Kinh Nghiệm về Tại sao nơi con thuyền ăn sâu vào trong đời sống văn hóa người Việt 2022
Lê Minh Châu đang tìm kiếm từ khóa Tại sao nơi con thuyền ăn sâu vào trong đời sống văn hóa người Việt được Update vào lúc : 2022-04-08 21:31:10 . Với phương châm chia sẻ Thủ Thuật Hướng dẫn trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi tham khảo Post vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại Comment ở cuối bài để Mình lý giải và hướng dẫn lại nha.Ứng phó với khoảng chừng cách: Giao thông
Phương Tây là nơi của những nền văn hóa trọng động (gốc du mục), cho nên vì thế giao thông vận tải thuộc loại nghành rất phát triển. Ngay Trung Hoa tuy đã là một nền văn hóa nông nghiệp nhưng cái gốc du mục vẫn đế lại dấu ấn đậm nét: không phải ngẫu nhiên mà vào thời xưa, số lượng xe ngựa là thước đo sức mạnh mẽ và tự tin của một nước, còn kim-chỉ-nam để xác định phương hướng là vì tổ tiên người Trung Hoa phát minh ra.
Ở xã hội Việt Nam truyền thống, do bản chất nông nghiệp sống định cư cho nên vì thế con người ít có nhu yếu di tán; có đi thì đi gần nhiều hơn nữa đi xa. Nhiều cụ già nông thôn suốt đời không hề bước chân ra khỏi làng mình, tuy nhiên đô thị chỉ cách đó vài cây số. Vì vậy dễ hiểu là tại sao ở Việt Nam trước đây, giao thông vận tải, nhất là giao thông vận tải đường bộ, thuộc loại lĩnh vật rất kém phát triển: Đến thế kỉ XIX mới chỉ có những con phố nhỏ, phương tiện đi lại và vận chuyển, ngoài sứt trâu, ngựa, voi, thì phổ biến là đôi chân; quan lại thì di tán bằng cáng, kiệu. Thời Nguyễn mới tổ chức được khối mạng lưới hệ thống ngựa trạm; công văn chuyển từ Huế vào Gia Định đi mất 4 ngày. Ở những đô thị phổ biến loại xe tay do người kéo, sau này kết phù phù hợp với xe đạp để thành cái xích-lô (mượn từ tiếng Pháp cycle, cyclo-) được dùng phổ biến đến tận giờ đây.
Hoạt động đi lại đa phần của người nông nghiệp Việt Nam là đi gần – từ nhà ra đồng, từ nhà lên nương; mà lượng nước và nương rẫy lại là nơi không thể đưa xe tới được nên họ dùng sức người mà vận chuyển mọi thứ. Chính vì vậy mà trên thế giới không một ngôn từ nào có số lượng từ chỉ hoạt động và sinh hoạt giải trí vận chuyển bằng sức người đa dạng và phong phú như tiếng Việt. Trong khi tiếng Pháp chỉ có porter, tiếng Nga có hecmu, tiếng Anh có to carry và phần nào to take, thì trong tiếng Việt, ngoài từ mang với nghĩa khái quát, còn tồn tại hàng loạt từ chỉ những phương pháp vận chuyển rất chuyên biệt: mang trong bàn tay là cầm, mang gọn trong bàn tay là nắm, mang trong tay qua trung gian sợi dây là xách, sợi dây khá dài chạm đất là kéo, mang trong lòng một hoặc hai bàn tay là bốc; mang bằng hai tay một vật nặng là bê, hai tay giữ lên là bưng, mang gọn trong lòng bằng hai tay là ôm, mang trong lòng bằng hai tay một cách nâng niu là bồng, bế, ẵm; mang trên sống lưng một vật là gùi, một người là cõng, một đứa bé qua trung gian một mảnh vải là địu; mang ở nách là cắp, cặp; mang trên đầu là đội; mang trên vai là vác, mang trên vai qua trung gian của một chiếc đòn với vật ở hai đầu đòn đều nhau là gánh, không đều nhau là gồng, hai người cùng mang trên vai một vật là khiêng, v.v. và v.v.
