Thủ Thuật Hướng dẫn Liên hệ thuc te môn triết học mac le nin 2022
An Sơn Hà đang tìm kiếm từ khóa Liên hệ thuc te môn triết học mac le nin được Cập Nhật vào lúc : 2022-09-21 15:46:32 . Với phương châm chia sẻ Bí kíp về trong nội dung bài viết một cách Chi Tiết 2022. Nếu sau khi Read tài liệu vẫn ko hiểu thì hoàn toàn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Tác giả lý giải và hướng dẫn lại nha.Triết học Mác xuất hiện trong toàn cảnh nền văn minh công nghiệp đã hình thành ở phương Tây vào nửa đầu thế kỷ XIX, nó là sự việc kết tinh tinh hoa tư tưởng của thời đại. Là kết tinh tư tưởng của nền văn minh công nghiệp lần thứ nhất, song nhiều di sản tư tưởng của C.Mác vẫn còn nguyên ý nghĩa lý luận và thực tiễn trong thời đại ngày này, thời đại cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Sự phát triển mạnh mẽ và tự tin của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư chứng tỏ dự báo thiên tài của C.Mác cách đó hơn một trăm năm về những thay đổi khi “tri thức xã hội phổ biến (wissen knowledge) đã chuyển hóa đến mức độ nào thành lực lượng sản xuất trực tiếp”1.
[1]Một trong những quan điểm nền tảng tạo nên sức sống của triết học Mác đó đó là quan điểm thực tiễn. Nhà triết học hậu tân tiến J.Derrida đã nhận định rằng, sức sống của triết học Mác đó đó là ở tính mở, tính sáng tạo không ngừng nghỉ và sự rất khác nhau cơ bản giữa chủ nghĩa Mác “nguyên bản” với chủ nghĩa Mác “bị xuyên tạc” đó đó là ở việc lấy thực tiễn làm tiền đề xuất phát. Do vậy, “tất cả chúng ta hãy trở lại với C.Mác, tất cả chúng ta hãy tham khảo ông như đọc một nhà triết học vĩ đại”2. Từ những gợi ý đó, nội dung bài viết này tập trung nghiên cứu và phân tích quan điểm thực tiễn trong di sản tư tưởng của C.Mác để tìm ra những ý nghĩa ứng dụng về mặt lý luận đối với thời đại ngày này, thời đại cách mạng công nghiệp 4.0.
1. Quan điểm thực tiễn trong lịch sử triết học trước Mác
Quan điểm thực tiễn của C.Mác là sự việc tổng kết cao nhất những ý niệm về thực tiễn trong lịch sử triết học trước đó, đặc biệt là thừa kế trực tiếp từ triết học cổ xưa Đức. Ngược dòng lịch sử, ngay từ thời Hy Lạp cổ đại, tất cả chúng ta thuận tiện và đơn giản tìm thấy trong nhiều tài liệu thuật ngữ “πρακτική” (practice) với nghĩa là hoạt động và sinh hoạt giải trí, hành vi, việc làm. Tuy nhiên, nên phải tính đến sự rất khác nhau giữa từ ngữ và khái niệm. Theo quan điểm triết học, nghĩa của từ ngữ là cái khác với khái niệm. Khái niệm không riêng gì có đơn thuần được xác định bằng phương pháp lý giải ngôn từ, mà quan trọng hơn hết là nội dung của nó được xác lập bằng con phố lịch sử và gắn sát với lịch sử được nó phản ánh. Quan điểm hay khái niệm “thực tiễn” chưa xuất hiện ở thời cổ đại, khi đó mới chỉ có thuật ngữ “thực tiễn” dùng để định danh những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt, việc làm. Ngay đến Aristotle, dù tiến sát đến kết luận “lao động là thứ tạo ra giá trị” đã và đang buộc phải ngừng sự phân tích lúc không tìm thấy một hiện thực nào tương ứng với sự mô tả của ông.
