Hướng Dẫn Nguyên nhân chủ yếu đẩy nước ta rơi vào tình trạng nước thuộc địa là gì

Kinh Nghiệm về Nguyên nhân đa phần đẩy nước ta rơi vào tình trạng nước thuộc địa là gì 2022

Họ và tên đang tìm kiếm từ khóa Nguyên nhân đa phần đẩy nước ta rơi vào tình trạng nước thuộc địa là gì được Cập Nhật vào lúc : 2022-06-10 19:12:04 . Với phương châm chia sẻ Thủ Thuật Hướng dẫn trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi tham khảo tài liệu vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Tác giả lý giải và hướng dẫn lại nha.

Loạt bài
Lịch sử Việt Nam

Thời tiền sử

Nội dung chính

Thế chiến thứ nhấtThế chiến thứ haiCác khuynh hướng chính trịCác phong trào chống PhápGiáo dụcVăn hóa và giáo dụcVideo liên quan

Hồng Bàng

An Dương Vương

Bắc thuộc lần I (207 TCN – 40)
   Nhà Triệu (207 – 111 TCN) Hai Bà Trưng (40 – 43) Bắc thuộc lần II (43 – 541)
   Khởi nghĩa Bà Triệu Nhà Tiền Lý và Triệu Việt Vương (541 – 602) Bắc thuộc lần III (602 – 905)
   Mai Hắc Đế
   Phùng Hưng Tự chủ (905 – 938)
   Họ Khúc
   Dương Đình Nghệ
   Kiều Công Tiễn Nhà Ngô (938 – 967)
   Loạn 12 sứ quân Nhà Đinh (968 – 980) Nhà Tiền Lê (980 – 1009) Nhà Lý (1009 – 1225) Nhà Trần (1225 – 1400) Nhà Hồ (1400 – 1407) Bắc thuộc lần IV (1407 – 1427)
   Nhà Hậu Trần
   Khởi nghĩa Lam Sơn Nhà Hậu Lê    Nhà Lê sơ (1428 – 1527)    Lê
   trung
   hưng
(1533 – 1789) Nhà Mạc (1527 – 1592) Trịnh–Nguyễn
phân tranh Nhà Tây Sơn (1778 – 1802) Nhà Nguyễn (1802 – 1945)
   Pháp thuộc (1887 – 1945)
   Đế quốc Việt Nam (1945) Chiến tranh Đông Dương (1945 – 1975)
   Việt Nam Dân chủ Cộng hòa
   Quốc gia Việt Nam
   Việt Nam Cộng hòa
   Cộng hòa Miền Nam Việt Nam Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (từ 1976)

Xem thêm

Vua Việt Nam Nguyên thủ Việt Nam Các vương quốc cổ Niên biểu lịch sử Việt Namsửa

Thực dân Pháp là một quá trình trong lịch sử Việt Nam kéo dãn 61 năm, bắt nguồn từ 1884 khi Pháp ép triều đình Huế kí Hòa ước Giáp Thân cho tới 1945 khi Pháp mất quyền cai trị ở Đông Dương. Tuy nhiên, nhiều tài liệu khác nhận định rằng thời kỳ Thực dân Pháp cần phải tính từ năm 1867 (tức là kéo dãn gần 80 năm), khi Nam Kỳ Lục tỉnh bị nhà Nguyễn cắt nhượng cho Pháp, trở thành lãnh thổ đầu tiên Pháp chiếm hữu được trong quá trình Pháp xâm lược Đại Nam.

Trong thời kỳ này, Pháp thôn tính Việt Nam, Campuchia và Lào. Mất độc lập lãnh thổ, Việt Nam bị chia cắt thành 3 xứ riêng biệt với ba cơ cấu tổ chức hành chính riêng: xứ thuộc địa Nam Kỳ và hai xứ bảo lãnh Bắc và Trung Kỳ. Cao Miên (Campuchia), Ai Lao cũng chịu sự cai trị của Pháp, và nhượng địa Quảng Châu Trung Quốc Loan tiếp theo bị gom vào Liên bang Đông Dương.

Tháng 9 năm 1945, Pháp đem quân trở lại Việt Nam. Tuy người Pháp đã thừa nhận Việt Nam là nước tự do trong Liên bang Đông Dương thuộc Liên hiệp Pháp nhưng trận chiến tranh Đông Dương vẫn bùng nổ và Pháp đã thất bại sau 9 năm trận chiến tranh. Pháp buộc phải công nhận nền độc lập của Việt Nam (cũng như Lào và Campuchia), chính thức chấm hết thời kỳ Thực dân Pháp, đồng thời kéo theo sự sụp đổ khối mạng lưới hệ thống thuộc địa của Pháp và những nước thực dân khác trên khắp thế giới vào thập niên 1950 – 1960.

Hòa ước Giáp Thân (1884), ký kết giữa nhà Nguyễn và Pháp, mở đầu thời Pháp thuộc hoàn toàn của Việt Nam.

Dù đã đầu hàng Pháp sau hòa ước này, nội bộ triều đình nhà Nguyễn vẫn phân hóa thành 2 phe rõ rệt – phe chủ chiến và phe chủ hòa. Phe chủ chiến nhất quyết không khuất phục thực dân Pháp, muốn giữ vững nền độc lập của đất nước. Còn phe chủ hòa sẵn sàng quy thuận và hợp tác với Pháp để tránh tiếp tục trận chiến tranh sau thuở nào gian dài xung đột với Pháp. Đứng đầu phe chủ chiến là đại thần Tôn Thất Thuyết, Thượng thư Bộ binh, nắm giữ Quân đội nhà Nguyễn trong tay và là nhân vật quan trọng nhất trong Hội đồng phụ chính.

Tôn Thất Thuyết lôi kéo số quân còn sót lại ở những địa phương tập trung về Huế, bí mật tổ chức phản công. Biết được tình hình, ngày 27 tháng 6 năm 1885, tướng De Courcy (Tổng chỉ huy Quân đội viễn chinh Pháp vùng Viễn Đông vừa được cử sang) đem quân vào thẳng Huế nhằm mục đích loại trừ phe chủ chiến, dự tính bắt Tôn Thất Thuyết. Biết trước âm mưu của Pháp, nên tuy nhiên việc sẵn sàng sẵn sàng chưa thật đầy đủ, đêm ngày 5 tháng 7 năm 1884, Tôn Thất Thuyết vẫn nổ súng trước nhằm mục đích giành thế dữ thế chủ động cho cuộc tấn công. Đến sáng, quân Pháp phản công, đánh chiếm thành Huế, đốt phá dinh thự, cướp bóc của cải và tàn sát nhiều nhân dân Việt Nam trên đường tiến quân. Do đó từ đấy về sau, thường niên nhân dân Huế đã lấy ngày 23 tháng 5 Âm lịch làm ngày giỗ chung.[1]

Không chỉ Hàng trăm người bị giết hại mà kinh thành Huế còn bị cướp đi phần lớn những tài sản quý báu nhất. Quân Pháp chiếm hữu được một số trong những lớn của cải mà triều đình còn chưa kịp chuyển đi, gồm 2,6 tấn vàng và 30 tấn bạc, trong số này chỉ có một phần rất nhỏ sau này được hoàn trả cho triều đình Huế. Còn lại, số 700.000 lạng bạc phải được 5 lính Pháp đóng hòm trong 5 ngày mới xong và chở về Pháp.[2]

Linh mục Père Siefert, nhân chứng sự kiện này đã ghi lại: "Kho tàng trong hoàng cung đã mất đi gần 24 triệu quan vàng và bạc… Cuộc cướp cạn ấy kéo dãn trong 2 tháng còn gây tai tiếng hơn cuộc cướp phá Cung điện Mùa Hè của Thanh Đế ở Bắc Kinh". Cũng theo Père Siefert, so với bảng kiểm kê tài sản của hoàng gia, thì quân Pháp đã cướp "228 viên kim cương, 266 món nữ trang có nạm kim cương, hạt trai, hạt ngọc, 271 đồ bằng vàng trong cung của bà Từ Dũ. Tại những tôn miếu thờ những vua… thì hầu hết những thứ hoàn toàn có thể mang đi… đều bị cướp" [3]

Quốc Sử quán triều Nguyễn ghi: riêng tại Phủ Nội vụ ở tầng dưới cất giữ 91.424 thỏi bạc đỉnh 10 lạng, 78.960 thỏi bạc đỉnh 1 lạng; tầng trên cất giữ khoảng chừng 500 lạng vàng, khoảng chừng 700.000 lạng bạc; kho gần cửa Thọ Chỉ cất giữ 898 lạng vàng, 3.400 lạng bạc. Toàn bộ số vàng bạc này đã bị Pháp chiếm. Tướng De Courcy, chỉ huy cuộc tấn công vào kinh đô Huế, ngày 24 tháng 7 năm 1885 đã gửi cho chính phủ nước nhà Pháp một bức điện với nội dung sau: "Trị giá phỏng chừng những quý vật bằng vàng hay bằng bạc dấu kỹ trong những hầm kín là 9 triệu quan. Đã mày mò thêm nhiều ấn tín và kim sách đáng giá bạc triệu. Xúc tiến rất trở ngại vất vả việc tập trung những kho tàng mỹ thuật. Cần cử sang đây một chiếc tàu cùng rất nhiều nhân viên cấp dưới thành thạo để mang về mọi thứ cùng với kho tàng". Ngoài ra, trong quá trình quân Pháp truy đuổi Tôn Thất Thuyết từ tháng 7 năm 1885, đã thu giữ ở tỉnh Quảng Trị 34 hòm bạc chứa 36.557 tiền bạc và 6 hòm bạc chứa 196 thỏi bạc, mỗi thỏi 10 lạng và 18.696 tiền bạc[3].

Phụ chính đại thần Tôn Thất Thuyết (1839 – 1913)

Sáng mùng 5 tháng 7, Tôn Thất Thuyết đã đưa vua Hàm Nghi rời kinh đô Huế chạy ra sơn phòng Tân Sở (Quảng Trị). Ngày 13 tháng 7 năm 1885, Tôn Thất Thuyết lấy danh nghĩa vua Hàm Nghi, đã hạ Phong trào Cần Vương lần thứ nhất. Để tránh sự truy lùng gắt gao của quân Pháp, Tôn Thất Thuyết lại đưa Hàm Nghi vượt qua đất Lào đến sơn phòng Ấu Sơn (Hương Khê, thành phố Hà Tĩnh). Tại đây, Hàm Nghi lại xuống Phong trào Cần Vương lần hai ngày 20 tháng 9 năm 1885. Hai tờ chiếu này tập trung tố cáo âm mưu xâm lược Việt Nam của Thực dân Pháp, đồng thời lôi kéo sĩ phu, văn thân và nhân dân toàn nước đứng lên kháng chiến giúp nhà vua bảo vệ quê hương đất nước Việt Nam.

Phong trào Cần Vương bùng nổ. Hưởng ứng chiếu Cần Vương, nhân dân Việt Nam dưới sự lãnh đạo của những sĩ phu, văn thân yêu nước, đã đứng lên chống Pháp:

Nghĩa hội Quảng Nam của Nguyễn Duy Hiệu Khởi nghĩa Hương Khê (1885–1896) của Phan Đình Phùng, Cao Thắng ở Hương Khê, thành phố Hà Tĩnh. Khởi nghĩa của Nguyễn Xuân Ôn ở Nghệ An Khởi nghĩa Ba Đình (1886–1887) của Đinh Công Tráng, Phạm Bành ở Nga Sơn, Thanh Hóa. Khởi nghĩa của Mai Xuân Thưởng ở Bình Định. Khởi nghĩa của Lê Thành Phương ở Phú Yên (1885–1887). Khởi nghĩa Hùng Lĩnh (1886–1892) của Tống Duy Tân ở Bá Thước và Quảng Xương, Thanh Hóa. Khởi nghĩa Bãi Sậy (1883–1892) của Nguyễn Thiện Thuật ở Hưng Yên Phong trào kháng chiến ở Thái Bình – Tỉnh Nam Định của Tạ Hiện và Phạm Huy Quang. Khởi nghĩa Hưng Hóa của Nguyễn Quang Bích ở Phú Thọ và Yên Bái. Khởi nghĩa Thanh Sơn (1885–1892) của Đốc Ngữ (Nguyễn Đức Ngữ) ở Hòa Bình. Khởi nghĩa của Trịnh Phong ở Khánh Hòa (1885–1886). Khởi nghĩa của Lê Trực và Nguyễn Phạm Tuân ở Quảng Bình. Khởi nghĩa của Hoàng Đình Kinh ở vùng Lạng Sơn, Bắc Giang. Khởi nghĩa của Lê Trung Đình, Nguyễn Tự Tân ở Tỉnh Quảng Ngãi. Khởi nghĩa của Trương Đình Hội, Nguyễn Tự Như ở Quảng Trị.

Pháp gây sức ép buộc hoàng tộc nhà Nguyễn phải gửi thư khuyên Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết đầu hàng, song Tôn Thất Thuyết vẫn tuyên bố: "Về Huế là tự mình đưa chân vào cho ngục thất, mà người cầm chìa khóa là quân Pháp. Thừa nhận Hiệp ước 1884 là dâng nước Nam cho kẻ địch. Đành rằng hòa bình là quý, nhưng không lo sợ ngại Phục hồi thì sẽ mang tiếng là bỏ giang sơn mà tiền triều dày công thiết kế xây dựng, và còn tồn tại tội với hậu thế".[4]

Đêm ngày 30 tháng 10 năm 1888, vua Hàm Nghi bị người Pháp bắt trong lúc mọi người đang ngủ say. Bắt được vua Hàm Nghi Thực dân Pháp ra sức dụ dỗ thuyết phục, mua chuộc nhà vua trẻ cộng tác với chúng nhưng vua Hàm Nghi đã từ chối quyết liệt. Không mua chuộc được vua Hàm Nghi, Thực dân Pháp quyết định đày vua Hàm Nghi tới Algeria, một thuộc địa của Pháp ở Bắc Phi. Quân Pháp cũng đưa Đồng Khánh lên ngôi. Đồng Khánh là một người ốm yếu lại hiền lành, không đủ can đảm chống Pháp, người Pháp chèn ép thế nào thì cũng nghe theo nên rất được lòng người Pháp[5]. Dưới danh nghĩa của Đồng Khánh, Pháp lập ra một triều đình mới có tính bù nhìn, Pháp chỉ giữ lại những quan lại sở hữu thái độ thần phục và hòa hoãn, không đủ can đảm gây xích mích với người Pháp.

Tác giả Philippe Devillers [6], ghi nhận truyền thông tại Pháp, quá trình này, ra mắt với dư luận Pháp, và dư luận thế giới, về những chủ trương tại Việt Nam nói riêng, và Đông Dương nói chung, theo "sứ mệnh vừa giải phóng vừa khai hóa văn minh".[6] Một khi đã hòa nhập vào Pháp thì không nước nào có nguyên do tách ra, vì độc lập sẽ khiến họ rơi vào tình trạng lỗi thời.[6] Tuy nhiên, cũng theo Devillers, trong khuôn khổ của sứ mệnh giải phóng này, Pháp chưa bao giờ đặt ra vấn đề chính sách tự trị hoặc quyền tự quyết chính trị cho những người dân Việt.[6]

Các cuộc khởi nghĩa chống Pháp vẫn tiếp tục. Tuy nhiên, Phong trào Cần Vương suy yếu dần; từng cuộc khởi nghĩa lần lượt bị tiêu diệt. Từ thời điểm ở thời điểm cuối năm 1895 đầu 1896, khi khởi nghĩa Hương Khê của Phan Đình Phùng thất bại, phong trào Cần Vương coi như chấm hết. Đến đây thì Pháp đã dập tắt những cuộc đấu tranh phản kháng của người Việt, chính thức bắt tay vào quá trình khai thác thuộc địa tại Việt Nam.

Thế chiến thứ nhất

Lính Việt Nam tham chiến trong trận sông Marne lần thứ hai năm 1918.

Khi bước vào Chiến tranh thế giới thứ nhất, Pháp động viên hàng vạn thanh niên người Việt gia nhập quân đội rồi đưa họ sang tham chiến ở châu Âu, dẫn đến nhiều cuộc nổi loạn khắp Nam Kỳ. Có đến 50.000 binh lính và 50.000 lao công người Việt, bị cưỡng chế kéo khỏi những làng mạc, được đưa sang châu Âu chiến đấu cho Pháp trong trận chiến tranh. Họ phải chiến đấu tại những nơi xa xôi lạ lẫm, Hàng trăm lính người Việt đã chết trên biển vì tàu bị bắn chìm, Hàng trăm lính khác đã tử trận ở Somme và Picardy, gần bờ biển Bỉ và rất nhiều nữa quyết tử ở mặt trận Trung Đông đẫm máu. Hơn 30.000 người Việt đã chết trong cuộc xung đột và 60.000 bị thương.