Việt Nam là vùng sông nước, nơi đây có khối mạng lưới hệ thống sông ngòi, kênh rạch chằng chịt và bờ biển rất dài. Bởi vậy mà phương tiện đi lại phổ biến hơn từ rất lâu rồi là đường thủy. Sách Lĩnh Nam chích quái chép rằng người Việt cổ “lặn giỏi, bơi tài, thạo thủy chiến, giỏi dùng thuyền”. Một người phương Tây thế kỉ XVIII mô tả tình hình giao thông vận tải của ta là: “Xứ này sẽ không còn đường cái lớn, lại chằng chịt ruộng đồng. Muốn đến Huế cũng như bất kể nơi nào đều phải đi bằng đường biển hay đường sông”. Không phải ngẫu nhiên mà phần lớn đô thị Việt Nam trong lịch sử đều là những cảng sông, cảng biển (Vân Đồn, Thăng Long, Phố Hiến, Hội An, Quy Nhơn, Gia Định…). Trong sách Gia Định thành thông chí, Trịnh Hoài Đức đã ghi về quang cảnh giao thông vận tải ở Nam Bộ thế kỉ XIX: “Ở Gia Định, nơi nào thì cũng luôn có thể có ghe thuyền, hoặc dùng thuyền làm nhà tại, hoặc để đi chợ, hoặc để đi thăm người thân trong gia đình thích, hoặc chở gạo củi đi marketing thương mại rất tiện lợi. Ghe thuyền chật sông, ngày đêm đi lại không ngớt”.
Sách Trung Hoa đời Hán diễn đạt sự khác lạ truyền thống trong phương pháp đi lại của phương Nam và phương Bắc rất ngắn gọn: Nam di chu, Bắt di mã (Nam đi thuyền, Bắc đi ngựa). Trong khi ở Trong Hoa gốc du mục cái sang trọng của vua thể hiện ở những cỗ xe tam mã, tứ mã thì ở phương Nam sông nước, thuyền rồng là hình tượng của quyền uy; trong cả ông Táo lên Trời cũng đi bằng cá chép vàng! Phương tiện giao thông vận tải và chuyên chở trên sông nước ở Việt Nam rất là phong phú: thuyền, ghe, xuồng, bè, mảng, phà, tầu… Thuyền, ghe có rất nhiều loại, chúng được xem là có linh hồn như con người. Việt Nam có tục vẽ mắt thuyền (hình 5.7), người ta tin rằng con mắt ấy sẽ tương hỗ cho thuyền tránh khỏi bị thủy quái làm hại; tương hỗ cho ngư phủ tìm được nơi nhiều cá; tương hỗ cho bạn hàng tìm được bến bờ nhiều tài lộc…
Thời Đông Sơn, tổ tiên ta đã đóng những con thuyền với hình dáng đa dạng, sức chở lớn, có loại bọc đồng. Theo Tấn thư vào TK III ta có những con thuyền đi biển có sức chở 600-700 người. Sau khi chiếm nước ta, giặc Minh đã thu và lấy được 8 865 chiếc thuyền. Vào thời Lê, thuyền hạng nặng thường dài khoảng chừng 26-30m, rộng từ 3,6-5m, có từ 34-50 mái chèo, trọng tải khoảng chừng 35-50 tấn. Những con thuyền Đàng Ngoài TK. XVII được người châu Âu vẽ lại (xem hình 5.8) giúp ta tưởng tượng được phần nào trình độ kĩ thuật đóng thuyền của ông cha. Hồi kí của A. de Rhodes ghi lại rằng, theo sự đánh giá của người Hà-lan thời đó, những thuyền chiến của chúa Trịnh và chúa Nguyễn có thế đánh bại những thuyền lớn của Hà-lan từng được phương Tây xem là gia chủ của Ấn Độ Dương
Theo lời của J.Barrow, hội viên Hội Khoa học Hoàng gia Anh, thì “có một ngành đặc biệt trong những nghề mà xứ Đàng Trong lúc bấy giờ [tức cuối TK.XVIII – TNT] hoàn toàn có thể tự hào. Đó là kĩ thuật đóng thuyền biển… thuyền của tớ đóng rất đẹp, thường dài từ 50 đến 80pieds [1 pieds = 0.3 m]… Những người chèo mắt nhìn về phía trước chứ không ngoảnh về sau như người phương Tây… Thuyền biển của tớ đi không nhanh lắm nhưng rất bảo vệ an toàn và đáng tin cậy. Bên trong được phân thành nhiều khoang, loại này rất chắc, hoàn toàn có thể bị đâm vào đá ngầm mà vẫn không chìm vì nước chỉ vào được một khoang mà thôi. Hiện nay ở bên Anh đã bắt chước cách làm này để đóng tàu”. Năm 1820, đại tá thủy quân Mĩ là White đã phải thốt lên: “Người Việt Nam quả là những nhà đóng tàu thành thạo”.