Đến thời cận đại, lao động sản xuất không hề nhờ vào trình độ nắm bắt đối tượng ở hiện tượng kỳ lạ, mà đã khởi đầu nhờ vào quy luật. Trên nền tảng thực tiễn đang phát triển ấy, cùng với tư duy duy lý, triết học cố luận chứng rằng, sự đồng nhất giữa tư duy và tồn tại, giữa tính chủ quan và tính khách quan không riêng gì có có ở hiện tượng kỳ lạ, mà còn ở bản chất. Các triết gia tiêu biểu như F.Bacon, R.Descaster và sau này là Spinoza đã luôn trăn trở đi tìm “cái trung gian” cho việc đồng nhất giữa tư duy và tồn tại, nhưng cái trung gian ấy vẫn không thể được hiểu như thực tiễn được. R.Descaster đã tìm đến Chúa với tư cách “trung gian” để đồng nhất tư duy và quảng tính, thể xác và linh hồn. Spinoza tìm ra “thực thể” là trung gian cho việc đồng nhất tư duy và tồn tại, nhưng “thực thể” của ông vẫn chỉ là giới tự nhiên phi lịch sử khi nó không nằm trong hoạt động và sinh hoạt giải trí của con người, mà được hoà tan vào giới tự nhiên. [2]
“Thực tiễn” với tư cách một phạm trù triết học chỉ được đặt ra một cách tự giác trong triết học cổ xưa Đức. I.Kant là người đầu tiên định danh khái niệm “thực tiễn”. Ở Kant, “thực tiễn” đã khởi đầu được định nghĩa qua hoạt động và sinh hoạt giải trí nhưng đó chỉ là hoạt động và sinh hoạt giải trí của lý tính. Trong phạm vi “Lý tính thuần túy”, thực tiễn được ông tưởng tượng như hoạt động và sinh hoạt giải trí nhằm mục đích tổ chức một cách tiên nghiệm những tư liệu cảm hứng - kết quả do tác động của “vật tự nó” vào chủ thể, để tạo ra những đối tượng khả tri. Sở dĩ như vậy vì “mọi nhận thức của ta đều bắt nguồn từ kinh nghiệm tay nghề, đó là vấn đề không còn gì phải nghi ngờ; chính bới thông qua cái gì khiến quan năng nhận thức được đánh thức để đi vào hoạt động và sinh hoạt giải trí nếu không phải thông qua những đối tượng tác động đến giác quan của ta”3 - Kant nhận định. Vì thế, thực tiễn không gì khác hơn là quá trình sáng tạo ra thế giới của những sự vật hiện ra trong kinh nghiệm tay nghề. Sang địa bàn của “Lý tính thực tiễn (thực hành)”, thực tiễn đã được Kant định nghĩa như sau: “Thực hành “praktish” là tất cả những gì hoàn toàn có thể làm được bằng tự do của ý chí”4. Nghịch lý đã bày ra trước mắt Kant, một mặt, nhờ lý tính mà thực tiễn trở thành quá trình tự do và sáng tạo; mặt khác, cũng bởi lý tính mà con người bị trói buộc vào tính tất yếu lôgíc. Và, Kant đã phải rời bỏ tính chất nhị nguyên của lý tính để thế vào đó tính chất nhất nguyên của đức tin. Do đó, thực tiễn, rốt cuộc - theo cách hiểu của Kant, là tiến trình hoạt động và sinh hoạt giải trí của con người dưới sự dẫn dắt của đức tin - một vị quan tòa tối cao và trung hậu có hiệu suất cao ngăn ngừa những xung đột trong lòng thực tiễn và đảm bảo cho việc vận động xã hội theo khunh hướng nhân bản, tiến bộ. [3][4]
Tiếp nối tư tưởng của Kant, những nhà triết học cổ xưa Đức như Fichte, Schelling và đặc biệt là Hegel đã phát triển khái niệm “thực tiễn” gắn chặt với những quyền năng của tư duy, lý tính. Hegel rất tâm đắc với Kant rằng, nhờ có lý tính mà con người vươn cao vô hạn so với tất cả những thực thể còn sót lại đang sống trên mặt đất. Do vậy, với Hegel, trong mọi hoạt động và sinh hoạt giải trí của con người đều có sự tham gia, chỉ huy của lý tính, nói đúng hơn là đều ra mắt nhất trí với những quy luật và hình thái lôgíc của nó. Theo đó, thực tiễn là một “hành vi suy lý lôgíc”, nghĩa là hình tượng lôgíc lấy thực tiễn của con người làm cái tồn tại khác của tớ. Chính ở điểm này mà triết học Hegel được xem là chủ nghĩa duy tâm tuyệt đối. Trong triết học của ông, những vòng khâu của nhận thức, ý niệm, những khái niệm lôgíc cũng đồng thời là những vòng khâu của hoạt động và sinh hoạt giải trí - thực tiễn của con người, của loài người. Tại những vòng khâu đó, Hegel đã chỉ ra xích míc và cách xử lý và xử lý xích míc giữa tư tưởng và khách thể, giữa tính chủ quan và khách quan. Hegel còn là một nhà tư tưởng duy nhất trước C. Mác đã đưa một cách có ý thức khái niệm “thực tiễn” vào lôgíc học với tư cách tiêu chuẩn chân lý, tiêu chuẩn của tính đúng đắn của những thao tác mà con người thực hiện dưới hình thức từ ngữ - tín hiệu. Lôgíc học ở Hegel đồng nhất với lý luận nhận thức chính nhờ thực tiễn của con người như một quá trình được đưa vào quá trình lôgíc, được xem như thể biểu lộ bên phía ngoài của tư duy qua sự tiếp xúc với thế giới khách quan. Khi theo dõi sự khai triển những tư tưởng của Hegel, V.I.Lênin đã nhận định: “Không còn nghi ngờ gì nữa, đối với Hegel, thực tiễn là một mắt khâu trong sự phát triển của quá trình nhận thức, và với tư cách là sự việc chuyển hoá sang chân lý khách quan (“tuyệt đối” theo Hegel). Như vậy, khi đưa tiêu chuẩn thực tiễn vào lý luận nhận thức, Mác đã trực tiếp gần với Hegel”5.