Nguyễn Ái Quốc đã châm biếm việc này như sau:[7]

“ Trước năm 1914, họ (lính thuộc địa) chỉ là những tên người da đen dơ bẩn, những tên "Annamít" (từ của Pháp gọi người Việt mang ý miệt thị) dơ bẩn, giỏi lắm thì cũng chỉ biết kéo xe tay và ăn đòn của những quan cai trị nhà ta. Ấy thế mà cuộc trận chiến tranh vui tươi vừa bùng nổ, thì lập tức họ trở thành những đứa "con yêu", những người dân "bạn hiền" của những quan cai trị phụ mẫu nhân hậu, thậm chí của tất cả những quan toàn quyền lớn, toàn quyền bé nữa.

Nhưng họ đã phải trả bằng một giá khá đắt cho vinh dự đột ngột ấy, vì để bảo vệ cho cái công lý và tự do mà chính họ không được thừa hưởng 1 tí nào, họ đã phải đột ngột xa lìa vợ con, rời bỏ mảnh ruộng hoặc đàn cừu của tớ, để vượt đại dương, đi phơi thây trên những bãi mặt trận châu Âu. Trong lúc vượt biển, nhiều người bản xứ, sau khi được mời tận mắt tận mắt chứng kiến cảnh kỳ diệu của trò màn biểu diễn khoa học về phóng ngư lôi, đã được xuống tận đáy biển để bảo vệ tổ quốc của những loài thủy quái. Một số khác đã bỏ xác tại những miền hoang vu thơ mộng vùng Balkan, lúc chết còn tự hỏi phải chăng "nước mẹ" Pháp muốn chiếm ngôi nguyên phi trong cung cấm vua Thổ, chả thế sao lại đem nướng họ ở những miền xa xôi ấy?...

Cuối cùng, ở hậu phương, những người dân làm kiệt sức trong những xưởng thuốc súng ghê tởm, tuy không phải hít hơi ngạt của bọn "bôsơ" (lính Đức), nhưng lại nhiễm phải những luồng khí độc đỏ ối của người Pháp; đằng nào thì cũng thế thôi, vì những kẻ khốn khổ ấy đã và đang khạc ra từng miếng phổi, chẳng khác gì đã hít phải hơi ngạt vậy.

Tổng cộng có 700.000 người bản xứ đã đặt chân lên đất Pháp; và trong số ấy, 80.000 người không bao giờ còn trông thấy mặt trời trên quê hương đất nước mình nữa!

”

Nhiều binh sĩ người Việt tìm cách chống lại việc bắt lính của Pháp bằng việc bỏ trốn hoặc chống lệnh. Có những cuộc nổi dậy chống thực dân nhưng bị dập tắt. Tháng 5, năm 1916, vua Duy Tân, lúc đó 16 tuổi, xuất cung tham gia cuộc nổi dậy do Thái Phiên và Trần Cao Vân tổ chức.[8] Người Pháp được mật báo kế hoạch nổi dậy nên đã bắt giam và xử chém những người dân lãnh đạo cuộc nổi dậy.[9] Vua Duy Tân bị truất ngôi và bị đày ra đảo Réunion ở Ấn Độ Dương.[10] 30 tháng 8 năm 1917, khởi nghĩa Thái Nguyên, do Đội Cấn đứng vị trí số 1, khởi phát.[11] Khoảng 120 lính cai ngục, hơn 200 tù nhân, 300 dân đã nổi dậy.[12] Đến tháng 3 năm 1918, quân Pháp mới hoàn toàn khống chế cuộc khởi nghĩa này, với giải pháp bắt giữ thân nhân của quân khởi nghĩa.[12] Đội Cấn được cho là đã tự vẫn, một số trong những người dân bị bắt bị phán quyết tử hình, những người dân khác bị phán quyết và đày ra Côn Đảo.[13]

Nhân dân Việt Nam còn bị buộc phải chịu thêm nhiều sưu thuế nặng nề để tài trợ nỗ lực trận chiến tranh của Pháp. Việt Nam đã phải đóng góp 184 triệu đồng bạc dưới hình thức vay nợ và 336.000 tấn lương thực. Những gánh nặng này cùng những trở ngại vất vả gây ra bởi tai họa thiên nhiên đã tạo nên nạn đói từ năm 1914 đến 1917.

Tuy nhiên, đến ngay trước Chiến tranh thế giới thứ hai, Việt Nam cùng những nước còn sót lại trong Đông Dương, là một trong những khu vực xuất khẩu nhiều gạo và cao su nhất thế giới, mỗi năm 1.500.000 tấn gạo và 60.000 tấn cao su.[14]

Thế chiến thứ hai

Người Việt tham chiến tại Pháp

Lính thợ Việt Nam tại Pháp.

Năm 1939, khi Chiến tranh thế giới thứ hai nổ ra, Pháp cũng luôn có thể có kế hoạch lôi kéo thanh niên người Việt đưa sang Pháp tham chiến. Pháp đã cưỡng bức khoảng chừng 20.000 thanh niên Việt Nam sang Pháp nhằm mục đích thay thế công nhân trong những xưởng sản xuất vũ khí phải ra trận chống phát xít Đức.

Sau khi Pháp thất bại quá nhanh trong trận chiến nước Pháp, những người dân Việt này bị hiểu nhầm là lính đánh thuê nên họ đã bị quân đội Đức Quốc xã hành hạ và bị những ông chủ Pháp bóc lột thậm tệ. Những lính thợ Việt Nam đã phải sống một môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường đày ải, bi thảm trên đất Pháp dưới sự thống trị của quân phát xít Đức Quốc xã. Những công binh Việt Nam không được trả lương bổng, mà còn bị kẹt tại Pháp trong 12 năm trời, không được về nước[15].

Đế quốc Nhật Bản tiến vào Đông Dương

Binh lính Đế quốc Nhật Bản hành quân trên đường phố Sài Gòn.

Ngày 30 tháng 8 năm 1940 đại sứ Pháp tại Tokyo là Arsène Henry trước áp lực của Đế quốc Nhật Bản trong Chiến tranh thế giới thứ hai thỏa thuận cho lực lượng 6.000 quân đội của Đế quốc Nhật Bản tiến vào Đông Dương với điều kiện Nhật Bản phải tôn trọng độc lập lãnh thổ của Pháp. Cuộc điều đình chưa kết thúc vì Nhật đòi tăng quân số lên 25.000 lính nhưng vì thấy Pháp cố trì hoãn, Nhật Bản đơn phương dưới sự chỉ huy của tướng Nakamura Akihito tiến quân từ Trung Hoa qua biên giới Bắc Kỳ ngày 22 Tháng Chín và chiếm lấy Lạng Sơn ngày 24 Tháng Chín. Hai bên giao tranh đến ngày hôm sau, chính phủ nước nhà Pháp chính thức đồng ý mọi yêu sách, việc chiếm đóng cùng giao quyền điều hành những địa thế căn cứ quân sự cho quân đội Nhật và ngược lại, hai bên sẽ ngừng chiến.[16]

Năm 1941, khi chiến cuộc càng quyết liệt giữa phe Đồng minh và phe Trục, chính phủ nước nhà Vichy mở thêm hải cảng Cam Ranh và Sài Gòn cho quân đội Nhật Bản sử dụng. Ngày 8 tháng 12 năm 1941, trong khi Đông Dương phải ký với Đế quốc Nhật Bản một thỏa hiệp phòng thủ chung, thì tổ chức lưu vong Pháp quốc Tự do tuyên bố ở trong tình trạng trận chiến tranh với Đế quốc Nhật Bản sau ngày Đế quốc Nhật Bản tấn công vào Trân Châu Cảng, bác bỏ mọi nhượng bộ đã được ký kết với Nhật Bản.[17]

Ngày 8 tháng 12 năm 1943, Ủy ban Giải phóng Quốc gia Pháp (CFLN) công bố thông cáo về Đông Dương, nhắc lại tuyên bố vào 8 tháng 12 năm 1941, và phát hành quy chế mới, mở rộng quyền tự do của những nước trong Liên bang, người Đông Dương hoàn toàn có thể giữ bất kể chức vụ nào của Nhà nước, đồng thời cải cách chính sách hải quan và thuế khóa tự trị.[18] Tuy nhiên, ở Đông Dương, Chính phủ Vichy của đô đốc Decoux vẫn không thay đổi mọi cơ cấu tổ chức cai trị của Pháp.[19]

Tháng 8 năm 1944, Decoux công bố và thực thi một đạo luật bí mật ban cho ông những quyền hạn đặc biệt trong trường hợp mất liên lạc với chính phủ nước nhà Vichy tại Pháp. Ngày 30 tháng 8 năm 1944, ông gửi một bức điện cho hính phủ Vichy với nội dung khuyến nghị tránh những hành vi chống Đế quốc Nhật Bản tại Đông Dương.[20]

Ngày 9 tháng 3 năm 1945, Đế quốc Nhật Bản lật đổ Pháp trên toàn bộ Liên bang Đông Dương vì nhận thấy quân đội Liên bang Đông Dương thuộc Pháp đang sẵn sàng sẵn sàng chống Đế quốc Nhật Bản sau khi Đồng Minh đổ bộ vào Đông Dương.[21] Ngày 9 tháng 3 năm 1945, tại Sài Gòn, đại sứ Nhật Matsumoto Shunichi trao cho Đô đốc Decoux một tối hậu thư, đòi đặt quân đội Pháp dưới quyền của một bộ chỉ huy hỗn hợp Nhật - Pháp, để thực hiện thỏa thuận phòng thủ chung ngày 8 tháng 12 năm 1941. Decoux đã khước từ. Trong vòng 48 giờ, từ Đô đốc Decoux đến những viên chức Pháp thấp nhất đều bị tước quyền hành và bỏ tù hoặc bị tập trung lại.[22] Đế quốc Nhật Bản thay Pháp điều hành hành chính Việt Nam, và Đông Dương, từ ngày 10 tháng 3 năm 1945.[23]

Trước năm 1887, Bắc Kỳ - Trung Kỳ là xứ bảo lãnh còn Nam Kỳ là thuộc địa của Pháp. Năm 1887, theo đề nghị của Bộ Hải quân và Thuộc địa và Bộ Ngoại giao, Tổng thống Cộng hòa Pháp thành lập Liên bang Đông Dương, đứng đầu là Toàn quyền Đông Dương do Tổng thống Pháp chỉ định. Toàn quyền Đông Dương "là người được ủy nhiệm thi hành quyền lực của nước Cộng hoà Pháp tại Đông Dương" chỉ huy những viên chức đứng đầu 3 kỳ tại Việt Nam, Lào, Cao Miên thuộc Liên bang Đông Dương.[24] Hệ thống cơ quan ban ngành sở tại ở Việt Nam được phân thành 3 kì độc lập: Bắc Kỳ, Trung Kỳ và Nam Kỳ. Đứng đầu khối mạng lưới hệ thống cơ quan ban ngành sở tại Bắc Kỳ là Thống sứ Bắc Kỳ; Trung Kỳ là Khâm sứ Trung Kỳ; Nam Kì là Thống đốc Nam Kì.[24]

Có những đơn vị trình độ thực hiện hiệu suất cao quản lý nhà nước ở những nghành rất khác nhau như: Nha Nông - Lâm và Thương mại Đông Dương, Nha Địa lí Đông Dương, Tổng Thanh tra Công chính Đông Dương, Nha Tiếp tế và Vận tải biển Đông Dương, Nha Tài chính Đông Dương, Nha Kiểm tra tài chính Đông Dương, Nha Thuế quan và Độc quyền Đông Dương, Nha Trước bạ, Tài sản và Tem Đông Dương, Nha Lưu trữ và Thư viện Đông Dương, Tổng Thanh tra vệ sinh và Y tế công cộng Đông Dương, Ban Chỉ đạo hạm đội Đông Dương, Nha Học chính Đông Dương, Ngân khố Đông Dương...[24] Ngoài ra còn tồn tại những tổ chức tư vấn như: Hội đồng Tối cao Đông Dương (1887), Hội đồng Phòng thủ Đông Dương (1902), Ủy ban tư vấn về mỏ (1913), Hội đồng tư vấn học chính Đông Dương (1917), Ban chỉ huy kinh tế tài chính (1911)...[24]

Bắc Kì - Trung Kì

Lễ phát huân chương cho quan lại Việt Nam.

Năm 1867, người Pháp thiết lập cơ quan ban ngành sở tại bảo lãnh tại Trung Kì và Bắc Kì. Tại thời điểm này Pháp chỉ định chức Đại biện đóng tại Huế, phái viên ngoại giao do Chính phủ Pháp đặt ra, được xếp bậc ngang với Thượng thư triều đình nhà Nguyễn (điều 20, Hiệp ước năm 1874).[24]

Năm 1883, Chính phủ Pháp đặt chức Tổng ủy viên Cộng hòa Pháp là người đại điện Chính quyền Pháp tại Trung Kì và Bắc Kì, đóng tại Bắc Kì.[24] Sau đó một năm, Chính phủ Pháp đặt ra chức "Tổng trú sứ Trung - Bắc Kì" đứng đầu Chính quyền Bảo hộ, trực thuộc Bộ Ngoại giao và được chỉ định theo Sắc lệnh của Tổng thống Cộng hòa Pháp, đóng tại Huế, là người thay mặt Chính phủ Pháp cạnh bên triều đình Huế để thực hiện nền "bảo lãnh" tại Trung - Bắc Kì, thay cho Tổng ủy viên Cộng hòa Pháp (điều 5, Hiệp ước năm 1884). Dưới quyền Tổng Trú sứ là Thống sứ Bắc Kì và Khâm sứ Trung Kì có thẩm quyền do Tổng Trú sứ quy định.[24]

Trên thực tế, Khâm sứ Pháp có quyền hành rất lớn, có quyền can dự cả vào việc lập vua mới của triều đình Huế. Sau khi vua Kiến Phúc mất tháng 7/1884, triều đình tôn Hàm Nghi lên ngôi. Khâm sứ Pierre Paul Rheinart thấy Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết tự lập vua, không hỏi ý kiến đúng như đã giao kết nên gửi quân vào Huế bắt Triều đình nhà Nguyễn phải xin phép. Rheinart gửi công hàm cho triều đình Huế, nói rằng:

“ "Nam triều có lập ai lên làm vua, thì phải xin phép nước Pháp mới được". ”

Ở Bắc Kì, theo Hiệp ước năm 1883, đứng đầu Tp Hà Nội Thủ Đô, Hải Phòng Đất Cảng và những tỉnh lớn là Công sứ Pháp. Dưới quyền Công sứ có những viên chức người Pháp đứng đầu những tỉnh nhỏ. Công sứ người Pháp chỉ trấn áp những quan lại người bản xứ cấp tỉnh mà không trực tiếp cai trị và có quyền thuyên chuyển quan chức người Việt đi nơi khác.[24] Công sứ phụ trách xét xử những vụ án dân sự, thương mại và án tiểu hình xảy ra giữa người nước ngoài với nhau hoặc giữa người Việt và người nước ngoài. Công sứ còn phụ trách và trấn áp việc thu thuế và sử dụng tiền thu thuế với sự tương hỗ của Bố chánh người Việt.[24]

Đối với những tỉnh Trung Kì, chức Công sứ được lập từ năm 1885. Chức năng của Công sứ những tỉnh Trung Kì không được quy định rõ ràng như đối với Bắc Kì nhưng theo Hiệp ước năm 1883 Công sứ Pháp là người nắm giữ những vấn đề về thương chính và công chính còn quan chức cấp tỉnh người Việt vẫn tiếp tục cai trị như trước mà không phải chịu một sự trấn áp nào của nước Pháp.[24]

Ở những tỉnh Bắc và Trung Kì vẫn tồn tại cơ quan ban ngành sở tại bản xứ do người Việt quản lí. Đứng đầu cấp tỉnh là Tổng đốc hoặc Tuần phủ. Phụ tá cho Tổng đốc và Tuần phủ là Bố chánh và Án sát. Mỗi tỉnh được phân thành những phủ, huyện hoặc châu, đứng đầu là Tri phủ, Tri huyện hoặc Tri châu.[24]

Sau khi thành lập Liên bang Đông Dương, Pháp bãi bỏ chức Tổng Trú sứ Trung - Bắc Kì. Bắc Kì và Trung Kì có lãnh đạo riêng. Thống sứ Bắc Kì phụ trách trước Toàn quyền Đông Dương là người đứng đầu khối mạng lưới hệ thống hành chính của Pháp và An Nam tại Bắc Kì. Phụ tá cho Thống sứ Bắc Kì là những tổ chức như Phủ Thống sứ Bắc Kì, Hội đồng Bảo hộ Bắc Kì, Hội đồng Hoàn thiện giáo dục Bắc Kì, Các Phòng Thương mại, Phòng Canh nông Bắc Kì, Ủy ban tư vấn kì hào bản xứ, Hội đồng quyền lợi kinh tế tài chính và tài chính của người Pháp ở Bắc Kì và những Sở trình độ.[24]