Sông ngòi phong phú tuy thuận tiện cho giao thông vận tải đường thủy những lại gây trở ngại vất vả cho giao thông vận tải đường bộ. Có lẽ chính vì vậy mà Việt Nam là một trong những nước biết làm cầu di động bằng tre gỗ (cầu phao) hoặc thuyền ghép lại (cầu thuyền) sớm nhất thế giới. Theo Đại Việt sử lược thì vào năm 1214, Nhà Lí bắc cầu phao qua bến Đông Bộ Đầu; năm 1587, Trịnh Tùng cho làm cầu phao ở chợ Rịa (Ninh Bình) để đưa quân tấn công doanh trại quân Mạc. Cuối năm 1600, quân Lê-Trịnh làm cầu phao vượt sông Hồng… Ở châu Âu, cầu phao mới chỉ xuất hiện lần đầu tiên vào khoảng chừng năm 1617-1647 trong trận chiến tranh ở Hà Lan.
Hình ảnh sông nước ăn sâu vào tâm khảm người Việt Nam đến mức mọi mặt sinh hoạt đều lấy con thuyền và sông nước làm chuẩn mực: Nói về tiết kiệm thì Buôn tàu buôn bè không bằng ăn dè hà tiện; nói về nghị lực ý chí thì Chớ thấy sóng cả mà rã tay chèo; nói về kinh nghiệm tay nghề làm ăn thì Ăn cỗ đi trước lội nước đi sau; Bắc cầu mà noi, không còn ai bắc cầu mà lội; Chết sông chết suối không còn ai chết đuối đọi đèn; nói về việc sinh nở khó nhọc của phụ nữ thì Đàn ông vượt biển có chúng có bạn, đàn bà vượt cạn chỉ có một mình; nói về sự nham hiểm của con người thì Đố ai lặn xuống vực sâu, mà đo miệng cá uốn câu cho vừa; Sông sâu còn tồn tại kẻ dò, lòng người nham hiểm ai đo cho lường; nói về quan hệ vợ chồng và tình yêu nam nữ thì: Thuyền theo lái, gái theo chồng; Thuyền về có nhớ bến chăng, bến thì một dạ chăng khăng đợi thuyền… Người Việt nói: chìm đắm trong suy tư, đắm đuối nhìn nhau, bơi trong trở ngại vất vả, thời gian trôi nhanh, ăn nói trôi chảy, hồ sơ bị ngâm lâu, thân phận bọt bèo, trông sạch nước cản, mặt trời lặn… Ngay cả khi đi trên hộ hẳn hoi, người Việt vẫn nghĩ và nói theo cách của người đi trên sông nước: người ta vượt đường xa để lặn lội đến thăm nhau; đi nhờ xe ai một đoạn là quá giang (= qua sông); người Nam Bộ gọi loại xe khách trên tỉnh là xe đò…!
Người Việt Nam gắn bó với sông nước không riêng gì có trong đi lại mà cả trong việc ở (x. ở dưới). Ngay cả quan tài chôn người chết cũng mô phỏng theo hình con thuyền, đến cái “thế giới bên kia” cũng khá được tưởng tượng nằm ở một vùng sông nước (chín suối) và đến đó phải đi bằng thuyền (tục chèo (đò) đưa linh)!
Ứng phó với thời tiết, khí hậu: Nhà cửa, kiến trúcĐối với người nông nghiệp, NGÔI NHÀ – cái tổ ấm để đối phó với nóng lạnh, nắng mưa, gió bão – là một trong những yếu tố quan trọng nhất đảm bảo cho họ một môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường định cư ổn định. Có định cư thì mới lạc nghiệp! Thứ nhất dương cơ, thứ nhì âm phần. Do ngôi nhà chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng trong môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường cho nên vì thế trong tiếng Việt, NHÀ (chỗ ở) được đồng nhất với gia đinh (gồm mọi người sống trong nhà), với vợ/chồng (gia chủ của ngôi nhà), được mở rộng nghĩa để chỉ một cơ quan (nhà máy sản xuất), chỉ chính phủ nước nhà (nhà nước) và những người dân dân có trình độ cao sống trong nước (nhà văn)…
Ngôi nhà đất của người Việt Nam có những đặc điểm gì?
2.1. Trước hết, do khu vực cư trú là vùng sông nước cho nên vì thế ngôi nhà đất của người Việt Nam gắn sát với môi trường tự nhiên thiên nhiên sông nước.