Song song với dòng triết học duy tâm - tư biện, chủ nghĩa duy vật trực quan mà đỉnh cao là Feuerbach cũng luôn có thể có những đóng góp nhất định trong việc xử lý và xử lý vấn đề “thực tiễn”. Feuerbach phê phán quyết liệt chủ nghĩa duy tâm đã tuyệt đối hóa mặt tinh thần của thực tiễn. Ông viết: “Từ Thượng đế suy ra giới tự nhiên, cái đó cũng như muốn từ tấm ảnh, từ bản sao suy ra bản chính, từ tư tưởng về sự vật suy ra sự vật đó”6. Chủ nghĩa duy vật Feuerbach đã đưa con người và hoạt động và sinh hoạt giải trí của tớ trở về với giới tự nhiên. Với ông, tư duy chỉ là phương thức tồn tại mang tính chất chất hoạt động và sinh hoạt giải trí của thể xác vật chất; chủ thể của tư duy đó đó là con người, chứ không phải là sinh thể đặc biệt nào bên phía ngoài thế giới; theo đó, thế giới cảm tính với thế giới được nhận thức bằng trí tuệ là đồng nhất với nhau. Song, do quá coi trọng tính vật chất của hoạt động và sinh hoạt giải trí mà quên đi yếu tố tinh thần nên thực tiễn trong con mắt của những nhà duy vật trực quan chỉ là “thực tiễn thụ động”. [5]
Như vậy, dòng triết học duy tâm - tư biện từ Kant, Fichte, Schelling cho tới Hegel đã nắm bắt được cái tinh thần, ý thức - yếu tố làm ra tính năng động của thực tiễn. Tuy nhiên, nó đã phát triển yếu tố này một cách thái quá tới mức toàn bộ thực tiễn bị chìm trong vòng xoáy của cái tinh thần. Trong khi đó, với những nhà duy vật trực quan mà đại diện là Feuerbach, thực tiễn lại bị đồng nhất với một mặt phiến diện khác; thành thử, “hiện thực, cái hoàn toàn có thể cảm hứng được, chỉ được nhận thức dưới hình thức khách thể… không được nhận thức về mặt chủ quan”7. Toàn bộ những ưu điểm và hạn chế của hai tuyến đường phía này trong triết học cổ xưa Đức đã được triết học Mác thừa kế và vượt bỏ. [6][7]
2. Quan điểm thực tiễn trong triết học Mác
Với quan điểm thực tiễn, C.Mác đã đưa ra tuyên ngôn cho một nền triết học thực tiễn, triết học tập vi. Chính việc đưa phạm trù “thực tiễn” vào lý luận nhận thức nói riêng và triết học nói chung, C.Mác đã làm cho triết học của ông hơn nhiều về chất so với toàn bộ triết học trước đó. Theo C.Mác, “những nhà triết học chỉ lý giải thế giới bằng những phương thức rất khác nhau, vấn đề ở chỗ là thay đổi thế giới”8, do đó, triết học của ông không phải là giáo điều, mà là tiềm năng cho hành vi. Ngay từ khi phê phán quan điểm của những nhà biện chứng - duy tâm cổ xưa Đức, C.Mác đã nhận ra rằng, “chính nơi mà tư biện tạm dừng - chính trong thực tiễn hiện thực - là nơi khởi đầu khoa học thực sự, thực chứng, sự miêu tả hoạt động thực tiễn và quá trình thực tiễn của sự việc phát triển con người”9.
Trên tinh thần duy vật - biện chứng, C.Mác định nghĩa “thực tiễn” thông qua khái niệm “hoạt động và sinh hoạt giải trí”: Thực tiễn là toàn bộ những hoạt động và sinh hoạt giải trí sinh hoạt mà nhờ đó con người làm thay đổi hiện thực xung quanh và chính bản thân mình mình. Tìm hiểu, lý giải thế giới từ chính quá trình con người tái tạo thế giới được C.Mác xem là vấn đề xuất phát của việc nghiên cứu và phân tích đời sống biện chứng khách quan. Ông xác định: “Những tiền đề xuất phát của chúng tôi không phải là những tiền đề tùy tiện, không phải là giáo điều; đó là những tiền đề hiện thực mà người ta chỉ hoàn toàn có thể bỏ qua trong trí tưởng tượng mà thôi. Đó là những thành viên hiện thực, là hoạt động và sinh hoạt giải trí của tớ và những điều kiện sinh hoạt vật chất của tớ, những điều kiện mà người ta thấy có sẵn cũng như những điều kiện do hoạt động và sinh hoạt giải trí của chính họ tạo ra”10. [8][9][10]
Rõ ràng, theo quan điểm của C.Mác, thực tiễn trước hết phải là hoạt động và sinh hoạt giải trí của con người. Nhưng hoạt động và sinh hoạt giải trí ấy ra làm sao lại là vấn đề cần phải bàn đến một cách tráng lệ bằng việc vạch ra những yếu tố cấu thành của nó, mà không một yếu tố nào nếu xét riêng thể hiện được bản chất của thực tiễn trong cách hiểu của Mác.