Đứng đầu khối mạng lưới hệ thống hành chính cấp tỉnh ở Bắc Kì là Công sứ hoặc Phó Công sứ người Pháp thuộc quyền lãnh đạo trực tiếp của Thống sứ Bắc Kì, phụ trách trên địa bàn mình phụ trách và báo cáo với Thống sứ Bắc Kì. Các tỉnh quan trọng có cả hai chức vụ trên. Ở mỗi tỉnh Bắc Kì có một Tòa Công sứ, Hội đồng hàng tỉnh và một số trong những sở trình độ.[24] Đứng đầu Tp Hà Nội Thủ Đô và Hải Phòng Đất Cảng là Đốc lí do Toàn quyền Đông Dương chỉ định có quyền hạn tương đương Công sứ chủ tỉnh. Phụ tá cho Đốc lí là Hội đồng thành phố và một số trong những sở trình độ. Đứng đầu thành phố nhỏ hơn là viên Công sứ - Đốc lí, bên gần đó có Ủy ban thành phố do Công sứ - Đốc lí làm Chủ tịch.[24]

Bên cạnh cỗ máy hành chính người Pháp cũng xây dựng khối mạng lưới hệ thống quân sự tại Bắc Kì. Năm 1888, người Pháp chia địa bàn miền Bắc thành 14 Quân khu. Mỗi Quân khu được phân thành những tiểu quân khu gồm những đồn binh. Đến năm 1891, Toàn quyền Đông Dương bãi bỏ những Quân khu để thiết lập những đạo quan binh đứng đầu là viên Tư lệnh có quyền quân sự và dân sự. Về quân sự, Tư lệnh độc lập chỉ huy và tổ chức mọi cuộc hành quân trên địa bàn và chịu sự chỉ huy tối cao của Tổng Tư lệnh lực lượng quân đội viễn chính Pháp tại Đông Dương. Về dân sự, Tư lệnh chịu sự chỉ huy tối cao trực tiếp của Toàn quyền Đông Dương. Mỗi đạo quan binh được phân thành những Tiểu quân khu, đứng đầu là viên sĩ quan có quyền hành như Công sứ, chịu sự chỉ huy trực tiếp của Tư lệnh đạo quan binh.[24] Đến năm 1908, Toàn quyền Đông Dương cải tổ đạo quan binh. Theo đó, đạo quan binh được tổ chức ngang với cấp tỉnh, đứng đầu là Tư lệnh có quyền hành chính, tư pháp ngang với Công sứ và chịu sự chỉ huy trực tiếp của Thống sứ Bắc Kì. Về quân sự, Tư lệnh đạo quan binh chịu sự chỉ huy trực tiếp của Tổng Tư lệnh lực lượng quân đội viễn chính Pháp tại Đông Dương. Mỗi đạo quan binh có một số trong những Đại lí. Mỗi đạo quan binh cũng luôn có thể có Hội đồng hàng tỉnh như bên dân sự.[24]

Toà Khâm sứ Trung Kì thiết lập năm 1886 là cơ quan chỉ huy về mọi mặt hoạt động và sinh hoạt giải trí của cơ quan ban ngành sở tại địa phương ở Trung Kì. Phụ tá cho Khâm sứ Trung Kì có những tổ chức như: Hội đồng Bảo hộ, Phòng Tư vấn liên hiệp thương mại canh nông Trung Kì, Hội đồng hoàn thiện giáo dục bản xứ Trung Kì, Hội đồng quyền lợi kinh tế tài chính và tài chính của người Pháp ở Trung Kì; Ủy ban khai thác thuộc địa Trung Kì.[24]

Tại mỗi tỉnh Trung Kì có Công sứ người Pháp để nắm bắt những vấn đề về thương chính và công chính trong tỉnh. Đối với tỉnh quan trọng hoặc địa bàn rộng có thêm chức Phó Công sứ và đặt thêm một trung tâm hành chính hoặc Sở Đại lí. Ở mỗi tỉnh có một Tòa Công sứ và Hội đồng hàng tỉnh phụ tá cho Công sứ. Đứng đầu thành phố Đà Nẵng là Đốc lí. Phụ tá cho Đốc lí có Ủy ban thành phố. Đứng đầu những thành phố nhỏ hơn là viên Công sứ - Đốc lí, bên gần đó là Ủy ban thành phố do Công sứ - Đốc lí làm Chủ tịch.[24]

Tại Bắc Kì và Trung Kì, người Pháp thực hiện chủ trương "cải lương hương chính" để can thiệp vào tổ chức quản lí cấp xã nhằm mục đích xóa bỏ sự tự trị và dân chủ kéo dãn Hàng trăm năm của hiệp hội làng xã ở Việt Nam và thay thế tầng lớp Nho sĩ lãnh đạo làng xã, được dân chúng bầu chọn nhờ đạo đức và học vấn, bằng tầng lớp địa chủ có thế lực, địa vị nhờ tài sản. Bằng những cải cách khối mạng lưới hệ thống cơ quan ban ngành sở tại làng xã, người Pháp muốn trấn áp dân chúng ngặt nghèo hơn, ngăn ngừa những cuộc nổi loạn do giới Nho sĩ lãnh đạo và tạo ra một tầng lớp lãnh đạo địa phương dễ sai bảo. Tổ chức hành chính cấp xã dưới thời Pháp thuộc phải chịu sự giám sát và trấn áp của cơ quan ban ngành sở tại cấp tỉnh về nhân sự cũng như mọi hoạt động và sinh hoạt giải trí của xã. Lý trưởng, xã trưởng là người trung gian giữa dân chúng trong làng, xã và cơ quan ban ngành sở tại cấp tỉnh. Bên cạnh Lý trưởng còn tồn tại những tổ chức như Hội đồng kì mục, Hội đồng Tộc biểu, Hội đồng Đại Kì mục và những ủy ban thường trực.[24] Những cải cách của người Pháp dẫn đến tệ mua quan bán chức ở địa phương và nạn tham nhũng, cường hào ác bá phát triển không trấn áp được. Đây cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng vô tổ chức và tan rã của xã hội Việt Nam mà Ngô Đình Nhu từng đề cập đến.

Tây Nguyên

Pháp xem Tây Nguyên là một phần lãnh thổ Việt Nam, thừa kế từ những tuyên bố của nhà Nguyễn, vốn coi Tây Nguyên là vùng đất lệ thuộc. Từ lúc khởi đầu thời kỳ Pháp thuộc đến năm 1898, cấu trúc hành chính do nhà Nguyễn thiết lập tại Tây Nguyên, rõ ràng là những đơn vị sơn phòng do vua Tự Đức lập từ năm 1863, được Pháp không thay đổi.[25]

Năm 1888, một người Pháp gốc đảo Corse tên là Mayréna sang Đông Dương, chọn Dakto làm vùng đất cát cứ và lần lượt đoạt được những bộ lạc thiểu số. Ông thành lập Vương quốc Sedang có Quốc kỳ và phát hành giấy bạc, có cấp chức riêng và tự mình lập làm vua xưng là Marie đệ Nhất. Nhận thấy được vị trí quan trọng của vùng đất Tây Nguyên, nhân thời cơ Mayréna về châu Âu vận động xin viện trợ từ những cường quốc Tây phương, chính phủ nước nhà Pháp đã đưa công sứ Quy Nhơn F. Guiomar (1889 - 1890) lên tiếp thu. Mayréna trên đường trở lại Đông Dương khi quá cảnh Tân Gia Ba thì bị nhà chức trách giữ lại. Chính phủ Pháp cũng ra lệnh cấm Mayréna nhập cư. Mayréna mất không lâu sau đó ở Mã Lai. Vùng Tây Nguyên Tính từ lúc năm 1889 được đặt dưới quyền quản lý của Công sứ Quy Nhơn và vương quốc Sedang cũng trở nên giải tán.[26]

Năm 1893, bác sĩ Alexandre Yersin mở cuộc thám hiểm và phát hiện ra Cao nguyên Lang Biang.[27]

Ngày 16 tháng 10 năm 1898, Khâm sứ Trung Kỳ là Léon Jules Pol Boulloche (1898 - 1900) đề nghị Cơ mật Viện triều Nguyễn giao cho Pháp trực tiếp phụ trách bảo mật thông tin an ninh tại những cao nguyên Trung Kỳ. Năm 1898, khi vương quốc Sedang bị giải tán thì ngay năm sau (tức 1899), thực dân Pháp buộc vua Đồng Khánh ban dụ ngày 16 Tháng 10[26] trao cho họ Tây Nguyên để họ có toàn quyền tổ chức hành chính và trực tiếp cai trị những dân tộc bản địa thiểu số ở đây. Triều đình Huế chỉ giữ việc chỉ định một viên quan Quản đạo có tính cách tượng trưng. Năm 1900, Toàn quyền Paul Doumer đích thân thị sát Đà Lạt và quyết định chọn Đà Lạt làm thành phố nghỉ mát, khởi đầu sự can thiệp trực tiếp trên cao nguyên.

Về mặt hành chánh năm 1901 người Pháp đặt sở Đại lý ở Trà Mi, tỉnh Tỉnh Quảng Ngãi để quản lý toàn vùng sơn cước bốn tỉnh Quảng Nam, Tỉnh Quảng Ngãi, Bình Định và Phú Yên. Tuy đây chưa phải là đất Cao nguyên nhưng được dùng làm cơ sở tiếp quản dần, tách rời vùng mạn ngược với miền xuôi.[26]

Năm 1907, tòa Đại lý ở Kontum đổi thành tòa Công sứ Kontum, cùng với việc thành lập những trung tâm hành chính Kontum và Cheo Reo với viên Công sứ Kontum đầu tiên là Guenot. Tiếp theo là tỉnh lỵ Pleiku ra đời, công sứ Pháp đầu tiên là Leon Plantié[26]. Thực dân người Pháp khởi đầu lên đây xây dựng những đồn điền đồng thời cũng ngăn cấm người Việt lên theo, trừ số phu họ mộ được. Năm 1917, thị xã Đà Lạt được thành lập với viên Thị trưởng lúc đó là Cunhac (1916 - 1920).

Năm 1923 thành lập tỉnh Darlac dưới quyền công sứ Pháp Sabatier.[26]

Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, người Pháp áp dụng chủ trương "chia để trị" triệt để khi thấy tình thế ngày càng bất lợi cho chính sách thực dân. Ngày 27 tháng 5 năm 1946, Cao ủy Đông Dương Georges d’Argenlieu ký văn bản thành lập Xứ Thượng Nam Đông Dương (tiếng Pháp: Pays Montagnards Du Sud Indochinois, PMSI) với quyền tự trị cho sắc dân Thượng cách biệt khỏi quyền quản lý của người Kinh ở miền xuôi.[28]

Nam Kỳ

Dinh Toàn quyền Đông Dương tại Sài Gòn

Theo Hiệp ước năm 1862, ba tỉnh miền Đông Nam Kì trở thành thuộc địa trực thuộc Bộ Hải quân và Thuộc địa do một viên Đô đốc phụ trách cả về dân sự và quân sự. Đến năm 1879, đứng đầu Nam Kỳ là Thống đốc. Dưới Thống đốc Nam Kì là: Tổng Biện lí phụ trách về mặt pháp chế; Chánh chủ trì phụ trách về vấn đề tài chính và Giám đốc Nha Nội chính.[24]

Nha Nội chính gồm Ban Tổng Thư kí, Ban Hành chính và Hoà giải, Ban Canh nông -Thương mại. Dưới quyền Giám đốc Nha Nội đó đó là những Tham biện phụ trách chỉ huy đội lính cơ trong khu vực quản lí.[24]

Thời kì này, Nam Kì được phân thành bốn khu vực hành đó đó là Sài Gòn, Mỹ Tho, Vĩnh Long và Bát Xác. Mỗi khu vực hành chính được phân thành những tiểu khu hành chính (đến năm 1900 được gọi là tỉnh) gồm những tổng. Đứng đầu tiểu khu hành đó đó là viên quan người Pháp ngạch quan cai trị. Mỗi tiểu khu được phân thành một số trong những đơn vị là Trung tâm hành chính, đứng đầu là quan chức người Việt với chức vụ là Đốc phủ sứ, Tri phủ hoặc Tri huyện tương đương cấp phủ, huyện ở Bắc và Trung Kì. Mỗi tiểu khu hành chính được phân thành những tổng gồm nhiều xã. Chánh, Phó chánh tổng do những viên thanh tra chỉ định được xếp ngạch nhân viên cấp dưới hành chính. Đứng đầu cấp xã là xã trưởng và phó lí.[24]

Thành phố Sài Gòn được thành lập năm 1877. Thành phố Chợ Lớn được thành lập năm 1879. Đứng đầu thành phố là Đốc lí tương đương quan chủ tỉnh. Ngoài ra còn tồn tại Hội đồng thành phố có hiệu suất cao thảo luận, biểu quyết, quyết định những vấn đề của thành phố; góp ý về những vấn đề mà cấp trên yêu cầu và đề đạt mọi nguyện vọng liên quan đến quyền lợi của thành phố lên cấp trên.[24]

Bên cạnh khối mạng lưới hệ thống hành chính còn tồn tại những hội đồng phụ tá như: Hội đồng tư mật, Hội đồng thuộc địa Nam Kì, Hội đồng tiểu khu, Hội đồng hàng tỉnh.[24]

Sau khi thành lập Liên bang Đông Dương, Thống đốc Nam Kì thao tác tại Tòa Thống đốc Nam Kì chịu sự chỉ huy trực tiếp của Toàn quyền Đông Dương tương đương với Thống sứ Bắc Kì và Khâm sứ Trung Kì. Chức vụ Giám đốc Nha Nội chính bị xóa bỏ. Bên cạnh Thống đốc Nam Kì có những tổ chức phụ tá Hội đồng Tư mật, Hội đồng thuộc địa, Phòng Thương mại Nam Kì, Phòng Canh nông Nam Kì, Hội đồng Học chính Nam Kì, Ủy ban khai thác thuộc địa Nam Kì...[24]

Nam Kì được phân thành 20 tỉnh và 2 thành phố lớn là Sài Gòn và Chợ Lớn. Đứng đầu Sài Gòn và Chợ Lớn là Đốc lí và Phó Đốc lí. Đứng đầu tỉnh là viên chức người Pháp. Mỗi tỉnh có một Sở Tham biện, Hội đồng hàng tỉnh phụ tá cho chủ tỉnh. Ở Nam Kì không tồn tại khối mạng lưới hệ thống cơ quan ban ngành sở tại cấp tỉnh của người Việt do đó người Pháp quản lí và điều hành trực tiếp cỗ máy hành chính. Tại một số trong những tỉnh, có những trung tâm hành chính hoặc Sở Đại lí.[24]

Tại Nam Kỳ, người Pháp cũng cải cách khối mạng lưới hệ thống cơ quan ban ngành sở tại cấp làng xã nhằm mục đích xóa bỏ sự tự trị và dân chủ ở cấp làng xã. Đứng đầu mỗi làng là Lí trưởng, đứng đầu xã là Xã trưởng. Bên cạnh Lý trưởng còn tồn tại những tổ chức như Hội đồng kì mục, Hội đồng Tộc biểu, Hội đồng Đại Kì mục và những ủy ban thường trực.[24] Mục tiêu của người Pháp ở Nam Kỳ cũng tương tự như Bắc Kỳ và Trung Kỳ là muốn trấn áp dân chúng ngặt nghèo hơn, ngăn ngừa những cuộc nổi loạn do giới Nho sĩ lãnh đạo và tạo ra một tầng lớp lãnh đạo địa phương dễ sai bảo nhưng đồng thời người Pháp cũng tạo ra tình trạng tham nhũng, mua quan bán chức ở những địa phương.

