy luật. Vì vậy, không phải khái niệm phạm trù, quy luật là cái có trước, sinh ra sự tồn tại của sự việc vật, mà ngược lại. Trong tác phẩm “Các phạm trù”, Arixtốt xác định: “Khái niệm không bao giờ lại là nguyên nhân của sự việc tồn tại của sự việc vật, mà sự vật, hoàn toàn có thể gọi là nguyên nhân chân chính của khái niệm”. Quan niệm đó được Lênin đánh giá là đã tiến sát đến chủ nghĩa duy vật.
Trên cơ sở phê phán học thuyết ý niệm của Platôn, Arixtốt đã xây dựng khối mạng lưới hệ thống triết học riêng của tớ, ông thừa nhận giới tự nhiên tồn tại một cách khách quan với những sự vật rất là đa dạng. Vật lý học nghiên cứu và phân tích những dạng tồn tại rõ ràng của nó; ông coi đây cũng là triết học, nhưng là “triết học thứ hai”.
Siêu hình học nghiên cứu và phân tích bản chất của tồn tại nói chung và được ông xem là “triết học thứ nhất”.
Khi lý giải về bản chất của tồn tại, của sự việc vật, ông thường đặt những thắc mắc (vì sao, vì cái gì) để lý giải nguyên nhân tồn tại của chúng. Từ đó ông đưa ra 4 nguyên nhân của tồn tại nói chung: Nguyên nhân vật chất, nguyên nhân hình dạng, nguyên nhân vận động, nguyên nhân mục tiêu. Ví dụ, cái nhà mà đã có được, là nhờ vật liệu (vật chất), hình thức của nó (hình dạng), hoạt động và sinh hoạt giải trí của thợ (vận động), nhà để ở (mục tiêu). Trong những nguyên nhân ấy, nguyên nhân thứ nhất và thứ hai là cơ bản, trong đó, nguyên nhân hình dạng là cái quyết định, là cái bản chất của sự việc vật. Thí dụ, bức tượng phật bằng đồng đúc, cái chén bằng bạc. Đồng và bạc chỉ là vật liệu tham gia vào sự vật, còn cái quyết định là hình dạng. Sở dĩ nó là bức tượng phật, cái chén, vì nó có hình dáng bức tượng phật, hình dáng cái chén. Nếu ta đem đồng và bạc làm cái khác thì nó không hề là một bức tượng phật, cái chén nữa. Và theo ông, hình thức của mọi hình thức là tư duy, là lý tính, sự suy nghĩ, là thượng đế. Quan niệm trên đây của Arixtốt đã cho tất cả chúng ta biết ông đã xấp xỉ, do dự giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm, hoà nhập vào thần học, trở lại thân mật với Platôn, thầy học của ông.
Về vấn đề linh hồn, Arixtốt nhận định rằng con người dân có phần linh hồn và phần thể xác, tựa như mỗi sự vật đều được hình thành từ vật chất và hình thức. Ông phê phán Platôn xem “thể xác chỉ là nơi trú ngụ tạm thời của linh hồn bất tử “. Theo ông, linh hồn không còn trong khung hình chết; không thể có linh hồn nếu không còn vật chất. Nhưng ông lại chia linh hồn làm 3 loại: linh hồn thực vật có hoạt động và sinh hoạt giải trí nuôi dưỡng và sinh sản; linh hồn động vật hoàn toàn có thể cảm ứng với môi trường tự nhiên thiên nhiên xung quanh; linh hồn con người dân có hoạt động và sinh hoạt giải trí lý tính, đây là loại linh hồn cao nhất. Trong con người dân có cả ba loại linh hồn nói trên. Khi người ta chết, riêng linh hồn lý tính còn tồn tại bất diệt. Quan niệm về linh hồn như trên chứng tỏ rằng Arixtốt là nhà triết học không triệt để, vừa phê phán Platôn, vừa thừa kế quan điểm duy tâm của Platôn.
b. Lý luận nhận thức của Arixtốt
Lý luận về nhận thức của Arixtốt là đỉnh cao của sự việc phát triển những tư tưởng về nhận thức luận thời cổ đại Hy Lạp. Ông đã đặt ra những vấn đề hệ trọng về nhận thức luận, như những vấn đề: đối tượng của nhận thức, kĩ năng nhận thức của con người, vấn đề chân lý và khoa học về tư duy. Điểm đặc sắc trong lý luận nhận thức của ông là phương pháp suy luận ba bước (tam đoạn luận) của lôgíc hình thức.