Để hoạt động và sinh hoạt giải trí của con người trở thành thực tiễn thì yếu tố đầu tiên nên phải có là đối tượng cho việc tác động, tái tạo đó. Theo quan điểm của C.Mác, thực tiễn giả định sự thống nhất biện chứng của hai quá trình: Thế giới tác động vào con người và con người tác động vào thế giới. Với ông, trước hết, hoạt động và sinh hoạt giải trí thực tiễn của con người phải là một hoạt động và sinh hoạt giải trí đối tượng - cảm tính, chính bới nó cũng nhờ vào cơ sở thực thể chung, phổ biến của thế giới là vật chất. Luận điểm về tính thống nhất vật chất của thế giới được cho phép vạch ra và luận chứng sự thống nhất tồn tại xã hội của con người và những thuộc tính của nó như thể sinh thể tự nhiên. Xuất phát từ sự thống nhất đó, C.Mác kết luận: “Tự con người như một lực lượng tự nhiên đã đứng đối lập với vật chất của tự nhiên”, và trong khi tác động với tư cách là lực lượng như vậy, con người đồng thời làm “thay đổi cả bản chất riêng của tớ”. Nghĩa là, chính hoạt động và sinh hoạt giải trí thực tiễn của con người đã quy định bản chất của tớ. Theo ông, “hoạt động và sinh hoạt giải trí sống của tớ là ra làm sao thì họ là như vậy ấy. Do đó, họ là ra làm sao, điều đó ăn khớp với sản xuất của tớ, với cái mà người ta sản xuất ra cũng tương tự cách họ sản xuất”11.
Nhưng, con người không riêng gì có hoạt động và sinh hoạt giải trí để phù phù phù hợp với thuộc tính tự nhiên của tớ, mà điều đa phần là nó phải mang bản tính xã hội; do vậy, hoạt động và sinh hoạt giải trí thực tiễn của con người cả về nội dung lẫn phương thức thực hiện đều mang tính chất chất chất xã hội và được biểu lộ rất khác nhau ở những hình thái xã hội rất khác nhau. Vì thế, đề cập đến hoạt động và sinh hoạt giải trí “tái tạo thế giới” thì phải hiểu đó là hoạt động và sinh hoạt giải trí ở trình độ phát triển nhất định, ở một hình thái xã hội nhất định. Thực tiễn không đơn giản chỉ là hoạt động và sinh hoạt giải trí vật chất, hơn thế, nó còn là một hoạt động và sinh hoạt giải trí vật chất xã hội; bởi lẽ, con người không riêng gì có là một sinh thể tự nhiên mà còn là một sinh thể xã hội. Các hình thức hoạt động và sinh hoạt giải trí của con người được hình thành trong tiến trình lịch sử không phụ thuộc vào ý chí và ý thức của từng thành viên riêng rẽ, mà được điều khiển bởi những quy luật phát triển của đời sống vật chất xã hội. Hoạt động thực tiễn là hoạt động và sinh hoạt giải trí vật chất, cảm tính nhưng không phải mọi hoạt động và sinh hoạt giải trí thực tiễn đều như nhau về tính chất, trình độ. Điều đó phụ thuộc vào hoạt động và sinh hoạt giải trí thực tiễn ấy ra mắt trong hình thái xã hội nhất định nào, được cho bởi hình thái ấy như vậy nào. Vì thế, mỗi một quá trình trong lịch sử của một hiệp hội xã hội, con người đạt đến một trình độ hoạt động và sinh hoạt giải trí thực tiễn nhất định phụ thuộc vào thực trạng lịch sử rõ ràng của quá trình đó. Bởi vậy, thực tiễn có tính tương đối, rõ ràng, không còn một thực tiễn trừu tượng, chung chung. Chính bởi yếu tố này mà phạm trù “thực tiễn” không riêng gì có mang tính chất chất phổ biến, mà còn thể hiện tính đặc thù, “tính hiện thực trực tiếp”. [11]
Hoạt động thực tiễn tái tạo thế giới của con người còn nên phải được hiểu như hoạt động và sinh hoạt giải trí có ý thức, như thể thực tiễn hướng đích. Công lao to lớn của C.Mác tuyệt nhiên không phải ở chỗ “đuổi” cái tinh thần ra khỏi thực tiễn, để rồi biến thực tiễn thành hoạt động và sinh hoạt giải trí vật chất thuần túy như một số trong những người dân vẫn lầm tưởng; và cũng không phải là việc làm cho cái tinh thần trở thành thụ động bằng phương pháp tách nó ra khỏi thực tiễn, rồi sau đó phối hợp nó lại một lần nữa theo nguyên tắc “thống nhất lý luận và thực tiễn”. Trái lại, ông luôn coi cái tinh thần như một thành tố hữu cơ, một thuộc tính cố hữu của tớ mình thực tiễn. Chính hoạt động và sinh hoạt giải trí có ý thức, hướng đích để tái chế thế giới đối tượng tạo thành “bản tính tộc loài của con người”. Hoạt động thực tiễn mang tính chất chất chất của quan hệ tộc loài, có ý thức, hướng đích được C.Mác gọi là hoạt động và sinh hoạt giải trí “đối tượng hóa” mà theo ông, là đặc trưng của con người và phù phù phù hợp với bản chất của nó. Trong quan hệ hoạt động và sinh hoạt giải trí đó với thế giới, một mặt, con người sản xuất ra những đối tượng tiêu dùng; mặt khác, đối tượng đó (sản phẩm lao động) cũng là một sự vật hóa tư tưởng con người. Do vậy, con người nhân đôi mình không riêng gì có một cách tư tưởng, mà quan trọng hơn - một cách hiện thực qua hoạt động và sinh hoạt giải trí và soi ngắm mình trong chính thế giới do mình tạo ra.