Các khuynh hướng chính trị

Năm 1927, những người dân Việt theo chủ nghĩa dân tộc bản địa, đứng vị trí số 1 bởi Nguyễn Thái Học,[29] thành lập Việt Nam Quốc dân Đảng (giống Trung Hoa Quốc dân Đảng) với tiềm năng "Làm một cuộc cách mạng quốc gia, dùng võ lực đánh đổ chính sách thực dân phong kiến, để lập nên một nước Việt Nam Độc lập Cộng hòa. Đồng thời giúp sức những dân tộc bản địa bị áp bức trong công cuộc tranh đấu giành độc lập của tớ, đặc biệt là những nước lân cận: Ai Lao, Cao Miên.".[30] Đến năm 1930, sau khi cuộc khởi nghĩa Yên Bái thất bại, Việt Nam Quốc dân Đảng bị suy yếu nghiêm trọng, một số trong những lãnh đạo chủ chốt của nó phải lưu vong sang Trung Quốc. Nguyễn Thái Học bị bắt và lên máy chém ngày 12 tháng 6 năm 1931.[29]

Năm 1930, những người dân Việt theo chủ nghĩa Marx-Lenin, đứng vị trí số 1 bởi Nguyễn Ái Quốc,[29] thành lập Đảng Cộng sản Đông Dương.[29] Đảng Cộng sản Đông Dương mau chóng trở thành tiềm năng tiêu diệt của Pháp khi bùng nổ cao trào cách mạng năm 1930-1931 tuy nhiên tổ chức của tớ thân thiện với Mặt trận Bình dân cánh tả trong cơ quan ban ngành sở tại Pháp. Nguyễn Ái Quốc bị người Anh bắt tại Hồng Kông ngày 6 tháng 6 năm 1931, và bí mật rời khỏi Hồng Kông trong năm 1933 trước khi bị xem là đã chết năm 1934.[29] Người Pháp không ngừng nghỉ tuyên truyền Đảng Cộng sản Đông Dương là tay sai của Quốc tế Cộng sản đang tìm cách nổi dậy chống lại Pháp và làm suy yếu phương Tây.[29]

Tại Việt Nam, thuở nào, từ thập niên 1930 cụm từ "chủ nghĩa quốc gia" hay được sử dụng. Trong thời Pháp thuộc, một số trong những nhóm theo chủ nghĩa này ủng hộ chính sách bảo lãnh của Pháp tại Đông Dương, ủng hộ chủ nghĩa quốc gia ở Pháp (chỉ những nhóm chính trị cánh hữu hay cực hữu ở Pháp). Có nhóm năm 1939 khi cánh hữu thắng cử ở Pháp, đã lôi kéo "từ giã hết chủ nghĩa xã hội, quốc tế, cộng sản xét ra không còn lợi gì cho tiền đồ Tổ quốc đi, để quay đầu về phụng sự chủ nghĩa quốc gia", họ cho là những lý tưởng kia "không lấy thực nghiệm ra mà suy xét, chỉ đuổi theo lý tưởng suông" và xem một số trong những nước "đem ra thực hành đều thất bại cả", họ lôi kéo "trông cậy vào sự chỉ huy của nước Pháp bảo lãnh,... yêu cầu nước Pháp thiết kế xây dựng cho nước ta một quốc gia, có chính phủ nước nhà phụ trách những việc nội trị trước một Dân viện có quyền lập pháp". Tức đòi quyền tự trị chứ không phải độc lập.

Họ bác bỏ quan điểm của "bọn thanh niên... cứ nhứt định theo đòi văn minh Âu - Mỹ mà thôi", và lôi kéo "Phục hồi quốc quyền, chấn hưng quốc thể", bác bỏ "tư tưởng và óc đảng phái đã làm cho quốc dân Việt Nam tam phân ngũ liệt", và "đòi tự trị", "quân chủ lập hiến". Họ bác bỏ "thuyết xã hội, thuyết quốc tế cùng đảng viên tả phái đi cổ động tự do", cho đó là "trái với tinh thần "trung quân ái quốc" của dân chúng, trái với luân lý Phật đà, Khổng Tử, khác với chủ nghĩa quốc gia cái rễ từ đời Trưng Nữ vương đuổi Tô Định, Triệu Ấu đuổi quân Ngô", lôi kéo "chỉ có ai là thức thời, có lòng yêu nước trung vua vốn sẵn, chỉ nhờ vào cái chủ nghĩa "Pháp Nam hợp tác", "Pháp Việt đề huề", học đòi người quý quốc, làm cho nước được mạnh, dân được giàu lên đã".

Theo báo Tràng An những người dân này chủ trương "Nếu tất cả chúng ta mong có ngày kia, nước Pháp sẽ theo hòa ước 6 juin 1884, thi hành triệt để giao giả về quốc quyền cho tất cả chúng ta tự trị lấy việc nước nhà ta, thì trước hết tất cả chúng ta cũng phải bắt chước người Pháp đồng tâm hiệp lực lại, trên dưới một lòng, quân dân một dạ, cử quốc hiệp nhất, làm cho nước Pháp kính nể, nước Pháp tin cẩn mới được". Một số chính trị gia theo khunh phía này tiêu biểu như Bùi Quang Chiêu, Phạm Quỳnh...nhưng đường lối rõ ràng rất khác nhau. Họ chống lại Mặt trận Bình dân (cánh tả) ở Pháp. Phạm Quỳnh, Ngô Đình Khôi... tiêu biểu cho khuynh hướng bảo lãnh Pháp, quân chủ kèm dân quyền, sau được bố trí theo hướng thân Nhật, là nhóm "quốc gia" nhất, Bùi Quang Chiêu được bố trí theo hướng tự do, và lập hiến kiểu dân chủ tư sản, sau ngả xu hướng xã hội cấp tiến, pha trộn chủ nghĩa tự do và xã hội, gần đường lối Gandhi nhưng ủng hộ bảo lãnh Pháp, thuở nào gian ngắn link với nhóm ủng hộ thợ thuyền cộng sản và xã hội. Hồ Văn Ngà thì nhờ vào Nhật ủng hộ độc lập. Ngoài ra còn tồn tại "Quốc gia Xã hội" (gọi tắt là Quốc xã) như nhóm Đại Việt của Trần Trọng Kim,... Pháp thời gian đó cũng luôn có thể có Đảng Quốc gia Xã hội Pháp, có chi nhánh tại Đông Dương.

Các phong trào chống Pháp

Nhóm nghĩa quân của Đề Thám (hình chụp của trung úy Romain-Desfossés).

Những người Việt bị Pháp bắt trong vụ án Hà thành đầu độc.

Thủ cấp của Dương Bé, Tư Bình và Đội Nhân bị Pháp chặt đầu ngày 8/7/1908 trong vụ "Hà Thành đầu độc".

Trong khi nỗ lực khai thác tài nguyên thiên nhiên của Đông Dương và nhân lực để đánh Chiến tranh thế giới thứ nhất, Pháp trấn áp tất cả hoạt động và sinh hoạt giải trí tụ tập yêu nước ở Việt Nam. Nhiều cuộc nổi loạn chống thực dân bộc phát tại Việt Nam nhưng đã bị Pháp đàn áp thuận tiện và đơn giản.

Cuộc phản kháng đầu tiên là vì Tôn Thất Thuyết với trận phản công ở Kinh thành Huế, nhưng sau đó bị quân Pháp đẩy lùi, triều đình Hàm Nghi lui về Quảng Trị, rồi thành phố Hà Tĩnh. Ngày 13 tháng 7, Chiếu Cần Vương được ban ra, phái chủ chiến và những thổ hào ở những địa phương khởi nghĩa hưởng ứng, tạo nên phong trào Cần Vương. Phong trào thu hút được một số trong những những quan lại trong triều đình và văn thân. Ngoài ra, phong trào còn thu hút đông đảo những tầng lớp người Việt yêu nước thời bấy giờ.

Phong trào Cần vương thực chất đã trở thành một khối mạng lưới hệ thống những cuộc khởi nghĩa vũ trang trên khắp toàn nước, hưởng ứng chiếu Cần Vương của vua Hàm Nghi, kéo dãn từ 1885 cho tới 1896. Các cuộc khởi nghĩa nổ ra rộng khắp và tập trung nhất ở những tỉnh đồng bằng, nhưng quân đội Pháp dùng những ưu thế về hỏa lực để nhanh gọn đàn áp những nghĩa quân. Các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu thời kỳ này gồm có: khởi nghĩa Ba Đình, khởi nghĩa Nghệ An, khởi nghĩa Bình Định, khởi nghĩa Thái Bình, Tỉnh Nam Định, hoạt động và sinh hoạt giải trí của Nghĩa hội Quảng Nam...

Năm 1888, vua Hàm Nghi bị Pháp bắt, ông cự tuyệt hợp tác với Pháp.Thực dân Pháp quyết định đưa vua Hàm Nghi đi đày tại Algérie, một thuộc địa của Pháp ở Bắc Phi (châu Phi). những cuộc khởi nghĩa chống Pháp vẫn tiếp tục nhưng suy yếu dần. Các lực lượng nghĩa quân bị đẩy lùi về những khu vực thượng du, trung du hay vùng lau sậy rậm rạp như Hùng Lĩnh của Tống Duy Tân, Thanh Sơn của Đốc Ngữ, Rừng Già của Đề Kiều, Bãi Sậy, Hai Sông của Nguyễn Thiện Thuật, Hương Khê của Phan Đình Phùng và Cao Thắng... Đến năm 1896, phong trào Cần Vương tan rã.

Ngoài ra, thời kỳ này còn tồn tại khởi nghĩa Yên Thế, thủ lĩnh của cuộc khởi nghĩa này là Hoàng Hoa Thám có liên quan tới phong trào Cần Vương. Cuộc khởi nghĩa này kéo dãn tới năm 1913 thì bị dập tắt.

Ngày 27/7/1908, xảy ra vụ Hà thành đầu độc nhằm mục đích vào binh lính Pháp ở Tp Hà Nội Thủ Đô có sự tham gia của Hoàng Hoa Thám. Cuộc binh biến này được sẵn sàng sẵn sàng rất chu đáo, theo đó nghĩa quân sẽ bắn phá đồn binh Pháp tại Đồn Thủy (nay là Bệnh viện Quân đội 108, Tp Hà Nội Thủ Đô) bằng đại bác nhằm mục đích vô hiệu hóa đồn này. Các đồn binh tại Sơn Tây và Bắc Ninh sẽ bị chặn đánh, không cho quân Pháp tiếp cứu Tp Hà Nội Thủ Đô. Quân Đề Thám chờ ngoài thành Tp Hà Nội Thủ Đô, chờ tín hiệu từ trong thành, sẽ đánh Gia Lâm và cắt đường xe lửa và điện thoại. Tuy nhiên cuộc binh biến thất bại, quân Đề Thám phải rút về, 24 người tham gia cuộc binh biến bị Pháp xử tử bằng phương pháp chém đầu, 70 người bị xử tù chung thân.

Năm 1916, vua Duy Tân xuất cung tham gia cuộc nổi dậy do Thái Phiên và Trần Cao Vân tổ chức. Người Pháp được mật báo kế hoạch nổi dậy. Pháp bắt Triều đình Huế phải xét xử những lãnh đạo của cuộc khởi nghĩa. Bốn đại thần gồm Thái Phiên, Trần Cao Vân, Tôn Thất Đề và Nguyễn Quang Siêu bị chém đầu ở An Hòa. Vua Duy Tân bị truất ngôi và đày đi đảo La Réunion ở Ấn Độ Dương cùng với vua cha là Thành Thái vào năm 1916.

Một trong những cuộc nổi dậy lớn số 1 năm 1916 là cuộc khởi nghĩa Thái Nguyên ở miền Bắc. Khoảng 300 binh lính người Việt đã nổi dậy, phóng thích và cấp súng ống cho 200 tù binh chính trị cùng vài trăm dân địa phương. Nghĩa quân đánh chiếm và làm chủ Thái Nguyên trong nhiều ngày liền, với kỳ vọng được tiếp viện bởi Trung Quốc Quốc Dân Đảng. Khi không còn ai đến giúp họ, Pháp đã đánh chiếm lại Thái Nguyên và truy sát hầu hết những nghĩa quân.

Một lính Pháp đã viết trong hồi ký:[31]

Trong thời kỳ tôi ở đây (ở Bắc Kì), không còn tuần nào là tôi không thấy vài cái đầu rụng. Trong những cảnh ấy, tôi chỉ từ ghi nhớ được một điều là tất cả chúng ta (người Pháp) còn độc ác, còn dã man hơn hết bọn kẻ cướp nhà nghề. Tại sao lại sở hữu những hành vi quái ác đến thế đối với một con người tù sắp phải chết? Tại sao lại dùng nhục hình, tại sao phải giải từng đoàn tù đi bêu khắp xóm làng?

Theo sắc lệnh ngày 17-10-1887, thực dân Pháp thành lập Liên bang Đông Dương, thời điểm đó mới gồm có có Bắc Kì, Trung Kì, Nam Kì và Campuchia, trực thuộc Bộ Hải quân và Thuộc địa. Ngày 19- 4-1899, Tổng thống Pháp ra sắc lệnh sáp nhập thêm Lào vào Liên bang Đông Dương. Việt Nam bị chia cắt làm 3 kì: Bắc Kì, Trung Kì và Nam Kì với ba chính sách cai trị rất khác nhau. Bắc Kì và Trung Kì là hai xứ bảo lãnh vẫn còn giữ lại cơ quan ban ngành sở tại phong kiến về hình thức; Nam Kì là đất thuộc địa hoàn toàn do Pháp nắm cùng với Lào và Campuchia cũng là đất bảo lãnh của Pháp, hợp thành Liên bang Đông Dương. Việt Nam, Lào, Campuchia bị xóa tên trên map thế giới.

Rue Paul Bert, tức phố Tràng Tiền, nhìn về phía Nhà hát Lớn, Tp Hà Nội Thủ Đô, thời Pháp thuộc.

Vào quá trình đầu, thực dân Pháp mới chỉ chú trọng vào hai nghành đa phần là nông nghiệp và khai mỏ.

Nông nghiệp: Năm 1897, Pháp ép triều Nguyễn ký điều ước "nhượng" quyền "khai khẩn đất hoang" cho họ. Ngay sau đó, Pháp tăng cường cướp đoạt đất đai, lập những khu đồn điền lớn để trồng cao su, thứ cây công nghiệp mà Pháp coi trọng khi đó. Công nghiệp: chú trọng khai thác mỏ than và sắt kẽm kim loại. Tuy nhiên Pháp không xây nhà máy sản xuất luyện kim tại Việt Nam, tất cả tài nguyên được chở về Pháp. Phần lớn những xí nghiệp khai mỏ nằm trong tay những tập đoàn tư bản Pháp. Phương thức hoạt động và sinh hoạt giải trí là tận dụng nhân công lao động rẻ mạt, sao cho ngân sách sản xuất hạ xuống mức thấp nhất để thu lợi nhuận cao. Giao thông vận tải: xây dựng khối mạng lưới hệ thống đường giao thông vận tải tân tiến, vừa phục vụ làm ăn lâu dài, vừa nhằm mục đích mục tiêu quân sự. Thương nghiệp: Việt Nam trở thành thị trường độc quyền của tư bản Pháp, Pháp độc quyền thu thuế xuất nhập khẩu. Tất cả sản phẩm & hàng hóa Việt Nam mà Pháp cần đều phải ưu tiên xuất sang Pháp, không được xuất khẩu sang nước khác, những sản phẩm & hàng hóa mà Pháp thừa ế hoặc kém phẩm chất so với sản phẩm & hàng hóa của những nước khác thì Pháp xuất sang Việt Nam.Nông nghiệp

Dưới thời Pháp thuộc, địa chủ phong kiến tiếp tục được duy trì. Ngoài ra còn tồn tại thêm việc chiếm hữu diện tích s quy hoạnh lớn đất đai của thực dân Pháp và giáo hội Thiên Chúa giáo. Ở Bắc Kì, tính đến năm 1902, người Pháp đã chiếm hữu 182.000 héc ta đất trong đó có 50.000 héc ta ở những vùng trù phú nhất.[32] Sau khi chiếm đất, thực dân Pháp đa phần vẫn áp dụng phương pháp phát canh thu tô. Một số tư bản thực dân có marketing thương mại trong những sở đồn điền mới theo lối tư bản chủ nghĩa, nhưng số này ít, đa phần là nhằm mục đích tận dụng nhân công rẻ mạt. Ngoài địa chủ Pháp, giáo hội Thiên Chúa chỉ riêng ở Nam Kỳ đã sở hữu 1/4 diện tích s quy hoạnh đất canh tác.[32] Đầu năm 1945, nông dân chiếm 95% dân số Việt Nam nhưng làm chủ không thật 30% diện tích s quy hoạnh ruộng đất. Riêng tầng lớp nông dân nghèo (không còn hoặc chỉ có rất ít ruộng đất) chiếm 60% dân số nông thôn, nhưng chỉ có tầm khoảng chừng 10% ruộng đất. Còn giai cấp địa chủ phong kiến Việt Nam, địa chủ thực dân Pháp, địa chủ Công giáo chiếm không tới 5% dân số nhưng chiếm hữu 70% ruộng đất.[33]

Ở miền Bắc trước năm 1945, chỉ có 4% dân số đã chiếm hữu tới 24,5% tổng số ruộng đất.[32] Còn lại phần lớn nông dân nghèo thì không còn hoặc chỉ có rất ít đất canh tác. Ngay từ cuối trong năm 1920, Nguyễn Ái Quốc đã mô tả nông dân Việt Nam như sau: "Ruộng bị Tây chiếm hết, không đủ mà cày. Gạo bị nó chở hết, không đủ mà ăn. Làm nhiều, được ít, thuế nặng... Đến nỗi chết đói, hoặc bán vợ đợ con, hoặc đem thân làm nô lệ như những người dân nó chở đi Tân thế giới..." [34]. Miền Bắc Việt Nam thường rơi vào tình trạng đói kém khi mất mùa hoặc gặp thiên tai, lũ lụt. Các lần vỡ đê vào trong năm 1893, 1899, 1904, 1905, 1911, 1913, 1915, 1926, 1936, trong đó lớn số 1 là năm 1915, làm cho Bắc bộ điêu tàn, dù đã có nhưng nỗ lực trị thủy của cơ quan ban ngành sở tại như đập chặn sông Đuống 1892, đập tràn Vĩnh Yên 1895, đắp đê liên tục từ 1918 đến 1944, đập Đáy 1937.[35] Trong nạn đói năm Ất Dậu làm 2 triệu người chết, tỷ lệ chết đói cao nhất là những nông dân không còn đất canh tác.