Khác với Platôn coi ý niệm là đối tượng của nhận thức, ông xác định rằng thế giới khách quan là đối tượng của nhận thức, là nguồn gốc của kinh nghiệm tay nghề; tự nhiên là tính thứ nhất, tri thức là tính thứ hai. Theo ông, mọi tri thức đều bắt nguồn từ cảm hứng về những sự vật đơn nhất được khái quát lại mà có. Ông kịch liệt phê phán quan niệm của Platôn coi nhận thức chỉ là sự việc hồi tưởng của linh hồn. Ông xác định rằng, nhận thức của con người không còn tính chất bẩm sinh, linh hồn con người khi mới sinh ra hoàn toàn không còn tri thức, nó tựa như một tấm bảng sạch chưa tồn tại vết phấn (nguyên tắc Tabula rasa).
Ông là người dân có quan niệm rành mạch về quá trình nhận thức đi từ cảm tính đến lý tính. Tuy rất là coi trọng nhận thức cảm tính, nhưng theo ông nhận thức cảm tính không hoàn toàn có thể đi sâu vào bản chất của sự việc vật. Nếu chỉ bằng cảm hứng, con người ta không thể nắm được định lý về tổng những góc của một tam giác bằng hai góc vuông và không lý giải được những hiện tượng kỳ lạ nhật thực, nguyệt thực. Vì vậy, để đạt đến chân lý, nhận thức phải đi từ cảm tính đến lý tính. Đó là quá trình đi từ những cảm hứng đơn lẻ, ngẫu nhiên đến cái chung, cái phổ biến, cái bản chất dưới dạng khái niệm, phạm trù, quy luật. Nhưng như đã nói ở trên, ông đã tuyệt đối hoá vai trò của nhận thức lý tính, coi lý tính là hình thức của mọi hình thức, quyết định bản chất của sự việc vật.
Trên con phố tư duy lý tính, Arixtốt rất quan tâm đến phương pháp tư duy: theo ông, cái được xem là chân lý phải là cái phù hợp giữa tư tưởng và thực tế. Muốn vậy, mọi tư duy đáng tin cậy phải được diễn đạt đúng chuẩn, có nội dung đáng tin cậy và vững chắc. Từ đó, ông đã nêu lên những nguyên tắc rất cơ bản để xây dựng khái niệm, phạm trù. Ông đã và đang nêu lên những quy luật cơ bản của tư duy logíc (quy luật đồng nhất, quy luật cấm xích míc trong tư duy, quy luật loại trừ cái thứ ba). Ông đã nêu lên phương pháp suy luận ba bước (tam đoạn luận). Trong số đó, kết luận được rút ra từ hai tiền đề đã có (Nếu A thuộc B, B thuộc C, thì A thuộc C. Ví dụ: Đồng là sắt kẽm kim loại, mọi sắt kẽm kim loại đều dẫn điện, vậy đồng cũng dẫn điện).
Tuy mới đề cập được một số trong những nguyên tắc của tư duy lôgíc, nhưng ông được xem là người sáng tạo ra lôgíc hình thức cổ xưa. Những nguyên tắc lôgíc học của ông, sau này được Bêcơn, Đềcác và những nhà triết học cổ xưa Đức thừa kế và phát triển lên một trình độ cao hơn.
Tóm lại: Arixtốt là nhà triết học vĩ đại nhất của Hy Lạp cổ đại. Ph. Ăngghen đã gọi ông là con người dân có “ khối óc toàn diện nhất”. Còn C. Mác đã đánh giá: “ tư tưởng thâm thúy của Arixtốt vạch ra những vấn đề trừu tượng nhất một cách thật đáng kinh ngạc…” Tư tưởng của ông coa ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển của triết học và khoa học tự nhiện sau này.
(Nguồn: ĐH Mỏ Địa chất)
0.000000 0.000000
[embed]https://www.youtube.com/watch?v=sLRGU4zvVd8[/embed]