Như vậy, tính tự nhiên vật chất, tính xã hội và tính có ý thức là những tiền đề, những yếu tố thiết yếu của thực tiễn. Chính bởi những yếu tố đó mà thực tiễn trở thành “một mắt khâu trung gian rất quan trọng” giữa con người (trực quan và tư duy) với bản thân thiên nhiên như nó vốn có - mà qua đó, thiên nhiên được chuyển hóa vào tư tưởng, còn tư tưởng chuyển hóa vào thân thể thiên nhiên. Từ đó, cũng hoàn toàn có thể định nghĩa ngắn gọn rằng, thực tiễn đó đó là sự việc hiện thực hóa bản chất cải biến - sáng tạo của con người. Bản chất đó của con người dĩ nhiên chỉ được thực hiện trong khuôn khổ bản chất thực của nó như thể “tổng hòa những quan hệ xã hội”. Nhưng, không phải mọi hoạt động và sinh hoạt giải trí vật chất đều là sự việc hiện thực hóa bản chất đó; bởi lẽ, cũng luôn có thể có những hoạt động và sinh hoạt giải trí trong xã hội làm biến dạng bản tính sáng tạo của con người. C.Mác nhận xét rằng, ở những hình thái xã hội nhất định, hiện thực hóa hoàn toàn có thể biểu lộ dưới dạng tha hóa, nghĩa là không phù phù phù hợp với bản chất con người. Đó cũng đó đó là dạng lịch sử tạm thời của sự việc hiện thực hóa ấy.
Việc vạch ra bản chất và những hình thức cơ bản của thực tiễn được cho phép tất cả chúng ta chỉ ra hiệu suất cao của nó đối với sự nhận thức của con người. Thực tiễn là nguồn gốc, cơ sở, động lực và cũng là mục tiêu của nhận thức, với ý nghĩa đó thực tiễn đó đó là thước đo cao nhất của mọi chân lý khoa học. Thực tiễn là nguồn gốc của nhận thức vì mọi tri thức, trước hết và xét đến cùng đều do những nhu yếu thực tiễn tạo ra. Thực tiễn xuyên suốt mọi mặt, mọi khâu, mọi quá trình nhận thức, bắt nguồn từ cảm hứng sơ đẳng nhất và kết thúc ở lý luận trừu tượng nhất. Thực tiễn là mục tiêu của nhận thức bởi toàn bộ tri thức con người, xét đến cùng, đều có mục tiêu quay trở lại thực tiễn và tác động tích cực đến sự thay đổi của nó. Nhiệm vụ của con người không riêng gì có là nhận thức và lý giải thế giới, mà còn là một sử dụng những tri thức nhận được làm “tiềm năng cho hành vi” nhằm mục đích tái tạo thế giới và hoàn thiện môi trường tự nhiên thiên nhiên sống đời thường của con người.
Vai trò đặc biệt quan trọng của thực tiễn đối với nhận thức ở chỗ nó là tiêu chuẩn quyết định chân lý. Chính C.Mác đã xác định: “Vấn đề tìm hiểu xem tư duy của con người hoàn toàn có thể đạt tới chân lý khách quan không, hoàn toàn không phải là một vấn đề lý luận mà là một vấn đề thực tiễn. Chính trong thực tiễn mà con người phải chứng tỏ chân lý, nghĩa là chứng tỏ tính hiện thực và sức mạnh, tính trần tục của tư duy của tớ. Sự tranh cãi về tính hiện thực hay là không hiện thực của tư duy tách rời thực tiễn, là một vấn đề kinh viện thuần túy”12. Chân lý là một quá trình, quá trình ấy chỉ ra mắt trong lòng của thực tiễn; “từ ý niệm chủ quan người ta đi đến chân lý khách quan qua thực tiễn”13.
Có thể nói, quan điểm thực tiễn không riêng gì có có ý nghĩa thế giới quan, mà còn tồn tại ý nghĩa nhận thức luận với phương châm “thống nhất lý luận với thực tiễn”. Trong cách hiểu của C.Mác, ngay từ đầu lý luận và thực tiễn đã không tách rời nhau để người ta hoàn toàn có thể dùng ý muốn chủ quan mà thống nhất chúng lại.