Tại miền Trung, tuy sản lượng lúa và cafe tăng dần ở Bắc Trung Kỳ [36], cũng như thủy lợi và chăn nuôi có nhiều tiến bộ,[36] nhưng sản lượng lúa trên đầu người giảm một nửa vào năm 1945 so với đầu thế kỷ 20 [37]. Việc này cùng với sự bóc lột tăng cường khiến nông dân bị bần hàn hóa.[37]

Ở Nam Kỳ, người Pháp sớm nhận thấy tiềm năng thu lợi nhuận từ nông nghiệp của vùng này[35]. Tại đây, tính đến năm 1936, Pháp đã đào được 1360 km kênh chính, 2500 km kênh phụ với kinh phí đầu tư khoảng chừng 54[35] đến 58 triệu Franc[38]. Hệ thống kênh đào được thực hiện trong khoảng chừng 80 năm ở Nam Kỳ đã làm thay đổi hẳn diện mạo nông nghiệp ở Đồng bằng Sông Cửu Long khiến diện tích s quy hoạnh đất canh tác được mở rộng, sản lượng lúa mỗi ngày một tăng, hình thành nên thị trường sản phẩm & hàng hóa nông nghiệp. Giao thông vận tải cũng phát huy hiệu suất cao qua khối mạng lưới hệ thống đường thủy.[38] Người Pháp thúc đẩy việc khai khẩn rừng tràm, đồng cỏ và những vùng đất thấp ở Nam Kỳ như Long Xuyên, Châu Đốc và Đồng Tháp Mười[39]. Trong nửa thế kỷ (1880-1937), diện tích s quy hoạnh trồng lúa tăng lên 420% (1880: 522.000 mẫu; 1937: 2,2 triệu mẫu), số lúa xuất cảng tăng lên 545% (1880: 284.000 tấn; 1937: 1,5 triệu tấn), số dân tăng 260% (1880: 1,7 triệu, 1937: 4,5 triệu)[40]. Pháp bán đất cho những điền chủ người Pháp và người Việt, gồm có những điền chủ thuộc tứ đại phú hộ Nam Kỳ, thu về 235 triệu Franc. Điền chủ lớn chiếm 1.035.000 ha, điền chủ nhỏ chiếm 620.000 ha, quan nhỏ chiếm 230.000 ha, còn sót lại 500.000 ha cho hơn 4 triệu nông dân[35]. Mức địa tô phổ biến là 50% [41], và tá điền chỉ có thu nhập bằng khoảng chừng 2,7% so với địa chủ [42].

Công nghiệp Thương nghiệp

Pháp giành độc quyền marketing thương mại nhiều món đồ quan trọng. Bản án chính sách thực dân Pháp của Hồ Chí Minh đã trích dẫn: "Nói đến những món độc quyền, người ta hoàn toàn có thể tưởng tượng Đông Dương như một con nai béo mập bị trói chặt và đương hấp hối dưới những cái mỏ quặp của một bầy diều hâu rỉa rói mãi không thấy no".

Dịch Vụ TM Cơ sở hạ tầng Các loại thuế

Chính quyền thực dân Pháp thu lợi tức thuộc địa thông qua khối mạng lưới hệ thống những sắc thuế, nhiều loại thuế được đặt ra một cách vô lý. Các loại thuế được thu và phân chia theo hai loại ngân sách: thu cho Ngân sách Đông dương (đa phần là thuế quan, thuế rượu, thuốc phiện, muối,..) và thu cho Ngân sách địa phương gồm những xứ (Bắc kì, Trung kì, Nam kì) và những tỉnh (đa phần là thuế thân, thuế ruộng đất, thuế lao dịch,...)[43]:

Thuế muối: Pháp quy định toàn bộ số muối mà dân sản xuất phải bán hết cho nhà nước Pháp với giá rẻ, rồi Nhà nước bán lại cho dân (kể khắp cơ thể trực tiếp sản xuất muối) với giá cao hơn, để hưởng lợi nhuận. Không chỉ phục vụ tiềm năng tận thu của cơ quan ban ngành sở tại Pháp mà còn mang ý nghĩa chính trị: Pháp hoàn toàn có thể dùng muối làm áp lực với nhân dân khi cần, vì muối là món đồ thiết yếu của người dân. Thuế rượu: Pháp cấm mọi việc nấu rượu của tư nhân Việt nam (kể cả việc tự nấu rượu để uống), đồng thời giao chỉ tiêu bán "rượu ty" cho cơ quan ban ngành sở tại tổng, xã để thu lợi nhuận. Thuế thuốc phiện: Pháp mua và chế biến thuốc phiện, khuyến khích dân Việt tiêu thụ, mở tiệm hút thuốc phiện để tạo được thu nhập lớn cho cơ quan ban ngành sở tại Pháp.

Thuế thân (thuế đinh): Mọi dân đinh từ 18 đến 60 tuổi đều phải đóng thuế này. Trước kia, thuế thân chỉ thu của người dân có ít nhiều tài sản, hoàn toàn có thể đóng thuế, được chia ruộng đất công, nhưng nay thì Pháp thu toàn bộ. Thuế thân đã tạo thêm cho Pháp số thu rất lớn, nhưng đối với dân nghèo, mọi khi tới vụ thuế (tháng 5 âm lịch) thì người nghèo lại xôn xao, nhiều người bị bắt hoặc phải bỏ quê hương để trốn thuế. Cảnh tượng đau lòng của việc đóng thuế thân đã được nhà văn đương thời Ngô Tất Tố mô tả rõ ràng trong tác phẩm Tắt đèn. Thuế ruộng đất (thuế điền thổ): Từ năm 1897, Toàn quyền Đông Dương đã nhiều lần cho điều chỉnh lại theo 4 hạng điền, 6 hạng thổ (đất). Mức thuế đa phần là tăng lên, kèm với những khoản phụ thu, nhưng diện tích s quy hoạnh làm địa thế căn cứ tính mẫu, sào lại điều chỉnh hạ xuống. Ví dụ: Theo quy định từ thời Tự Đức (1847-1883), mỗi mẫu Việt nam là 4.970 m². Năm 1897, ở Bắc kỳ, Pháp quy định mỗi mẫu chỉ có 3.600 m². Vì vậy thuế phải nộp thực tế tăng lên, có khi tới 2-3 lần. Thuế lao dịch: Về nguyên tắc, thuế lao dịch đã chuyển thành tiền (gắn với thuế thân hoặc nộp ngân sách tỉnh, xã) để sử dụng vào việc xây dựng, tu bổ đường sá, đê điều... Nhưng trên thực tế, khi cần làm đường hoặc đắp đê, Chính phủ vẫn lôi kéo nhân lực đi làm, kể cả trong những ngày mùa cày cấy, thu hoạch nông nghiệp.

Buôn bán rượu và thuốc phiện

Hút thuốc phiện tại Việt Nam thời Pháp thuộc.

Thuốc phiện là món đồ được Pháp công khai minh bạch marketing thương mại, khuyến khích người Việt sử dụng chứ không biến thành cấm như ở chính quốc. Lợi nhuận từ thuốc phiện đã đóng góp tới 25% vào ngân sách của Pháp ở Đông Dương. Tổng ngân sách năm 1905 là 32 triệu đồng Đông Dương, trong số này thu nhập từ độc quyền bán thuốc phiện là 8,1 triệu. Tính đến năm 1900 thì lợi nhuận Pháp thu được từ thuốc phiện đạt hơn phân nửa số tiền thu nhập của toàn Liên bang Đông Dương.[44] Riêng việc phân phối bán lẻ là để cho tư nhân, đa số là người Hoa.[45] Thuốc phiện đã trở thành một công cụ hữu hiệu vừa để thu lợi nhuận, vừa để làm suy sụp ý chí phản kháng của người Việt. Toàn quyền Đông Dương Albert Sarraut từng có thư gửi viên Công sứ dưới quyền:

Tôi trân trọng yêu cầu ông vui lòng giúp sức những nỗ lực của Nha Thương chính trong việc đặt thêm đại lý bán lẻ thuốc phiện và rượu, theo thông tư của ông Tổng giám đốc Nha Thương chính Đông Dương. Để tiến hành việc đó, tôi xin gửi ông một bản list những đại lý cần đặt trong những xã đã kê tên; phần lớn những xã này, tới nay, vẫn hoàn toàn chưa tồn tại rượu và thuốc phiện. Qua những Tỉnh trưởng và những Xã trưởng Cao Miên, ông hoàn toàn có thể dùng ảnh hưởng to tát của ông để làm cho một số trong những tiểu thương người bản xứ thấy rằng buôn thêm rượu và thuốc phiện là rất có lợi. Chúng ta chỉ hoàn toàn có thể đạt kết quả mỹ mãn, nếu tất cả chúng ta hợp đồng với nhau ngặt nghèo và liên tục, vì quyền lợi tối cao của ngân khố."

Xưởng thuốc phiện (Manufacture d'Opium) ở Sài Gòn thời thuộc Pháp. Khu xưởng này đáp ứng từ 1/3 đến 1/2 ngân sách toàn Đông Dương.

Thập niên 1930, cứ một nghìn làng thì có đến 1.500 đại lý bán lẻ rượu và thuốc phiện. Nhưng cũng trong số một nghìn làng đó lại chỉ có 10 trường học. Nạn nghiện thuốc phiện trở thành một vấn nạn nghiêm trọng trong xã hội Việt Nam[46].

Về việc buôn rượu, vì nên phải trả những khoản tiêu pha thường xuyên, những món kinh phí đầu tư ngày càng tăng của Phủ toàn quyền, của những khu công trình xây dựng thiết kế quân sự và những khoản lương cho một đám đông công chức từ Paris, cho nên vì thế Chính phủ thuộc địa đã tìm mọi cách thúc đẩy việc tăng mức tiêu thụ rượu lên. Vì vậy, Pháp đề ra quy định những làng phải mua số rượu tối thiểu tính theo dân số. Pháp ấn định trên thực tế mức rượu mà từng người bản xứ buộc phải uống thường niên, kể khắp cơ thể già, phụ nữ, trẻ em, cả đến trẻ em còn bú mẹ. Dân một làng Bắc Kì buộc phải mua quá nhiều rượu, thấy trước rủi ro tiềm ẩn tiềm ẩn đe doạ ấy, đã kêu với viên quan người Pháp tại địa phương rằng: "Ngay đến cái ăn, chúng tôi cũng không còn gì cả". Quan Pháp đáp: "Chúng mày quen ngày ba bữa, giờ đây bớt đi một bữa, hay nếu cần thì bớt đi một bữa rưỡi là hoàn toàn có thể mua rượu của nhà nước".

Người An Nam quen dùng rượu từ 20 đến 22 độ; trong khi người Pháp bắt họ dùng rượu từ 40 đến 45 độ. Thứ rượu mà Pháp độc quyền marketing thương mại và buộc dân Việt Nam phải uống được cất bằng thứ gạo rẻ tiền, pha thêm chất hóa học (để giảm ngân sách sản xuất), nên có mùi vị nồng nặc rất khó chịu và gây hại rất lớn cho sức khỏe[46].

Giáo dục đào tạo

Ngay sau khi chiếm hữu được Nam Kì, Pháp nỗ lực thiết lập một khối mạng lưới hệ thống giáo dục theo quy mô Pháp gồm hai bậc, tiểu học và trung học với tổng thời gian học là 6 năm. Tiểu học tập đọc và viết chữ Quốc ngữ, chữ Nho, tiếng Pháp; tiếng Pháp cơ bản; toán sơ đẳng; hình học sơ đẳng; khái niệm đo đạc; tổng quan về lịch sử và địa lý. Đến bậc trung học, học viên sẽ học kỹ hơn về tiếng Pháp, văn học Pháp; làm luận bằng tiếng Pháp, quốc ngữ và chữ Nho và nhiều nội dung nâng cao hơn về toán, vũ trụ, vật lý, hội họa... Năm 1879, nghị định cải tổ giáo dục Nam Kì được phát hành, chia chương trình học làm ba cấp với tổng thời gian học là 10 năm. Cấp một học trong ba năm, dạy Pháp văn, Quốc ngữ và Hán văn. Cấp hai có thời lượng ba năm, mỗi tuần sẽ dành hai giờ cho chữ Nho và Quốc ngữ, còn sót lại dành riêng cho tiếng Pháp. Cấp ba sẽ học trong bốn năm với nhiều nội dung, dạy bằng tiếng Pháp như số học, hình học phẳng, đại số, lượng giác, trắc lượng, vẽ, địa lý, vũ trụ, hóa học, vật lý, vạn vật học... Những năm đầu, soái phủ Nam Kì gặp rất nhiều trở ngại vất vả khi khối mạng lưới hệ thống trường Nho học giải tán. Các thầy đồ di cư ra Trung Kì thuộc triều đình Huế để tiếp tục dạy học. Nhiều học trò tham gia những lực lượng nghĩa quân.[47]

Sau khi chiếm hữu được Bắc Kì và Trung Kì, năm 1906 Pháp thực hiện cải cách giáo dục. Pháp thiết lập khối mạng lưới hệ thống tiểu học do cơ quan ban ngành sở tại đài thọ với tên gọi là đệ nhị cấp (tiểu học) và đệ tam cấp (trung học). Chương trình học được thêm vào nội dung tiên tiến nhất của khoa học phương Tây, tri thức thực hành thông dụng.[47] Chính quyền thực dân ở Việt Nam cho mở hai khối mạng lưới hệ thống trường học: trường Hán học có cải tổ đôi chút và khối mạng lưới hệ thống trường Pháp - Việt. Hai khối mạng lưới hệ thống trường Hán học và trường Pháp Việt cùng tồn tại song song được triều đình nhà Nguyễn chấp thuận đồng ý[48]. Trường Hán học chỉ duy trì tạm thời, đã được thay thế bằng trường Pháp - Việt trên toàn nước Tính từ lúc thập niên 1910. Hệ thống giáo dục Nho học cũ trở nên không hợp thời. Nhà Nguyễn ban đầu cải cách kỳ thi Hương bằng phương pháp đưa chữ Quốc ngữ vào nội dung thi sau đó bãi bỏ luôn những kỳ thi thuộc khối mạng lưới hệ thống Khoa bảng Việt Nam vào năm 1919. Năm 1917, Toàn quyền Đông Dương Albert Sarraut ký nghị định phát hành tổng quy chế nền học chính toàn cõi Đông Dương với tiềm năng thống nhất nền giáo dục bản xứ, tiến tới xóa bỏ nền giáo dục cũ. Nền học chính thời điểm hiện nay được phân thành ba cấp, cấp một là những trường tiểu học, cấp hai là cao đẳng tiểu học, cấp ba là bậc trung học (tú tài), với hai khối mạng lưới hệ thống giáo dục gồm trường Pháp và trường bản xứ. Trường Pháp sử dụng chương trình giáo khoa Pháp ở Đông Dương gần in như bên Pháp và hoàn toàn dạy tiếng Pháp, không dạy tiếng Việt. Tại trường bản xứ, ở bậc Tiểu học sách giáo khoa do Nha Học chính Đông Pháp biên soạn và xuất bản. Từ bậc Cao đẳng Tiểu học trở lên thì dùng sách giáo khoa xuất bản ở Pháp. Sách giáo khoa một số trong những môn như Lịch sử Việt Nam, Địa lý Đông Dương, Văn học Việt Nam do những giáo chức người Pháp hay người Việt biên soạn và xuất bản. Với đợt cải cách giáo dục lần hai, chữ Quốc ngữ đã hoàn toàn thay thế chữ Hán. Chương trình học gồm có cả khoa học tự nhiên và khoa học xã hội với tính khối mạng lưới hệ thống cao. Bên cạnh những trường phổ thông, Pháp còn lập ra trường dạy nghề để đào tạo ra công nhân cho những ngành công nghiệp thuộc địa.[47] Tuy vậy, trên toàn Việt Nam, tính đến năm 1906 mới chỉ có 25 trường học tiểu học Pháp - Việt và tính đến hết năm 1913 mới chỉ có 10 vạn học viên những cấp (trong tổng số 20 triệu dân lúc bấy giờ). Sự phát triển giáo dục cũng không đều khắp: Tất cả những vùng miền núi đều không còn trường học, riêng tỉnh Sơn La mãi đến 1917 mới có một trường sơ học.