Những người sống bằng nghề sông nước (chài lưới, chở đò,…) thường lấy ngay thuyền, bè làm nhà tại: đó là những nhà thuyền, nhà bè; nhiều mái ấm gia đình quần tụ lập nên những xóm chài, làng chài. Đây là lời của J.B.Tavernier viết về người Việt Nam vào năm 1909: “Họ rất thích ở nước, thích ở trên nước hơn là trên cạn. Cho nên phần lớn sông ngòi đầy thuyền. Những thuyền đó thay cho nhà cửa của tớ. Thuyền rất sạch sẽ, trong cả những lúc họ nuôi gia súc ở trong đó”.
Nhiều người tuy không sống bằng nghề sông nước nhưng cũng làm nhà sàn trên mặt nước để ứng phó với ngập lụt quanh năm. Dưới con mắt của Finlayson, một nhà ngoại giao Anh, thì Sài Gòn đầu TK. XIX có “nhiều nhà cao cẳng, sàn bằng ván, xếp hàng dọc theo bờ kênh, bờ sông, hay dọc theo đường cái rộng thoáng đãng. Phố xá ngang hàng thẳng lối hơn ở nhiều kinh thành châu Âu”. Nhà sàn là kiểu nhà rất phổ biến ở Việt Nam từ thời Đông Sơn (hình 5.9), nó thích hợp cho tất cả miền sông nước lẫn miền núi. Nó không riêng gì có có tác dụng ứng phó với (a) môi trường tự nhiên thiên nhiên sông nước ngập lụt quanh năm, mà còn tồn tại tác dụng ứng phó với (b) thời tiết mưa nhiều gây lũ rừng ở miền cao và ngập lụt định kì ở vùng thấp, (c) khí hậu nhiệt đới gió mùa có độ ẩm cao, (d) hạn chế và ngăn cản côn trùng nhỏ, thú dữ (ruồi muỗi, sâu bọ, rắn rết, cá sấu, hổ báo…). Ngày nay, ở những vùng hay ngập nước (như đồng bằng sông Cửu Long) và những kho (nơi phải ứng phó với độ ẩm) vẫn duy trì kiến trúc nhà sàn. Vào thế kỉ XVII, nhiều ngôi đình như đình Đình Bảng (Bắc Ninh, hình 5.10), đình Chu Quyến (Hà Tây)… vẫn tuân theo lối nhà sàn.
Kỉ niệm về thiên nhiên sông nước mạnh đến mức ngôi nhà đất của người Việt Nam đã được làm với chức mái cong mô phỏng hình thuyền. Nhiều người quen nghĩ rằng đặc điểm mái cong này là vay mượn của kiến trúc Trung Hoa.
Trong khi thực ra là ngược lại Nhà sàn Việt Nam từ thời Đông Sơn (chưa hề giao lưu với trung Hoa) đã có mái cong rồi. Nhà rông, nhà mồ Tây Nguyên đến giờ vẫn làm mái cong, tuy rằng cũng không hề có giao lưu với Trung Hoa. Tháp Chăm cũng luôn có thể có loại mái cong. Trong khi đó, nhà Trung Hoa thời Hán mái vẫn thẳng; đến cuối đời Đường, lại làm nhà mái cong mới thâm nhập dần từ Nam lên Bắc. Thậm chí Cố Cung Bắc Kinh xây dựng đời Minh mà mái cũng chỉ hơi cong nhẹ.
Chiếc mái cong, ngoài ý nghĩa là hình ảnh con thuyền, không còn công dụng thực tế gì. Chính vì vậy mà về sau này, mái nhà dân dã thường làm thẳng cho giản tiện, chỉ có những khu công trình xây dựng kiến trúc lớn mới làm mái cong cầu kì. Ngoài ra, những đầu đao ở bốn góc đình chùa, hoàng cung cũng khá được làm cong vút như một con thuyền rẽ sóng lướt tới, tạo nên dáng vóc thanh thoát đặc biệt và quyến rũ hứng bay bổng cho ngôi nhà vốn được trải rộng trên mặt phẳng để hòa tâm hồn vào thiên nhiên.
2.2. Để ứng phó với môi trường tự nhiên thiên nhiên tự nhiên, tiêu chuẩn ngôi nhà Việt Nam VỀ MẶT CẤU TRÚC là nhà cao cửa thoáng. Kiến trúc Việt Nam MỞ để tạo không khí thoáng mát, giao hòa với tự nhiên, khác với kiến trúc phương Tây ĐÓNG (nhà nhỏ, trần thấp, tường đầy, cửa ít) để giữ hơi ấm.