Trong lòng thực tiễn đã có lý luận. Tuy nhiên, thực tiễn và lý luận lại là hai mặt đối lập tạo nên xích míc biện chứng. Cũng in như sự thống nhất của hai mặt đối lập “bản chất” và “hiện tượng kỳ lạ” trong học thuyết bản chất của Hegel, thực tiễn và lý luận cũng là sự việc thống nhất và xích míc trong cùng một chỉnh thể thực tiễn. Tuy nhiên, những nhà tầm cỡ của chủ nghĩa Mác cũng phát biểu rằng, “thực tiễn cao hơn lý luận” và “bản thân sự đối lập về lý luận (duy tâm hay duy vật, chủ nghĩa chủ quan
hay khách quan) chỉ hoàn toàn có thể làm được bằng con phố thực tiễn, bằng phương pháp thông qua tinh lực thực tiễn của con người, rằng do đó việc xử lý và xử lý chúng hoàn toàn không riêng gì có là trách nhiệm của nhận thức mà còn là một trách nhiệm hiện thực của đời sống mà triết học đã không thể xử lý và xử lý được chính
là vì nó coi trách nhiệm đó là trách nhiệm
lý luận”14.
[12][13][14]
Thực tiễn là cơ sở của nhận thức và do đó, là cơ sở của đời sống tổng thể của con người. C.Mác đã xem xét ý nghĩa nhận thức luận của thực tiễn trong mối liên hệ với vai trò xã hội đó của nó. Chính việc luôn tuân thủ một cách nghiêm ngặt sự thống nhất biện chứng giữa lý luận và thực tiễn đã làm cho triết học Mác trở thành một học thuyết vừa mang tính chất chất khoa học, vừa mang bản chất cách mạng, hoàn toàn có thể cải biến đời sống hiện thực của quả đât. Xuất phát từ việc mô tả thực tiễn, từ nhu yếu thiết thực của thực tiễn đấu tranh cách mạng của giai cấp công nhân, C.Mác đã khắc phục triệt để mọi sự phiến diện trong quan niệm về thực tiễn của những nhà triết học trước đó. Với tính phổ biến và khoa học sâu sắc, phạm trù “thực tiễn” trong triết học Mác là tấm gương phản ánh một cách đúng chuẩn, hoàn hảo nhất thực tiễn hiện thực. “Thực tiễn” trong triết học Mác không riêng gì có được hiểu là môi trường tự nhiên thiên nhiên trong đó ra mắt mọi hoạt động và sinh hoạt giải trí sống của con người, mà còn như một nguyên tắc của nhận thức, giúp chỉ huy và hướng dẫn hoạt động và sinh hoạt giải trí của con người.
3. Áp dụng quan điểm thực tiễn của C.Mác trong toàn cảnh cách mạng công nghiệp 4.0
Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 là cuộc cách mạng về sản xuất thông minh nhờ vào những thành tựu đột phá về khoa học, công nghệ tiên tiến mà nền tảng là công nghệ tiên tiến số đã được hình thành từ chục năm về trước (lần đầu tiên khái niệm cách mạng công nghiệp 4.0 xuất hiện tại Hội chợ Hannover - Đức năm 2011), hiện vẫn là xu hướng chủ yếu và sẽ tiếp tục tác động mạnh mẽ và tự tin đến mọi mặt của đời sống xã hội của những quốc gia trên toàn cầu. Trong Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Đảng Cộng sản Việt Nam xác định: “Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhất là công nghệ tiên tiến số phát triển mạnh mẽ và tự tin, tạo đột phá trên nhiều nghành, tạo ra thời cơ và thách thức đối với mọi quốc gia, dân tộc bản địa”15. Thực tiễn mới của cách mạng 4.0 ngày này tiếp tục là minh chứng và kiểm nghiệm cho quan điểm tầm cỡ của triết học Mác về thực tiễn đời sống của con người.