Đến năm 1945, toàn Đông Dương chỉ có Viện Đại học Đông Dương gồm có 10 trường thành viên: Cao đẳng Y khoa, Cao đẳng Nông nghiệp, Cao đẳng Thú y, Cao đẳng Công chính, Cao đẳng Địa chính, Cao đẳng Luật khoa, Cao đẳng Khoa học, Cao đẳng Mỹ thuật...[49][50][51]. Viện đại học Đông Dương chỉ đào tạo bậc đại học. Nếu sinh viên muốn học sau đại học thì phải sang Pháp. Năm học 1944-1945, cả Viện này còn có một.575 sinh viên[52] (so với tổng dân số Việt Nam khi đó là 23 triệu). Phần lớn học viên và sinh viên đại học, cao đẳng đều là con em của tớ những mái ấm gia đình giàu sang hoặc có địa vị nhất định trong xã hội lúc bấy giờ. Các mái ấm gia đình nông dân, nhân dân lao động nghèo rất ít hoàn toàn có thể cho con em của tớ theo học.

Về giáo dục tiểu học, trung bình một tỉnh chỉ có tầm khoảng chừng từ 2 đến 4 trường Tiểu học, mỗi trường có từ trên 100 đến vài trăm học viên. Các thành phố lớn mới có trường Cao đẳng Tiểu học như Tp Hà Nội Thủ Đô, Hải Phòng Đất Cảng, Tỉnh Nam Định, Lạng Sơn (Bắc Kì), Thanh Hóa, Nghệ An (Vinh), Huế, Quy Nhơn (Trung Kỳ), Sài Gòn, Cần Thơ, Mỹ Tho (Nam Kỳ). Bậc Trung học (bậc Tú Tài) chỉ có ở Tp Hà Nội Thủ Đô (trường Bưởi, trường Albert Sarraut), Huế (trường Khải Định), Sài Gòn (trường Pétrus Ký, trường Chasseloup Laubat), mỗi trường có tầm khoảng chừng từ 100 đến 200 học viên.[53]

Chính sách giáo dục của cơ quan ban ngành sở tại Pháp nhằm mục đích dụng ý là để chuyển hướng tư duy của đại chúng, xóa bỏ những ảnh hưởng của văn minh Trung Hoa, truyền bá văn minh Pháp nhằm mục đích đồng hóa người Việt; đồng thời đào tạo ra một tầng lớp công chức và nhân viên cấp dưới phục vụ cho nền cai trị và công cuộc khai thác thuộc địa của Pháp. Mối đe dọa đáng sợ cho cơ quan ban ngành sở tại thực dân Pháp là Nho giáo qua những sách vở Hán văn, bởi Nho giáo cổ vũ lòng yêu nước chống ngoại xâm và khuyến khích giới trí thức quan tâm đến những vấn đề chính trị[54]. Hơn nữa người Pháp rất rất khó chịu trước giới sĩ phu Nho học không ngừng nghỉ đả kích chính sách thực dân, kích động sự bất mãn của dân chúng thậm chí lãnh đạo những cuộc khởi nghĩa chống Pháp. Vì vậy người Pháp đã dồn nhiều nỗ lực vào việc cải biến nền giáo dục bản xứ: vô hiệu Nho học và cấm giảng dạy lịch sử Việt Nam, thay vào đó là những kiến thức và kỹ năng khoa học phương Tây, văn chương và lịch sử Pháp. Tiếng Pháp là ngôn từ chính được dùng trong trường học còn tiếng Việt và tiếng Hán chỉ là ngoại ngữ. Một chứng cứ khác là sách giáo khoa thời Pháp thuộc không dùng danh từ "Việt Nam" mà chỉ nhắc tới "Đông Pháp" và những xứ lệ thuộc. Các kỳ thi khoa bảng Việt Nam cũng trở nên vô hiệu, thay vào đó là những kì thi bằng tiếng Việt và tiếng Pháp phỏng theo những kì thi của Pháp.

Giáo dục đào tạo thời Pháp thuộc để lại nhiều mặt tiêu cực với Việt Nam. Năm 1905, Phan Bội Châu nhận định rằng nền giáo dục của Pháp "chỉ dạy viết văn Pháp, nói tiếng Pháp, tạm thời làm nô lệ cho Pháp". Học giả Trần Trọng Kim nhận định rằng nền giáo dục Pháp đã biến một xã hội "nghe đến nước mình thì ngây ngây như người nước ngoài, sử nước mình không biết, tiếng nói nước mình thì chỉ biết qua loa". Cho đến năm 1930, tổng số học viên, sinh viên tất cả những trường từ tiểu học đến đại học chỉ chiếm khoảng chừng 1,8% dân số Việt Nam. Do số người được đi học thấp, kết quả là tới năm 1945, trên 95% dân số Việt Nam bị mù chữ. Một nền giáo dục như vậy khiến người Việt bị tách rời khỏi cội rễ văn hóa dân tộc bản địa trong lúc không hiểu nghe biết nơi đến chốn, không hấp thu được phần tinh túy của văn hóa phương Tây. Người Việt bị trở thành những kẻ vong bản và vong nô trên chính quê hương của tớ.

Tuy nhiên, nền giáo dục của Pháp cũng tạo ra một tầng lớp trí thức mới nắm được khoa học, kỹ thuật phương Tây và một tầng lớp tinh hoa chính trị chịu ràng buộc của những hệ tư tưởng và tiếp thu những thủ thuật chính trị phương Tây tuy số lượng ít ỏi và chất lượng của tầng lớp này còn yếu. Tầng lớp trí thức bản xứ có rất ít thành viên đạt tới trình độ tinh hoa, đội ngũ Chuyên Viên tuy có số lượng khá hơn nhưng gắn bó trực tiếp với sự điều tiết từ chính quốc chứ không phải gắn bó với xã hội và nền kinh tế tài chính tại chỗ và một lượng đông đảo những trí thức thấp cấp. Chất lượng của một tầng lớp trí thức Việt Nam thời Pháp thuộc xét trên kĩ năng đáp ứng nhu yếu phát triển của xã hội đương thời còn kém hơn thời kỳ tiền thực dân[55]. Nguyễn An Ninh nhận xét "ngày này tôi chưa thấy người An Nam nào tiếp thu đầy đủ ý nghĩa của văn hoá Pháp... Học Tây trong nước ta giờ đây chỉ học để làm nô lệ cho nhà nước. Tại Đông Dương này tuổi trẻ An Nam khó mà tìm cho ra cái cao thượng của Âu Tây lắm. Dẫu cho tất cả chúng ta đã có được thừa thừa hưởng 1 truyền thống mái ấm gia đình, hay nhờ vào những thực trạng thuận lợi khác đi nữa, không mấy người trong tất cả chúng ta đủ sức vươn lên đến mức trình độ một học giả ở Châu Âu".[56] Sau tháng 8/1945, giới trí thức bị phân hóa thành những bộ phận rất khác nhau ủng hộ những xu hướng chính trị rất khác nhau tại Việt Nam. Việc thiếu Chuyên Viên, trí thức và lãnh đạo chính trị được đào tạo tốt là vấn đề nghiêm trọng để lại nhiều hậu quả tiêu cực lâu dài đối với Việt Nam sau khi giành được độc lập.

Văn hóa

Một gánh hát ở Việt Nam.

Dưới thời Pháp thuộc, văn hóa truyền thống chịu ràng buộc của Nho giáo suy tàn dần và bị thay thế bởi văn hóa phương Tây. Các giá trị đạo đức được nuôi dưỡng bởi Nho giáo suy yếu trong khi người Việt không tiếp thu được những giá trị cốt lõi của nền văn hóa phương Tây. Sự gia nhập văn hóa phương Tây chỉ là sự việc bắt chước hời hợt vẻ bên phía ngoài của người phương Tây chứ người Việt không hấp thu được phần tinh túy của văn hóa phương Tây. Ngô Đình Nhu nhận xét về tình trạng này "...công cuộc Tây phương hóa, mà tất cả chúng ta đã phải chịu nhận từ một thế kỷ nay, là một công cuộc Tây phương hóa bắt buộc, không mục tiêu, không được hướng dẫn. Dân chúng bị lôi cuốn vào một phong trào Tây phương hóa, mà không hiểu Tây phương hóa để làm gì, Tây phương hóa đến mức nào là đủ, và Tây phương hóa làm thế nào là đúng. Tình trạng đó đã dẫn dắt đến sự tan rã của xã hội tất cả chúng ta. Các giá trị tiêu chuẩn cũ đã mất hết hiệu lực hiện hành đối với tập thể mà giá trị tiêu chuẩn mới thì không còn".[57]

Đi cùng với chủ trương hạn chế giáo dục, thực dân Pháp dung dưỡng nạn cờ bạc bằng phương pháp được cho phép mở những sòng bạc để thu thuế. Ngoài những sòng bạc công khai minh bạch có tính chất thường xuyên, tổ chức quy mô ở Chợ Lớn, Lạng Sơn, Móng Cái, Hà Giang, Tỉnh Lào Cai còn tồn tại nhiều sòng bạc kín được tổ chức ở những dịp chợ phiên, ở những vòng đua ngựa ở Tp Hà Nội Thủ Đô, Hải Phòng Đất Cảng, Sài Gòn...

Nạn mại dâm cũng khá được thực dân Pháp hợp thức công khai minh bạch và trở nên phổ biến ở những thành phố lớn. Vào trong năm 1930, vấn đề mại dâm ở Việt Nam đã trở thành một vấn đề nhức nhối trong xã hội. Các báo đã mô tả tình trạng "lúc nhúc xóm bình khang, đầy rẫy phường bán phấn" trong những đô thị Việt Nam dưới thời Pháp thuộc. Một biến tướng khác của mại dâm là "hát cô đầu" đã trở thành "một chiếc ung nhọt" của xã hội. Báo Công luận viết "Nếu đi qua những ngõ Sầm Công ở Tp Hà Nội Thủ Đô, phố Hạ Lý Hải Phòng Đất Cảng, phố Bến Củi Tỉnh Nam Định... ta sẽ thấy một cảnh tượng đau lòng, một sự dâm ô đê tiện hơn hết trong sự mãi dâm, chắc không còn nước nào mà mãi dâm lại đê tiện hơn mãi dâm ở nước ta: Họ ra tận đường phố lôi kéo người tiêu dùng, họ nói những câu, hát những giọng khiêu dâm tục tằn..."[58] Nguyễn Doãn Vượng đã nhận xét "hầu hết những kẻ đi hát đều là thanh niên... do đó sự kém sút về sức khỏe, sự trụy lạc về tinh thần, những bệnh hoa liễu cũng từ đó mà về thăm mái ấm gia đình và vợ con những thanh niên đó; lại còn bao nhiêu kẻ trong cơn mê muội đớn hèn lỗi đạo vì đi hát, ăn trộm, ăn cắp vì mê hát và khuynh gia bại sản vì những cô đầu hát"[59].

Pháp tuyên bố "bảo lãnh An Nam" để giúp nước này "khai hóa văn minh". Nhưng thực tế, những đề nghị nâng cao dân trí, cải tổ toàn diện chính trị - xã hội, cải cách và phát triển giáo dục, cũng như hướng tới nền chính trị dân chủ của những trí thức đương thời đều bị Pháp thờ ơ. Tiêu biểu là Phong trào Duy Tân do Phan Châu Trinh (1872 - 1926) phát động năm 1906 cho tới năm 1908 thì kết thúc sau khi bị thực dân Pháp đàn áp. Một số lãnh đạo phong trào bị phán quyết tử hình do có liên quan đến phong trào chống sưu thuế Trung Kỳ (1908), những người dân khác bị đày đi Côn Đảo trong số đó có Phan Châu Trinh.[60] Nguyễn An Ninh nhận xét về công cuộc khai hóa của Pháp ở Việt Nam: "Nền văn hóa Trung Hoa trên nước ta đang suy và thế hệ tất cả chúng ta đang chìm đắm trong vòng ngu dốt... chỉ trong thuở nào gian rất là ngắn người ta đã đưa trình độ kiến thức và kỹ năng vốn đã suy thoái tệ hại của một dân tộc bản địa tuột xuống tận cùng của sự việc dốt nát, tối tăm dày đặc... đã đưa một dân tộc bản địa vốn có tư tưởng dân chủ, vào cảnh nô lệ tối tăm trong một khoảng chừng thời gian rất ngắn[56]".

Y tế

Năm 1902, Pháp thành lập trường Y khoa Tp Hà Nội Thủ Đô do bác sĩ Alexandre Yersin làm hiệu trưởng. Khóa đầu tiên có 29 sinh viên. Sau đó trường được đổi tên thành Y khoa Đông Dương. Chương trình học tại trường kéo dãn 4 năm và học viên ra trường được cấp bằng y sĩ. Năm 1908, xảy ra phong trào nông dân chống thuế ở những tỉnh Trung Kì khiến người Pháp giáng cấp Y khoa Đông Dương thành trường Y khoa Tp Hà Nội Thủ Đô. Nha Học Chính Đông Dương đã phải thừa nhận: "Dưới cơ quan ban ngành sở tại mới, một quá trình ngừng trệ đã tác động lên toàn bộ nền giáo dục nói chung - bị chụp mũ một cách đáng tiếc là tác giả thực sự của phong trào cách mạng 1908. Cái trạng thái tinh thần đáng buồn đó, hiện vẫn chưa hoàn toàn mất đi, đã làm chậm sự phát triển của trường mất 10 năm".[61]

Vua Khải Định khi ở Pháp.

Việt Nam không hề là một một quốc gia độc lập, trở thành chính sách quân chủ nửa thuộc địa, phải phụ thuộc vào Pháp. Bằng những hiệp ước ký với triều Nguyễn, Việt Nam bị người Pháp phân thành 3 Kỳ (Nam Kỳ, Trung Kỳ, Bắc Kỳ) với những chính sách chính trị, cỗ máy hành chính và khối mạng lưới hệ thống luật pháp rất khác nhau. Do những ràng buộc trong những Hiệp ước đã ký với nhà Nguyễn, Pháp không xây dựng một hình thức nhà nước dân chủ tại Việt Nam mà nhà Nguyễn vẫn tồn tại với những thành viên hoàng gia, quý tộc, quan lại,... Người Pháp trấn áp hoạt động và sinh hoạt giải trí của triều đình nhà Nguyễn thậm chí còn can thiệp vào việc chỉ định nhân sự của nhà nước này. Nhà Nguyễn mất uy tín chính trị, vương quyền không hề là một yếu tố đoàn kết quốc gia như những nước quân chủ khác trên thế giới[62]. Người Pháp độc chiếm mọi quyền lực kinh tế tài chính - chính trị - quân sự tại Việt Nam. Họ chỉ đồng ý cho những người dân bản xứ tham gia vào cỗ máy hành chính và nền chính trị ở mức độ tối thiểu và ban cho những cơ quan ban ngành sở tại bản xứ một ít quyền lực hạn chế.[6] Chế độ bảo lãnh của Pháp đã biến người Việt thành những nhân viên cấp dưới hành chính thấp cấp chỉ biết thừa hành một cách thụ động, thiếu sáng tạo còn quyền lãnh đạo nằm trong tay người Pháp[63][64]. Họ hạn chế những quyền tự do chính trị của dân bản xứ như tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do lập hội. Họ duy trì một khối mạng lưới hệ thống công an chính trị để trấn áp dân chúng, lập ra nhiều nhà tù để giam giữ những người dân chống Pháp. Người Pháp làm ngơ trước mọi yêu cầu cải cách của người bản xứ.[63] Những phong trào văn hóa, xã hội có tiềm năng nâng cao dân trí, cải cách xã hội của người Việt đều bị theo dõi và đàn áp.

Trong cơ quan ban ngành sở tại thuộc địa, tri thức, tài năng, đạo đức không được xem trọng bằng sự trung thành và phục tùng đối với người Pháp. Thuật lãnh đạo không được truyền lại, kĩ năng lãnh đạo quốc gia của người Việt bị thui chột, đạo đức và năng lực của giới công chức nhà nước người Việt suy đồi. Người Pháp không còn ý định trao trả độc lập cho những người dân Việt nên họ không đào tạo một tầng lớp tinh hoa người Việt đủ sức lãnh đạo, quản trị quốc gia.[64] Đa số người Việt thiếu trưởng thành về mặt chính trị do bị loại ra khỏi đời sống chính trị quốc gia cùng chủ trương ngu dân của người Pháp[65]. Nhà vua mất vai trò là người quyết định và giám sát tối cao mọi hoạt động và sinh hoạt giải trí nhà nước còn người Pháp không còn những giải pháp hữu hiệu chống tệ quan liêu, tham nhũng, cường hào ác bá[66].