Cái “cao” của ngôi nhà Việt Nam gồm có hai yêu cầu: sàn/nền cao so với mặt đất, và mái cao so với sàn/nền. Nhà sàn đáp ứng yêu cầu “cao” thứ nhất (sàn/nền cao so với mặt đất) và có tác dụng ứng phó với lụt lội, ẩm ướt, côn trùng nhỏ… Nhà Việt Nam nay phần nhiều đã chuyển sang dạng nhà đất, nhưng nhà đất lí tướng vẫn phải có nền cao; nhiều nơi hay ngập lụt, nền nhà cứ phải nâng cao dần. Còn yêu cầu “cao” thứ hai – mái cao so với sàn/nền – là nhằm mục đích tạo ra một khoảng chừng trống gian rộng, thoáng mát để ứng phó với nắng nóng. Mái cao còn tạo ra một độ dốc lớn để ứng phó với lượng mưa nhiều, làm cho nước thoát nhanh, tránh dột, tránh hư mục mái.
Nhà cao, nhưng cửa không đảm bảo mà phải rộng. Cửa không đảm bảo để tránh nắng chiếu xiên khoai và tránh mưa hắt. Để tránh nắng, người ta còn che cửa hằng những tấm giại lớn để cản bức xạ nhiệt từ mặt trời và từ sân hắt vào. Cũng để tránh nắng, tạo ra một vành đai bóng mát quanh nhà và tránh mưa hắt làm mục chân những cột gỗ, đầu dưới mái nhà Việt Nam (giọt gianh) thường được đưa ra khá xa so với hàng hiên; giọt gianh nhà sàn vùng núi thậm chí gần ngang với mặt sàn. Còn phải làm cửa thoáng là để đón gió mát và tránh nóng. Đầu hồi nhà thường để trống một khoảng chừng hình tam giác để cho hơi nóng và khói nhà bếp trong nhà có chỗ thoát ra. Đây là một thứ cứa sổ trên cao, nó cùng với những cửa ở dưới tạo thành một khối mạng lưới hệ thống thông gió hoàn hảo nhất. Cửa rộng để đón gió mát, nhưng đồng thời lại phải tránh gió độc, gió mạnh, phải tạo nên sự kín kẽ cho ngôi nhà. Bởi vậy, dân gian có kinh nghiệm tay nghề không làm cổng và cửa thẳng hàng (cổng thường lệch về bên trái), tuyệt đối tránh không để con phố trước mặt đâm thẳng vào nhà. Trường hợp bất khả kháng, phải có một tam bình phong bằng cây xanh hoặc xây gạch để che chắn.
2.3. Biện pháp quan trọng thứ hai để ứng phó với môi trường tự nhiên thiên nhiên là CHỌN HƯỚNG NHÀ, CHỌN ĐẤT. Đó là cách tận dụng tối đa thế mạnh mẽ và tự tin của môi trường tự nhiên thiên nhiên tự nhiên để ứng phó với nó.
Đơn giản hơn hết là tính hướng nhà. Hướng nhà tiêu biểu là phía phía nam: Lấy vợ đàn bà, làm nhà hướng phía nam. Câu tục ngữ tưởng vô lí đó nói lên tính hiển nhiên của việc làm nhà hướng phía nam, cũng như đã lấy vợ phải là đàn bà vậy? Vì Việt Nam ở gần biển, trong khu vực gió mùa, trong bốn hướng chỉ được bố trí theo hướng phía nam (hoặc đông nam) là tối ưu – vừa tránh được cái nóng từ phía tây cái bão từ phía đông, và gió lạnh thổi về vào mùa rét từ phía bắc (gió mùa), lại vừa tận dụng được gió mát thổi đến từ phía nam (gió nồm) vào mùa nóng: Gió nam chưa nằm đã ngáy. Các tòa thành có nhiều cửa thì cửa phía nam thường là cửa chính. Người Nam Bộ có câu: Cất nhà quay cửa vô nam, Quay sống lưng về chướng (tránh gió chướng) không làm (mà cũng) có ăn…
Nhà hướng phía nam cho nên vì thế cây đòn nóc nằm theo hướng phía đông-tây với gốc đặt ở phía đông theo truyền thống nông nghiệp trọng bên trái (phía đông = bên trái theo Ngũ hành), cho nên vì thế mang tên gọi là đòn đông, nhiều nơi đọc chệch thành đòn dông. Cũng do truyền thống trọng bên trái, bàn thờ cúng Thổ Công (ông Táo) – vì thần quan trọng nhất, quản lý cái nhà bếp, cái nhà – được đặt ở gian bên trái; bài vị Táo quân vì thế được ghi là Đông Trù tư mệnh Táo phủ Thần quân.