Đi liền với đột phá về công nghệ tiên tiến số và trí tuệ tự tạo (như: internet vạn vật, điện toán nhận thức, mạng không dây, rôbốt thông minh…), cách mạng công nghiệp 4.0 cũng đem lại những thách thức đối với vấn đề về bảo mật thông tin an ninh mạng, bảo mật thông tin an ninh phi truyền thống. Cho dù có đem lại những đột phá lẫn thách thức mới mẻ ra làm sao chăng nữa, xét đến cùng, cuộc cách mạng này vẫn xuất phát từ thực tiễn, do chính nhu yếu phát triển của đời sống xã hội. Những thách thức mà cuộc cách mạng công nghiệp này đang đặt ra, như con người dần bị lệ thuộc vào những không khí ảo, những lầm tưởng về trí tuệ tự tạo… đã khiến nhiều người nghĩ rằng, có những thực tế tách rời khỏi đời sống vật chất thực và khoa học chỉ là nghành của tinh thần mà thôi. Việc làm rõ bản chất thực tiễn đời sống của con người qua lăng kính của triết học Mác đã đã cho tất cả chúng ta biết nền tảng thực sự mà khoa học cũng như sự phát triển công nghệ tiên tiến, xét đến cùng, đã và đang phát triển trên đó. [15]
Hơn nữa, sự phát triển của khoa học và công nghệ tiên tiến trong thời đại cách mạng công nghiệp 4.0 còn là một minh chứng rất rõ cho quan niệm thực tiễn của triết học Mác với tư cách sự hiện thực hóa bản chất cải biến - sáng tạo của con người. Với sự ra đời của công nghệ tiên tiến in 3D, internet vạn vật và trí tuệ tự tạo…, đời sống của quả đât đã có những bước đột phá đáng kể. Những phát minh và công nghệ tiên tiến mới đã giúp con người tiết kiệm được rất nhiều thời gian, công sức của con người để làm ra vật phẩm; đồng thời, giúp con người đã có được những sản phẩm tiện dụng hơn, thỏa mãn mục tiêu sử dụng của tớ. Tuy nhiên, mặc dầu thực tiễn có thay đổi đáng kinh ngạc ra làm sao chăng nữa thì vẫn nên phải nhớ rằng nó luôn luôn được cấu thành từ những yếu tố: Tính vật chất, tính xã hội và tính có ý thức như C.Mác đã chỉ ra.
Bản thân thực tiễn luôn là sự việc hợp nhất của cái vật chất và cái tinh thần, của tư duy và tồn tại, của chủ quan và khách quan. Vì thế, không thể phân định rạch ròi ra thành thực tiễn vật chất hay thực tiễn tinh thần. Tuy nhiên, một số trong những tài liệu triết học mácxít đã phân loại ra thành ba dạng thực tiễn là hoạt động và sinh hoạt giải trí sản xuất vật chất, hoạt động và sinh hoạt giải trí chính trị - xã hội và hoạt động và sinh hoạt giải trí thực nghiệm - khoa học. Điều này khiến nhiều người nhầm tưởng hoạt động và sinh hoạt giải trí của những nghành rất khác nhau đó quy định nhiều chủng quy mô thực tiễn rất khác nhau. Song, thực chất không phải như vậy. Việc phân loại thực tiễn là một sự trừu tượng hóa do kết quả của những cuộc phân công lao động xã hội. Những cuộc phân công này đều ra mắt trong lòng thực tiễn và do thực tiễn quy định. Tuy nhiên, cùng với tiến trình phát triển của xã hội loài người, sự ra đời những cuộc phân công lao động lớn đã làm thay đổi tỷ trọng của những yếu tố cấu thành thực tiễn. Càng ngày lao động trí óc càng giữ vai trò chủ yếu và tách ra thành một bộ phận độc lập. Điều đó càng chứng tỏ cho những kĩ năng nhận thức, sức mạnh tái tạo thế giới bởi con người.
Đúng như C.Mác đã nhận định: “Sự phát triển của khối mạng lưới hệ thống máy móc trên con phố ấy chỉ khởi đầu khi nền đại công nghiệp đã đạt được một trình độ phát triển cao hơn và tất cả những môn khoa học đều được phục vụ tư bản, còn bản thân khối mạng lưới hệ thống máy móc hiện có thì có những nguồn lực to lớn. Như vậy, phát minh trở thành một nghề đặc biệt và đối với nghề đó thì việc vận dụng khoa học vào nền sản xuất trực tiếp tự nó trở thành một trong những yếu tố có tính chất quyết định”[16]. Nhận định đó của C.Mác cũng là một trong những cơ sở để lý giải tại sao sự phát triển của không khí ảo và công nghệ tiên tiến điện toán, công nghệ tiên tiến in 3D, trí tuệ nhân tạo… trong thời đại cách mạng công nghiệp 4.0 nó lại tác động mạnh mẽ và tự tin tới đời sống con người tân tiến đến như vậy. Trong thời đại này, những phát minh với tư cách một “nghề đặc biệt” như C.Mác đã nói đang làm cho thực tiễn không tạm dừng chỉ ở số lượng giới hạn “thực tiễn thông thường”, mà còn được mở rộng thành “thực tiễn sáng tạo”. Thực tiễn thông thường là thực tiễn lặp lại quá khứ, không thể cải biến thế giới từ gốc; chỉ có thực tiễn sáng tạo mới hoàn toàn có thể thực hiện công cuộc tái tạo có tính cách mạng đối với thế giới hiện tồn. Hiểu rõ bản chất của thực tiễn trong thời đại cách mạng công nghiệp 4.0 với trọng tâm là đột phá về khoa học và công nghệ tiên tiến, Đảng ta đã có những định hướng đúng đắn về mặt lý luận, đó là “nhất quán chủ trương khoa học và công nghệ tiên tiến là quốc sách số 1, là động lực then chốt để phát triển lực lượng sản xuất tân tiến, đổi mới quy mô tăng trưởng, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu suất cao và sức đối đầu đối đầu của nền kinh tế tài chính”17.