Người dân thuộc địa mất link với nhà nước, bất mãn với cách cai trị của người Pháp và triều đình nhà Nguyễn. Chỉ một nhóm nhỏ quan chức tham nhũng trục lợi bằng phương pháp phục vụ cho Pháp cảm thấy thỏa mãn còn đa số dân chúng thuộc mọi tầng lớp lẫn viên chức nhà nước người bản xứ đều bất mãn. Người Việt không thể kỳ vọng vào những cải cách của người Pháp cũng như không thể giành quyền tự trị bằng những giải pháp hợp pháp. Người Việt nhận thức rằng chính sách thuộc địa không thể cải cách mà chỉ hoàn toàn có thể dùng bạo lực lật đổ. Họ không thấy một tương lai nào cho bản thân mình và đất nước ngoài việc làm cách mạng giành độc lập để mở ra con phố phát triển quốc gia.[67] Chủ nghĩa dân tộc bản địa và tinh thần chống Pháp phát triển mạnh.[68] Trong toàn cảnh đó, những tư tưởng cách mạng gia nhập từ phương Tây, được phổ biến rộng rãi thông qua sự truyền bá của chủ nghĩa cộng sản cũng như qua khối mạng lưới hệ thống giáo dục của người Pháp[69]. Từ giữa thập niên 1920, xuất hiện những đảng phái chủ trương dùng bạo lực giành cơ quan ban ngành sở tại hoạt động và sinh hoạt giải trí bí mật tại Việt Nam hoặc lưu vong ở nước ngoài[70].

Năm 1945, Nhật đầu hàng Đồng Minh tạo điều kiện cho những đảng phái bí mật công khai minh bạch hoạt động và sinh hoạt giải trí, tuyển mộ đảng viên và thu hút quần chúng[70]. Triều đình nhà Nguyễn cải tổ thành Đế quốc Việt Nam nhưng không đủ uy tín chính trị để thu hút quần chúng, không còn lực lượng để duy trì bảo mật thông tin an ninh[71]. Sau Cách mạng tháng Tám những đảng phái non trẻ, thiếu kinh nghiệm tay nghề hoạt động và sinh hoạt giải trí trong một nền dân chủ, thiếu kinh nghiệm tay nghề trị quốc, bị chia rẽ vì những khác lạ ý thức hệ và sự không tương đồng trong đường lối chính trị, đối đầu đối đầu nhau giành quyền lãnh đạo quốc gia[72].

Với sự quay lại của thực dân Pháp năm 1945, xung đột Pháp - Việt và giữa người Việt với nhau bùng phát ngay lúc Việt Nam vừa giành độc lập kéo dãn cho tới tận năm 1975[72][73], sau đó lại tiếp tục là trận chiến tranh với Khmer Đỏ và Trung Quốc kéo dãn tới năm 1988. Các cuộc trận chiến tranh liên tục kéo dãn suốt 40 năm khiến hàng triệu người chết, khiến Việt Nam bị tàn phá nặng nề về mọi mặt, gây chia rẽ sâu sắc trong nội bộ người Việt và dẫn đến sự ra đi của hơn một triệu người trong đó nhiều người thuộc giới trí thức. Sự chia rẽ của người Việt; tình trạng đạo đức xã hội và truyền thống văn hóa bị tan rã; tâm lý sính ngoại, vọng ngoại, ỷ ngoại và bài ngoại phổ biến; cỗ máy nhà nước có năng lực hạn chế, quốc gia thiếu những người dân lãnh đạo tài năng và những chính trị gia có tầm nhìn; dân chúng thiếu trưởng thành về mặt chính trị; cùng nỗi ám ảnh quá khứ thuộc địa còn kéo dãn đến tận ngày này.

Văn hóa và giáo dục

Giấy khai sinh của tỉnh Bắc Ninh thời Pháp thuộc tại Bắc Kỳ năm 1938 có 4 dạng chữ: chữ Quốc ngữ, chữ Nôm, chữ Nho, và chữ Pháp

Tiếng Việt - ngôn từ mẹ đẻ của người Việt cũng trở nên tác động lớn, quan trọng nhất là việc chữ Hán và chữ Nôm đã được người Việt sử dụng hàng trăm năm và là văn tự phổ biến của tiếng Việt lúc đó, bị những người dân Pháp đứng đầu cơ quan ban ngành sở tại thuộc địa ra những nghị định để hạn chế nhằm mục đích bảo lãnh chữ Quốc ngữ (chữ Latinh) thành văn tự đa phần cho tiếng Việt, với mục tiêu đồng văn tự với tiếng Pháp, giúp phổ biến tiếng Pháp và văn hóa Pháp (một điều đương nhiên, kẻ đô hộ không bao giờ có chuyện học ngôn từ và văn hóa của kẻ bị đô hộ, mà phải ép kẻ bị đô hộ tiếp nhận lấy chữ, tiếng và văn hóa của kẻ đô hộ với mục tiêu đồng hóa). Quyết định của triều Nguyễn dưới sức ép của cơ quan ban ngành sở tại thuộc địa là hủy bỏ toàn phần phép khoa cử có từ thời nhà Lý từ năm 1918 khiến chữ Hán không hề là một văn tự học thuật chính thống. Việc sử dụng chữ Quốc ngữ làm văn tự chính thức cạnh bên hạn chế chữ Hán và chữ Nôm tạo điều kiện cho văn học, báo chí viết bằng chữ Quốc ngữ phát triển, việc truyền bá tri thức và văn hóa phương Tây trở nên thuận tiện và đơn giản hơn. Vì chữ Quốc ngữ chữ tượng thanh, việc học chữ chỉ đi kèm học âm đọc nên học chữ Quốc ngữ dễ học hơn chữ Hán, do vậy hoàn toàn có thể dùng chữ Quốc ngữ xóa mù chữ nhanh gọn, biết đọc biết viết là đủ. Tuy nhiên, chữ Hán và chữ Nôm là chữ biểu nghĩa, việc học chữ đi kèm học cả ý nghĩa của chữ, nó giúp người tiêu dùng tiếng Việt phân biệt đồng âm khác nghĩa thì lại bị hạn chế, dẫn đến ngày này người Việt thường dùng sai từ và hiểu nhầm nghĩa của từ (đặc biệt là hiều nhầm ý nghĩa của tên người và tên địa danh Việt Nam). Đồng thời, việc chữ Hán từ địa vị là văn tự học thuật chính thống trở thành một văn tự không quan trọng khiến đa số người Việt không hề kĩ năng đọc hiểu những tài liệu chữ Hán cũng như chữ Nôm của tiền nhân. Hậu quả là người Việt bị tách ra xa khỏi di sản văn học, sử học, khoa học, tư tưởng của dân tộc bản địa viết bằng chữ Hán và chữ Nôm tích lũy được trong hơn 10 thế kỷ[74][75], rất khó để hầu hết người Việt hiện hoàn toàn có thể tự đọc lại và hiểu về chúng. Thậm chí nhiều người Việt lúc bấy giờ còn không tin là người Việt xưa cũng nói tiếng Việt, chỉ vì chữ viết khi đó là chữ Hán nên lại hiểu nhầm người Việt xưa nói tiếng Trung.[76] Điều này rất nguy hiểm vì nếu không lý giải rõ ràng tiếng Việt cũng hoàn toàn có thể viết bằng chữ Hán và chữ Nôm, những di sản của Việt Nam được viết bằng chữ Hán và chữ Nôm bởi chính người Việt Nam sẽ rất dễ bị hiểu nhầm là di sản của Trung Quốc. Việc thay đổi nội dung giáo dục, bãi bỏ phép khoa cử truyền thống lấy Nho giáo làm trọng tâm khiến Nho giáo mất dần ảnh hưởng lên đời sống xã hội và chìm vào quên lãng. Điều này khiến xã hội tan rã do không được định hướng bởi một khối mạng lưới hệ thống giá trị chung, không hề tín hiệu tập hợp; đạo đức xã hội suy đồi và những giá trị văn hóa truyền thống bị thui chột.

Tiếng Pháp trở thành ngôn từ chính thức trong khối mạng lưới hệ thống giáo dục và trong hoạt động và sinh hoạt giải trí hành chính. Những từ ngữ gốc Pháp dần len lỏi vào trong tiếng Việt. Các tư tưởng phương Tây như tự do, dân chủ, nhân quyền, chủ nghĩa dân tộc bản địa, chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản... thông qua sách báo và khối mạng lưới hệ thống giáo dục thuộc địa được phổ biến.

Hệ thống giáo dục phát triển không tương xứng với những hứa hẹn của người Pháp "khai hóa văn minh" dân thuộc địa mà đến hiện tại nhiều người Việt vẫn còn mù quáng tin tưởng. Chính vì thế, cái mà người Việt thừa hưởng từ người Pháp sau khi Việt Nam giành được độc lập chỉ là những mảnh vụn văn hóa và lịch sử; tỷ lệ mù chữ lên đến mức 95% dân số[77], khối mạng lưới hệ thống kiến thức và kỹ năng Tây học kém cỏi, thiếu chiều sâu theo như Ngô Đức Kế đã nói "Âu học vẫn chưa vin được ngọn ngành mà Hán học đã đứt cả cội rễ"[75] cùng với nền tảng đạo đức xã hội suy đồi. Ngày 3 tháng 9 năm 1945, trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu ra trách nhiệm cấp bách nhất, thiết thực nhất phải xử lý và xử lý là "nạn dốt" và chỉ rõ[77]: "Nạn dốt là một trong những phương pháp độc ác mà bọn thực dân dùng để cai trị tất cả chúng ta… Một dân tộc bản địa dốt là một dân tộc bản địa yếu. Vì vậy tôi đề nghị mở một chiến dịch để chống nạn mù chữ".

Kinh tế

Nông dân Việt Nam thời Pháp thuộc.

Trong những biến hóa xã hội vì sự xâm nhập của người Pháp là nhiều món đồ mới toanh, trong đó có nhiều thực vật được đưa vào Việt Nam từ châu Âu, châu Mỹ, châu Phi và cả những nước châu Á lân cận góp nguồn. Đồn điền cây cafe (xuất phát từ châu Phi), cây cao su (từ Nam Mỹ) được quy hoạch và phát triển, biến hóa hẳn bộ mặt đất nước, đưa dân lên miền núi khai thác và định cư. Ở miền xuôi thì trái cây nhiệt đới gió mùa như chôm chôm, măng cụt cũng khá được trồng, lấy giống từ Mã Lai, Nam Dương. Ngoài ra nhiều loại rau như khoai tây, súp lơ, xu hào, cà rốt, tỏi tây nhập cảng từ Pháp được trồng quy mô Tính từ lúc năm 1900.[78] Nhiều món ăn mới cũng theo chân người Pháp ra mắt ở Việt Nam như bánh mì, bơ, pho mát, cafe rồi trở thành quen thuộc. Người Pháp không xây dựng nền tảng công nghiệp tại Việt Nam, trong khi Nhật Bản đã xây dựng quá nhiều cơ sở công nghiệp tại những thuộc địa của tớ như Triều Tiên, Mãn Châu. Nền kinh tế tài chính Việt Nam vẫn đa phần nhờ vào nông nghiệp với phương thức sản xuất không thay đổi trong Hàng trăm năm. Quan hệ sản xuất tại nông thôn vẫn là quan hệ địa chủ – tá điền như thời Trung cổ, còn tại thành thị, chủ nghĩa tư bản mới chỉ manh nha xuất hiện. Nhìn tổng thể nền kinh tế tài chính Việt Nam vẫn đang trong tình trạng tiền tư bản, bán Trung cổ.

Sau khi độc lập khỏi Pháp, Việt Nam thiếu nền tảng kinh tế tài chính – kỹ thuật, thiếu nhân lực có kỹ năng, thiếu Chuyên Viên, thiếu nhà quản lý, thiếu người marketing thương mại, thiếu truyền thống và văn hóa marketing thương mại để hoàn toàn có thể phát triển kinh tế tài chính. Những thiếu sót này kéo dãn đến tận ngày này, ảnh hưởng xấu đến sự phát triển của nền kinh tế tài chính Việt Nam. So với những thuộc địa của Nhật Bản hoặc một số trong những nước thực dân khác, thực dân Pháp ở Đông Dương đã để lại cho thuộc địa một trạng thái mong manh yếu ớt, hầu như không hoàn toàn có thể tự tái thiết trước và sau khi giành độc lập năm 1954. Chủ nghĩa thực dân Pháp ở Việt Nam đã đi theo quy mô phương Tây điển hình, thể hiện ở chỗ nó kiếm lợi nhuận đa phần qua việc bóc lột tài nguyên thuộc địa. Do kĩ năng sinh lợi của những nguồn tài nguyên như vậy đa phần nhờ vào sự chênh lệch giá, nên Pháp không cần thành lập một cỗ máy hành chính thuộc địa phát triển nhằm mục đích tăng năng suất, cũng không cần thực hiện công nghiệp hóa ở quy mô lớn. Số lượng công chức, Chuyên Viên mà Pháp đưa sang Việt Nam ít hơn 15 lần so với số lượng mà Đế quốc Nhật Bản đưa sang thuộc địa Triều Tiên trong cùng thời kỳ. Do quy mô nền công nghiệp của thực dân Pháp ở Việt Nam quá nhỏ, sự phụ thuộc quá nhiều vào xuất khẩu nông nghiệp, việc thiếu năng lực thể chế nghĩa là Việt Nam không còn nền tảng để phát triển sau khi giành độc lập. Bởi những nguyên nhân này, trong cả khoản viện trợ cực lớn (115 tỷ USD tính theo thời giá 2022) mà Mỹ đổ vào miền Nam Việt Nam (từ năm 1954 tới 1975) cũng không thể được sử dụng một cách hiệu suất cao.[79] Cho đến tận ngày này những nhược điểm này vẫn tồn tại. Việt Nam vẫn là một quốc gia xuất khẩu nông sản và tài nguyên, năng lực thể chế yếu khiến Việt Nam không thể sử dụng có hiệu suất cao những nguồn lực của tớ.

Người nghiện thuốc phiện.

Hồ Chí Minh đánh giá về thời kỳ Pháp thuộc: "Sau 80 năm bị thực dân Pháp giày vò, nước Việt Nam ta cái gì rồi cũng kém cỏi, chỉ có lòng sốt sắng của dân là rất cao."[80] Trong Tuyên ngôn độc lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, ông nói rõ:

“

Thế mà hơn 80 năm nay, bọn thực dân Pháp tận dụng lá cờ tự do, bình đẳng, bác ái, đến cướp đất nước ta, áp bức đồng bào ta. Hành động của chúng trái hẳn với nhân đạo và chính nghĩa.

Về chính trị, chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta một chút ít tự do dân chủ nào.

Chúng thi hành những luật pháp dã man. Chúng lập ba chính sách rất khác nhau ở Trung, Nam, Bắc để ngăn cản việc thống nhất nước nhà đất của ta, để ngăn cản dân tộc bản địa ta đoàn kết.

Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn nữa trường học. Chúng thẳng tay chém giết những tình nhân nước thương nòi của ta. Chúng tắm những cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu.

Chúng ràng buộc dư luận, thi hành chủ trương ngu dân.

Chúng dùng thuốc phiện, rượu cồn để làm cho nòi giống ta suy nhược.

Về kinh tế tài chính, chúng bóc lột dân ta đến xương tủy, làm cho dân ta nghèo nàn, thiếu thốn, nước ta xơ xác, tiêu điều. Chúng cướp không ruộng đất, hầm mỏ, nguyên vật liệu.

Chúng giữ độc quyền in giấy bạc, xuất cảng và nhập cảng.

Chúng đặt ra hàng trăm thứ thuế vô lý, làm cho dân ta, nhất là dân cày và dân buôn trở nên bần hàn.

Chúng không cho những nhà tư sản ta ngóc đầu lên. Chúng bóc lột công nhân ta một cách vô cùng tàn nhẫn.[81]

”

Trong tác phẩm Chính đề Việt Nam, Ngô Đình Nhu nhận xét về thời kỳ Pháp thuộc:

“ ... tám mươi năm thống trị của người Pháp đã để lại cho tất cả chúng ta một di sản mà ngày này tất cả chúng ta còn phải mang những hậu quả rất là tai hại. Chỉ cần nhắc lại ba gánh nặng nhất mà thời kỳ Pháp thuộc đã lưu lại cho tất cả chúng ta.

Trước hết là một công cuộc Tây phương hóa bắt buộc đối với tất cả chúng ta. Bắt buộc, bới vì tất cả chúng ta đã không còn ý Tây phương hóa, nhưng vì sinh lực mạnh bạo của một nền văn minh đã thắng lợi văn minh tất cả chúng ta, làm cho tất cả chúng ta mất tin tưởng vào những giá trị tiêu chuẩn cũ, và miễn cưỡng thâu thập nền văn minh mới. Kẻ thống trị không còn quyền lợi gì để nghe biết sự Tây phương hóa của lớp người bị trị.

Vận mạng của tất cả chúng ta lại không phải do tất cả chúng ta nắm. Vì vậy mà công cuộc Tây phương hóa, mà tất cả chúng ta đã phải chịu nhận từ một thế kỷ nay, là một công cuộc Tây phương hóa bắt buộc, không mục tiêu, không được hướng dẫn. Dân chúng bị lôi cuốn vào một phong trào Tây phương hóa, mà không hiểu Tây phương hóa để làm gì, Tây phương hóa đến mức nào là đủ, và Tây phương hóa làm thế nào là đúng.