Cả cái nhà bếp cũng khá được đặt bên trái (phía đông), khác lạ và vuông góc với nhà chính, nhìn về hướng tây. Tại sao? Đó là vì hiệu suất cao đặc biệt của nhà bếp là nấu nướng: Bếp hướng tây sẽ tránh được gió thường xuyên thổi từ phía biển (hướng phía nam và đông); nếu làm ngược lại, ngọn lửa sẽ bị gió thổi tạt vào vách gây cháy nhà, chí ít là cơm chẳng lành canh chẳng ngọt (như vậy thì làm gì mà mái ấm gia đình không sinh lục đục, hỏa hoạn!)
Nhưng tùy thuộc vào địa hình địa vật xung quanh, vào sự xuất hiện của núi, của sông, của con phố, v.v. mà ảnh hưởng của gió, nắng… sẽ rất khác nhau. Cho nên, để xử lý và xử lý vấn đề một cách triệt để hơn, truyền thống văn hóa nông nghiệp đã hình thành cả một nghề CHỌN ĐẤT để làm nhà, đặt mộ, gọi là nghề phong thủy. Nghề phong thủy bắt nguồn từ những nhu yếu tinh tế trong quá trình sống định cư và những kinh nghiệm tay nghề lao động phong phú của người nông nghiệp.
“Phong” và “thủy” là hai yếu tố quan trọng nhất, tạo thành vi khí hậu cho một ngôi nhà. Phong là gió, động hơn, thuộc dương; không còn gió thì hỏng nhưng gió nhiều quá cũng không tốt; gió hoàn toàn có thể bị núi, đồi, mô đất hay cây to lái đi, do vậy nhà phong thủy cần nắm vững hướng gió, biết sử dụng những bình phong để lái gió theo ý mình. Thủy là nước, tĩnh hơn, thuộc âm; mặt nước trước nhà sẽ tạo nên sự cân đối sinh thái cho ngôi nhà; nước đọng (chưa ổn) thì tù, không tốt, nhưng nước chảy mạnh (thái quá) cũng hỏng, chỉ có nước chảy từ từ (âm dương điều hòa) là tốt nhất; làn nước ngoằn ngoèo, càng dài thì càng tụ, nếu phình ra thành hồ ao thì càng tụ thêm.
Thuật phong thủy khởi đầu được xây dựng trên cơ bản âm-dương Ngũ hành. Theo Ngũ hành, những thế đất được phân thành hình thủy (ngoằn ngoèo), hình hỏa (nhọn), hình mộc (dài), hình kim (tròn), hình thổ (vuông). Thế đất hình Kim (ứng với phương Tây du mục) được xem là phù trợ cho con cháu phát theo đường võ, còn thế đất hình Mộc (ứng với phương Đông nông nghiệp) sẽ phù trợ cho con cháu phát theo đường văn, nếu một thế đất có đủ cả Ngũ hành thi được xem là sẽ phát đế vương. Người nổi tiếng hơn hết về nghề phong thủy trong lịch sử Việt Nam là ông Nguyễn Đức Huyên đời Lê, người làng Tả Ao (Nghi Xuân, thành phố Hà Tĩnh), tục gọi là cụ Tả Ao, để lại nhiều sách dạy nghề này.