Nắm vững bản chất, vai trò của thực tiễn trong quá trình nhận thức “từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn - đó là con phố của nhận thức chân lý khách quan”, tất cả chúng ta sẽ nhận thức sâu sắc hơn thực chất của cách mạng công nghiệp 4.0. Khoa học và công nghệ tiên tiến dù phát triển cao đến đâu, ở trình độ tư duy trừu tượng thế nào đi nữa thì nó vẫn phải xuất phát từ thực tiễn và được kiểm nghiệm bởi thực tiễn. Những phát minh về mạng link vạn vật, điện toán nhận thức, công nghệ tiên tiến in 3D hay trí tuệ tự tạo… là hiện thân của trí tuệ sáng tạo của con người. Rốt cuộc, đó vẫn là hoạt động và sinh hoạt giải trí mang tính chất chất vật chất, tính xã hội, tính có ý thức của con người. Nó xuất phát từ chính đòi hỏi của thực tiễn đời sống và trở lại phục vụ cho đời sống; vì vậy, tất cả chúng ta cần luôn ghi nhớ rằng, những phát minh và công nghệ tiên tiến bao giờ cũng phải lấy thực tiễn làm thước đo, tiêu chuẩn và kiểm nghiệm tính chân lý của nó. Như C.Mác đã chú ý, có những hoạt động và sinh hoạt giải trí vật chất chân chính nhưng cũng luôn có thể có những hoạt động và sinh hoạt giải trí vật chất mang tính chất chất “tha hóa”. Do vậy, phải nhận thức rõ đâu là thực tiễn chân chính trong thời đại cách mạng công nghiệp 4.0 này để hoàn toàn có thể tận dụng những thời cơ và vượt qua những thách thức mà cuộc cách mạng này đã và đang mang lại. [17]
Tựu trung lại, trên cơ sở xử lý và xử lý một cách đúng đắn, thực sự khoa học “vấn đề cơ bản lớn của mọi triết học, đặc biệt là của triết học tân tiến - vấn đề quan hệ giữa tư duy và tồn tại, giữa vật chất và ý thức”[18], C.Mác đã xây dựng thành công quan điểm thực tiễn, từ đó đưa ra tuyên ngôn cho một nền triết học tập vi, triết học thực tiễn. Chính triết học ấy đã tạo ra sức mạnh tự thân từ thực tiễn và vì thế, nó hiện vẫn đúng đắn và có vị trí xứng đáng trong khối mạng lưới hệ thống tri thức khoa học tân tiến. Hiện nay, việc thấm nhuần, quán triệt quan điểm thực tiễn của C.Mác cả trong nhận thức lẫn hoạt động và sinh hoạt giải trí thực tiễn sẽ giúp tất cả chúng ta hoàn toàn có thể tận dụng được thời cơ và vượt qua được những thách thức của cách mạng công nghiệp 4.0, đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững.
(*) Thạc sĩ, Viện Triết học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam
[1] C.Mác và Ph.Ăngghen (2000), Toàn tập, t.46, phần II, Nxb Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, tr.372.
[2] J.Derrida (1994), Những bóng ma của Mác, Nxb Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, tr.78.
[3] Kant Imanuel (2004), Phê phán lý tính thuần túy, Nxb Văn học, Tp Hà Nội Thủ Đô, tr.77.
[4] Kant Imanuel (2004), Sđd., tr.1141.
[5] V.I.Lênin (1981), Toàn tập, t.29, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, tr.228.
[6] Trích theo: V.I.Lênin (1981), Toàn tập, t.29, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, tr.58.
[7] C.Mác và Ph.Ăngghen (1995), Toàn tập, t.3, Nxb Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, tr.9.
[8] C.Mác và Ph.Ăngghen (1995), Sđd., t.3, tr.11.
[9] C.Mác và Ph.Ăngghen (1995), Sđd., t.3, tr.39.
[10] C.Mác và Ph.Ăngghen (1995), Sđd., t.3, tr.28-29.
[11] C.Mác và Ph.Ăngghen (1995), Sđd., t.3, tr.30.
[12] C.Mác và Ph.Ăngghen (1995), Sđd., t.3, tr.9-10.
[13] V.I. Lênin (1981), Toàn tập, t.29, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, tr. 215.
[14] C.Mác và Ph.Ăngghen (1995), Sđd., t.42, tr.177.
[15] Đảng Cộng sản Việt Nam (2022), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t.I, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, Tp Hà Nội Thủ Đô, tr.106.
[16] C.Mác và Ph.Ăngghen (2000), Toàn tập, t.46, phần II, Nxb Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, tr.367.
[17] Đảng Cộng sản Việt Nam (2022), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t.I, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, Tp Hà Nội Thủ Đô, tr.140.
[18] C.Mác và Ph.Ăngghen (1995), Sđd., t.21, tr.403.
Tải thêm tài liệu liên quan đến nội dung bài viết Liên hệ thuc te môn triết học mac le nin