Tình trạng đó đã dẫn dắt đến sự tan rã của xã hội tất cả chúng ta. Các giá trị tiêu chuẩn cũ đã mất hết hiệu lực hiện hành đối với tập thể mà giá trị tiêu chuẩn mới thì không còn. Do đó, tín hiệu tập hợp những phần tử trong xã hội đã mất. Đó là một điều vô cùng xấu số cho dân tộc bản địa trong quá trình này, vì chính thời điểm hiện nay là lúc mà tất cả chúng ta nên phải thực hiện công cuộc phát triển dân tộc bản địa bằng phương pháp Tây phương hóa. Một công cuộc như vậy đòi hỏi, như tất cả chúng ta đã biết, nhiều nỗ lực liên tục của toàn dân và nhiều quyết tử lớn lao của mọi người. Vì vậy cho nên vì thế, sự có một tín hiệu tập hợp vô cùng thiết yếu, để toàn dân trông vào và tin tưởng, mới có đủ nghị lực mà đáp ứng nỗ lực trong một thực trạng khổ hạnh. Và chính vào thuở nào kỳ như vậy tất cả chúng ta lại mất những tín hiệu tập hợp.

...

Gánh nặng thứ ba, mà thời kỳ thống trị của đế quốc đã để lại cho tất cả chúng ta, là sự việc gián đoạn trong vấn đề lãnh đạo quốc gia. Chúng ta đã thấy rằng tất cả chúng ta lâm vào cảnh một sự gián đoạn đến một trình độ trầm trọng nhất. Sự chuyển quyền không thể thực hiện được giữa lớp người trước và lớp người sau. Bí mật quốc gia và bí mật lãnh đạo đều bị mất. Thuật lãnh đạo không truyền lại được. Người lãnh đạo không còn đủ di sản, dĩ vãng không bảo tồn được, văn khố thất lạc và bị cướp bóc.

...

Thêm vào những gánh nặng trên đây, mà đế quốc đã lưu lại cho tất cả chúng ta, sự thiếu người lãnh đạo trong những ngành, như tất cả chúng ta đã biết, là một trở lực to tát cho công cuộc phát triển đang đợi chờ tất cả chúng ta.[57]

” Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Pháp thuộc.

Nhà Nguyễn Liên bang Đông Dương Chiến tranh Pháp-Đại Nam (1858-1884) Chiến tranh Pháp-Thanh Giải phóng dân tộc bản địa Việt Nam (1885-1945) Cách mạng tháng Tám Chiến tranh Đông Dương

Philippe Devillers (2003), Paris - Saigon - Hanoi, Nhà xuất bản Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh Ngô Văn (2000) Việt Nam 1920-1945 Montreuil: L'Insomniaque/Chuông rè Trần Vũ Tài (2007), Luận án Tiến sĩ "CHUYỂN BIẾN CỦA NÔNG NGHIỆP VÀ XÃ HỘI NÔNG THÔN BẮC TRUNG KỲ THỜI THUỘC PHÁP", Vinh: Khoa Lịch sử - Đại học Vinh Lâm Quang Huyên (2008), “NHỮNG BIẾN ĐỔI CỦA GIAI CẤP NÔNG DÂN VÀ QUAN HỆ ĐỊA CHỦ - TÁ ĐIỀN Ở NAM BỘ THỜI KỲ CẬN ĐẠI” (PDF), Kỷ yếu hội thảo chiến lược Việt Nam học lần thứ 3, Tp Hà Nội Thủ Đô: Đại học Quốc gia Tp Hà Nội Thủ Đô

^ “Lặng người trong ngày cúng âm hồn ở Huế”. báo Dân trí. ngày 25 tháng 6 năm 2014. ^ Chapuis, tr. 20. ^ a b Kỳ 2: Huế đã mất lượng cổ vật lớn ra làm sao?, Dân trí, 03/12/2015. ^ Phạm Văn Sơn. Việt Nam cách mạng cận sử. Sài Gòn, Khai Trí phát hành, 1963, tr. 44. ^ Trần Trọng Kim, sách đã dẫn, trang 327. ^ a b c d e Philippe Devillers 2003, tr. 41 ^ Bản án chính sách Thực dân Pháp, Hồ Chí Minh toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2011, tập 2, trang 22-24. ^ Mỹ-Vân Trà̂n (2005). A Vietnamese royal exile in Nhật bản: Prince Cường Đẻ̂ (1882-1951). RoutledgeCurzon studies in the modern history of Asia. 29. Routledge. ISBN 0-415-29716-8. Truy cập ngày 19 thángTrần Cao Vân, Thái Phiên và vụ mưu khởi nghĩa ở Huế (3-5-1916). Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |access-date= (trợ giúp) ^ Lỗi chú thích: Thẻ sai; không còn nội dung trong thẻ ref mang tên dananggov ^ Hoàng Văn Hiển. ‘’Vua Duy Tân trong phong trào đấu tranh yêu nước đầu thế kỷ 20’’. Khoa Sử Trường Đại học Khoa học Huế. Tạp chí tin tức Khoa học và Công nghệ, số 2(12), 1996. ^ Zinoman, Peter (2000). “Colonial Prisons and Anti-colonial Resistance in French Indochina: The Thai Nguyen Rebellion, 1917”. Modern Asian Studies. 34 (1): 57–98. doi:10.1017/s0026749x00003590. ^ a b Peter Zinoman (2001). The colonial Bastille: a history of imprisonment in Vietnam, 1862-1940. University of California Press. tr. 57. ISBN 0520224124. ^ Marr, D. G. (1971). Vietnamese anticolonialism, 1885–1925. Berkeley, University of California [Press]. tr. 236. ^ Philippe Devillers 2003, tr. 36 ^ Phim tài liệu "Công binh – Đêm dài Đông Dương" Lưu trữ 2022-06-02 tại Wayback Machine, Institut français du Vietnam. ^ Indochina Campaign 23 Sep 1940 - 26 Sep 1940, C. Peter Chen, World War II Database. ^ Philippe Devillers 2003, tr. 37 ^ Philippe Devillers 2003, tr. 39 ^ Philippe Devillers 2003, tr. 38 ^ Philippe Devillers 2003, tr. 63-64 ^ Why Vietnam, Archimedes L.A Patti, Nhà xuất bản Đà Nẵng, 2008, trang 99, 100, 101 ^ Why Vietnam, Archimedes L.A Patti, Nhà xuất bản Đà Nẵng, 2008, trang 102 ^ Philippe Devillers 2003, tr. 67 ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa Tổ chức cỗ máy những đơn vị trong cơ quan ban ngành sở tại thuộc địa ở Việt Nam (1862 - 1945) Lưu trữ 2022-07-15 tại Wayback Machine, Đỗ Hoàng Anh, Văn hóa Nghệ An, 09 Tháng 3 2022. ^ Salemink, Oscar (2003). The Ethnography of Vietnam's Central Highlanders. Honolulu: University of Hawaii Press. tr. 75-77. ^ a b c d e Lê Đình Chi. Người Thượng Miền Nam Việt Nam. Gardena, CA: Văn Mới, 2006. tr 401-449 ^ Văn Bá. “Bác sĩ Alexandre - Người có công với Việt Nam”. Cỏ Thơm. Bản gốc tàng trữ ngày 12 tháng 1 năm 2022. Truy cập ngày 9 tháng 8 năm 2022. ^ “A Debt Too Far - Montagnard Human Rights Organization (MHRO) - Defending Human Rights in the Central Highlands of Vietnam”. ^ a b c d e f Philippe Devillers 2003, tr. 51 ^ Hoàng Cơ Thụy. Việt sử khảo luận. Paris: Nam Á, 2002. tr 1780. ^ Bản án chính sách thực dân Pháp, Hồ Chí Minh toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2011, tập 2, trang 20-133. ^ a b c ĐẠI CƯƠNG LỊCH SỬ VIỆT NAM, TẬP 2, trang 121, Đinh Xuân Lâm chủ biên, Nhà xuất bản Giáo dục đào tạo, năm 2000. ^ Lâm Quang Huyên 2008, tr. 44 ^ Phạm Xuân Nam, Chính sách xã hội trong Cách mạng tháng 8 năm 1945 và trong sự nghiệp đổi mới ngày này, Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 11(96) - 2015 tải về Lưu trữ 2022-02-10 tại Wayback Machine ^ a b c d Hào hùng thủy lợi Việt Nam: Thời Pháp thuộc, báo Nông nghiệp Việt Nam, 11/11/2014 ^ a b Trần Vũ Tài 2007, tr. 7 ^ a b Trần Vũ Tài 2007, tr. 9 ^ a b “Kinh đào ở Nam kỳ thời Pháp thuộc”. www.namkyluctinh.com. Bản gốc tàng trữ ngày 28 tháng 6 năm 2022. Truy cập ngày 23 tháng 8 năm 2022. ^ Sơn Nam, Lịch Sử Khẩn Hoang Miền Nam - Lưu ý, Nxb Trẻ, 2014 ^ Nguyễn Thế Anh. Việt Nam thời Pháp đô hộ, trang 181, Saigon: Lửa Thiêng, 1970 ^ Lâm Quang Huyên 2008, tr. 41 ^ Lâm Quang Huyên 2008, tr. 42. Trích "Yves Henry, ..., đã tính toán mức thu nhập của địa chủ và của tá điền... 752đ... 20đ" ^ Một số sắc thuế áp dụng tại Việt Nam thời kỳ Pháp thuộc, TS Phan Thanh Hải, Khoa Kế toán, Đại học Duy Tân, 18/06/2015. ^ Golden Triangle Opium Trade, an Overview, Bertil Lintner, 2000. ^ Logan, William S. Trang 79. ^ a b Hồ Chí Minh toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2011, tập 2, trang 34-39. ^ a b c Giáo dục đào tạo Việt Nam thời Pháp thuộc, 25/8/2022, VnExpress. ^ Quốc ngữ và nỗ lực 'thoát Hán' của những vua nhà Nguyễn, Nguyễn Quang Duy, BBC Tiếng Việt. ^ Sự ra đời của Đại học Đông Dương qua tài liệu tàng trữ, Đào Thị Diến, Website Đại học Quốc gia Tp Hà Nội Thủ Đô. ^ Từ Đại học Đông Dương đến Đại học Quốc gia Tp Hà Nội Thủ Đô, Đinh Xuân Lâm, Tạp chí Tia sáng, 04/10/2010. ^ Đại học Đông Dương - Sự đoạn tuyệt với quá khứ? Lưu trữ 2015-09-28 tại Wayback Machine, Trần Thị Phương Hoa, 20 Tháng 4 2013, Tạp chí văn hóa Nghệ An. ^ Pierre Brocheur và Daniel Hémery. Indochina, An Ambiguous Colonization, 1858-1954. Berkeley, CA: University of California Press, 2009, tr. 217-49. ^ THI CỬ VÀ NỀN GIÁO DỤC VIỆT NAM DƯỚI THỜI PHÁP THUỘC Lưu trữ 2009-06-26 tại Wayback Machine, Trần Bích San, Tạp chí Cỏ Thơm. ^ Cooper, Nicola. Trang 36. ^ Giới trí thức tinh hoa trong lịch sử Việt Nam, Tạp chí Tia sáng, 09/09/2010. ^ a b Lý tưởng thanh niên An Nam (1923), Nguyễn An Ninh. ^ a b Chính đề Việt Nam, Phần III, Cơ sở hạ tầng vô tổ chức, Tùng Phong, Nhà xuất bản Đồng Nai, 1964. ^ Báo Công luận, 7-3-1932. ^ Báo Trung văn chủ nhật, 27-9-1942. ^ Năm 1911, cơ quan ban ngành sở tại thực dân đưa Phan Châu Trinh sang Pháp. Suốt trong năm ở Paris, ông vẫn luôn theo đường lối cải cách, lôi kéo thực hiện dân quyền, cải cách dân số (theo Phan Ngọc Liên, sách đã dẫn, tr. 270). ^ Đại học Y Tp Hà Nội Thủ Đô thời kỳ thuộc Pháp (1902 - 1945), Hanoi Medical University. ^ THÊM MỘT VÀI Ý KIẾN ĐÁNH GIÁ CÔNG CUỘC KHÁNG PHÁP DO TRIỀU NGUYỄN LÃNH ĐẠO NỬA SAU THẾ KỈ XIX, NGUYỄN THANH TIẾN, TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SƯ PHẠM Thành phố Hồ Chí Minh Số 10(76) năm 2015 ^ a b Philippe Devillers 2003, tr. 44-47 ^ a b Chính đề Việt Nam, Phần II, VỊ TRÍ CỦA VIỆT NAM TRONG KHUNG CẢNH THẾ GIỚI VỪA TRÌNH BÀY, Tùng Phong, Nhà xuất bản Đồng Nai, 1964 ^ Hồ Chí Minh toàn tập, Nhà xuất bản. Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2011, tập 2, trang 96-100 ^ Hồ Chí Minh toàn tập, Nhà xuất bản. Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2011, tập 2, trang 67-73 ^ Philippe Devillers 2003, tr. 48-49 ^ Phong trào cách mạng ở Đông Dương, Hồ Chí Minh toàn tập, Nhà xuất bản. Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2011, tập 2, trang 227-233 ^ Nhìn lại quá trình gia nhập chủ nghĩa Mác-Lênin vào Việt Nam, Nguyễn Kiến Giang, talawas ^ a b The Vietnam Nationalist Party (1927-1954), Nguyễn Văn Khánh, Springer, Singapore, 2022 ^ Phan Anh trả lời sử gia Na Uy Stein Tonnesson. Dẫn lại bởi Phạm Cao Dương trong nội dung bài viết trên Tạp chí Khởi Hành số 129, tháng 7.2007, tr. 26-28 ^ a b David G. Marr, Vietnam: State, War, and Revolution (1945–1946), California: University of California Press, 2013 ^ Why Vietnam, Archimedes L.A Patti, Nhà xuất bản Đà Nẵng, 2008 ^ TỔNG QUAN TÀI LIỆU NHO GIÁO VÀ NHO HỌC Ở VIỆN HÁN NÔM Lưu trữ 2015-06-26 tại Wayback Machine, Nguyễn Xuân Diện, Bài tham luận Hội thảo về Nho giáo Việt Nam. Đã in trên Tạp chí Hán Nôm số 1 (68), 2005 ^ a b Tại sao nên đưa chữ Hán quay trở lại trường phổ thông?, PGS.TS Đoàn Lê Giang, Vietnamnet, 30/08/2022 ^ Thụy Bất Nhi (7 tháng 6 năm 2022). “Đừng hiểu học chữ Hán là học tiếng Trung Quốc!”. Báo Quảng Nam. ^ a b Chủ tịch Hồ Chí Minh với phong trào Bình dân học vụ Lưu trữ 2022-01-03 tại Wayback Machine, Phạm Hải Yến, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III ^ “Bếp Việt truyền thống và tân tiến”. Bản gốc tàng trữ ngày 29 tháng 9 năm 2010. Truy cập ngày 26 tháng 5 năm 2012. ^ Aid and development in Taiwan, South Korea, and South Vietnam, Kevin Gray, WIDER Working Paper No. 2013/085, September 2013 tải về ^ Hồ Chí Minh Toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 1995, tập 4, trang 26. ^ Báo Cứu quốc 5/9/1945.

Kháng chiến chống Pháp

Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Pháp_thuộc&oldid=68478050”

Review Nguyên nhân đa phần đẩy nước ta rơi vào tình trạng nước thuộc địa là gì ?

Bạn vừa đọc Post Với Một số hướng dẫn một cách rõ ràng hơn về Clip Nguyên nhân đa phần đẩy nước ta rơi vào tình trạng nước thuộc địa là gì tiên tiến nhất

Share Link Download Nguyên nhân đa phần đẩy nước ta rơi vào tình trạng nước thuộc địa là gì miễn phí

Hero đang tìm một số trong những Chia Sẻ Link Down Nguyên nhân đa phần đẩy nước ta rơi vào tình trạng nước thuộc địa là gì Free.

Thảo Luận thắc mắc về Nguyên nhân đa phần đẩy nước ta rơi vào tình trạng nước thuộc địa là gì

Nếu sau khi đọc nội dung bài viết Nguyên nhân đa phần đẩy nước ta rơi vào tình trạng nước thuộc địa là gì vẫn chưa hiểu thì hoàn toàn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Ad lý giải và hướng dẫn lại nha #Nguyên #nhân #chủ #yếu #đẩy #nước #rơi #vào #tình #trạng #nước #thuộc #địa #là #gì - 2022-06-10 19:12:04

Hướng Dẫn Nguyên nhân chủ yếu đẩy nước ta rơi vào tình trạng nước thuộc địa là gì - Lớp.VN