Các kinh đô khi xưa đều được chọn theo con mắt phong thủy. Trong Chiến dời đô, Lí Công Uẩn miêu tả vị trí thành Đại La (mà rồi sẽ được đổi tên là Thăng Long) như sau: “Thành Đại La ở vào nơi trung tâm Trời Đất: được cái thế rồng cuộn hổ ngồi; đã đúng ngôi nam bắc đông tây; lại tiện hướng nhìn sông dựa núi. Địa thế rộng mà bằng; đất đai cao mà thoáng. Dân cư khỏi chịu cảnh khốn khổ ngập lụt; muôn vật cũng rất mực phong phú tốt tươi. Xem khắp đất Việt ta, chỉ nơi này là thắng địa”. Thành Huế ở trung tâm đất nước, nhìn rộng thì có biển trước, núi sau; nhìn hẹp thì có núi Ngự Bình ở trước làm án, sông Hương chảy lững lờ xung quanh, trên sông ờ hai đầu có hai cồn đất chầu vào – cồn Dã Viên ở bên phải là Bạch Hổ, cồn Hến ở bên trái to hơn là Thanh Long, đoạn sông nằm giữa hai cồn đất uý đó đó là minh đường. Con mắt phong thủy đã giúp tìm cho những đô thị những địa thế có núi có sông, có âm-dương hòa hợp, tạo nên một môi trường tự nhiên thiên nhiên thiên nhiên trong sạch và lành mạnh: Thăng Long có sông Nhị núi Núng, Huế có sông Hương núi Ngự, Vinh có sông Lam núi Hồng Lĩnh, Đà Nẵng có sông Hàn núi Sơn Trà…
Ngoài ra, trong việc “chọn nơi mà ở”, người Việt với tính hiệp hội rất quan tâm đến việc chọn hàng xóm láng giềng. Đến thời kì kinh tế tài chính sản phẩm & hàng hóa phát triển, người Việt còn để ý quan tâm chọn vị trí giao thông vận tải thuận tiện: Nhất cận thị, nhị cận giang. Những đô thị có tốc độ phát triển nhanh đều là những đô thị gần biển, sông, thuận tiên giao thông vận tải. Các thôn ấp miền Nam và những khu dân cư mới hình thành đã từ bỏ cách tổ chức theo xóm làng với lũy tre khép kín truyền thống mà chuyển sang quy tụ theo những trục đường sông, đường bộ. Trong đô thị, vị trí nhà mặt tiền được đánh giá cao. Tuy nhiên, vai trò của hiệp hội vẫn không vì thế mà bị quên lãng – trong nhiều tiêu chuẩn thì yêu tố hàng xóm án đứng thứ hai: Nhất cận thị, nhi cận lân, tam cận giang, tứ cận lộ, ngũ cận điền.
2.4. VỀ CÁCH THỨC KIẾN TRÚC thì đặc điểm của ngôi nhà Việt Nam truyền thống là rất động và linh hoạt.
Chất động, linh hoạt đó trước hết thể hiện ở lối kết cấu khung. Cốt lõi của ngôi nhà là một bộ khung chịu lực tạo nên là những bộ phận link và nhau trong một không khí ba chiều: Theo chiều đứng, trọng lực của ngôi nhà phân bố đều vào những cột và dồn xuống những viên đá tảng kê chân cột; theo chiều ngang, những cột được nối với nhau bằng những kẻ tạo nên những vì kèo; theo chiều dọc, những vì kèo được nối với nhau bằng những xà (từ xà nóc đến xà chân) tạo thành bộ khung. Không cần đến móng, tường; tường đất, vách nứa, ván bưng chỉ để che nắng mưa chứ không chịu lực.
Tất cả những cụ ông cụ bà thể của ngôi nhà được link với nhau bằng mộng. Mộng là cách ghép theo nguyên lí âm-dương phần lồi ra (hình đuôi cá) của một bộ phận này với chỗ lõm vào có hình dáng và kích thước tương ứng ở một bộ phận khác. Kĩ thuật ghép mộng áp dụng cho mọi đồ mộc truyền thống, từ nhà đến giường tủ, bàn và ghế… tạo nên sự link rất chắc như đinh nhưng lại rất động và linh hoạt. Khi cần di tán hoặc thay thế một bộ phận bị mối mọt thì theo quy định ngược lại là hoàn toàn có thể tháo dỡ ra rất thuận tiện và đơn giản.
Để thống nhất quy cách, trong khi phương Tây dùng bản vẽ kĩ thuật phức tạp, chi li và cứng nhắc thì người thợ mộc Việt Nam dùng cái thước tầm (còn gọi là rui mực, sào mực) là một thân tre (nứa) bổ đôi, trong lòng vạch những kí hiệu được cho phép xác định những khoảng chừng ngang, khoảng chừng đứng và khoảng chừng chảy, từ đó mà ấn định được kích thước của những bộ phận. Cách làm thước tầm thì chung cho mọi nhà, nhưng do được tính theo một đơn vị rất thành viên là đốt gốc ngón tay út hoặc gang tay của người gia chủ (truyền thống lấy kích cỡ con người làm chuẩn để đo đạc tự nhiên và vũ trụ), thành ra nhà nào thước ấy, thước tầm trở thành vật xác định quyền sở hữu ngôi nhà đất của gia chủ. Bởi vậy mà, khi làm nhà xong, phải làm lễ cài sào để trình báo với thần linh thổ địa và trang trọng gác cây thước tầm lên vị trí cao nhất giữa hai vì kèo; chỉ lúc nào cần sửa chữa thì thợ cả mới lấy xuống để đo cắt những cụ ông cụ bà thể thay thế.
2.5. VỀ HÌNH THỨC KIẾN TRÚC thì ngôi nhà là tấm gương phản ánh đặc điểm của truyền thống văn hoá dân tộc bản địa.
Trước hết là môi trường tự nhiên thiên nhiên sông nước phản ánh qua cách làm nhà sàn với vách nghiêng và mái cong hình thuyền. Rồi tính hiệp hội thể hiện ở việc trong nhà không phân thành nhiều phòng nhỏ khác lạ như ở phương Tây; giữa hai nhà thì ngăn bằng rặng cây (dâm bụt, ruồi, mùng tơi…) xén thấp để hai bên dễ nói chuyện với nhau, khi cần hoàn toàn có thể “lách rào” đi tắt sang nhà nhau.
Người Việt Nam có truyền thống thờ cúng tổ tiên và hiếu khách cho nên vì thế ngôi nhà Việt Nam dành ưu tiên gian giữa cho hai mục tiêu này: phía trong là nơi đặt bàn thờ cúng gia tiên, phía ngoài là cái bàn và ghế tiếp khách. Sau nữa là truyền thống coi trọng bên trái (phía đông) với chiếc đòn nóc có đầu gốc ở phía đông, cái nhà bếp đặt phía đông… Nếu một tòa thành có hai cửa phía nam thì cửa chính sẽ là cửa phía nam bên trái (bên đông). Nếu trong nhà có thờ tổ tiên hai họ thì bàn thờ cúng (hoặc bài vị) họ nội đặt bên trái (phía đông), còn họ ngoại đặt bên phải. Nếu cha mẹ đã qua đời thì bàn thờ cúng cha mẹ (thân mật hơn) đặt bên trái, ông bà đặt bên phải.
Hình thức kiến trúc ngôi nhà Việt Nam còn tuân thủ nguyên tắc coi trọng số lẻ của truyền thống văn hóa nông nghiệp. Bước vào sân thì phải qua cổng tam quan; lên nhà thì phải qua bậc tam cấp; nhà dân thường có ba gian, năm gian; những kiến trúc lớn thường dựng theo lối tam tòa. Các tòa thành (nhà Cổ Loa, Huế) đều có kiến trúc ba vòng. Cổng Ngọ Môn hình chữ U, nhìn chính diện có ba cửa, thêm hai cửa phụ hai bên thành năm, trên nóc có chín nhóm mái (ca dao Huế cá câu: Ngọ Môn 5 cửa 9 lầu, Cột cờ 3 cấp, Phú Văn Lâu 2 tầng). Số gian của ngôi nhà, số bậc của lối đi bao giờ cũng phải lẻ (vì lẻ là số dương = động = dành riêng cho những người dân sống). Còn ở nhà cho những người dân chết (nhà mồ của những dân tộc bản địa Việt Bắc, Tây Nguyên, thì làm cầu thang có số bậc chẵn, vì chẵn là số âm (âm = tĩnh, chết).
Nhìn chung, chỉ trong một việc ở, ta cũng thấy nguyên lí âm- dương và ý muốn hưởng tới một môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường hòa giải và hợp lý chi phối con người Việt Nam một cách trọn vẹn: Vi trí ngôi nhà không đảm bảo quá (không làm nhà trên đỉnh đồi – gió, nóng) không thấp quá (nhà sàn nâng ngôi nhà lên khỏi mất đất, mặt nước). Khi tính hướng nhà, ngôi nhà tốt phải nằm nơi gió không yếu quá không mạnh quá, nước quá nhiều quá không nhiều nếu không muốn nói là rất ít quá, không tù đọng nhưng cũng không chảy nhanh quá…
Cách link theo lối ghép mộng âm-dương tương hỗ cho những bộ phận vừa gắn bó ngặt nghèo lại vừa cơ động và linh hoạt. Khi cần cố định và thắt chặt hóa những cụ ông cụ bà thể của ngôi nhà thì dùng đinh tre vuông tra vào cái lỗ tròn (âm-dương), làm cho những thanh gỗ link với nhau rất chặt mà không nứt nẻ, không biến thành sét rỉ của đinh sắt kẽm kim loại làm hư hại (Kim khắc Mộc). Khi lợp nhà thì người Việt Nam dùng ngói âm-dương viên sấp viên ngửa (phân biệt với ngói ống Trung Hoa). Trong hình thức kiến trúc thì coi trọng bên trái, coi trọng số lẻ cũng đều là những việc từ triết lí âm- dương mà ra cả.
Hits: 12059
[embed]https://www.youtube.com/watch?v=HsvDO5ILZek[/embed]